Aleja Tadeusza Kościuszki w Łodzi
| Centrum (Osiedle Katedralna) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Aleja przed remontem w maju 2007 roku | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Poprzednie nazwy |
Spacerowa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Łodzi  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 51°45′42″N 19°27′19″E/51,761528 19,455333 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Aleja gen. Tadeusza Kościuszki w Łodzi – arteria komunikacyjna w centrum Łodzi, biegnąca od ulicy Zielonej do ulicy Wólczańskiej, będąca jedną z głównych śródmiejskich ulic miasta. Na całej długości znajduje się na terenie osiedla Katedralna, będąc przedłużeniem ulicy Zachodniej[1].
Aleja gen, Tadeusza Kościuszki jest przecznicą alei Adama Mickiewicza, biegnącą równolegle na zachód do ulicy Piotrkowskiej. Na odcinku od ulicy Zielonej do ulicy kpt. Franciszka Żwirki, pomiędzy jezdniami przebiega torowisko tramwajowe, będące trasą linii Łódzkiego Tramwaju Regionalnego.
Historia ulicy
[edytuj | edytuj kod]
Wytyczenie alei
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy odcinek alei został wytyczony w 1865 roku pomiędzy ulicą Zieloną i ulicą Andrzeja[2][3], natomiast w 1873 roku została oficjalnie nazwana ulicą Spacerową (z racji jej szerokości używano również określeń Promenada i ulica Promenadowa)[2].
W 1875 roku grupa osiemnastu właścicieli posesji, leżących przy równoległej ulicy Piotrkowskiej pomiędzy numerami 129 i 163, pod przewodnictwem Józefa Gampego i Ernesta Kindermanna, zwróciło się z prośbą do władz miasta o pozwolenie na podział działek, ciągnących się równoleżnikowo od Piotrkowskiej do Wólczańskiej i wytyczenie nowej ulicy, będącej przedłużeniem istniejącej już Spacerowej, lecz oddalonym o przecznicę na północ od ulicy Andrzeja, ze względu na chęć pozostawienia zlokalizowanej tam świątyni.
Kolejna prośba została przedstawiona w 1884 roku, a ostatecznie odcinek ulicy, począwszy od ulicy Rozwadowskiej (obecnie ulica Ludwika Zamenhofa) do ulicy św. Anny (obecnie Aleja Adama Mickiewicza) wytyczono w roku 1888[4]. Nowy fragment ulicy figurował na mapach pod roboczą nazwą Nowo-Spacerowa.
XX wiek
[edytuj | edytuj kod]Obie dotychczas istniejące ulice połączono dopiero w 1904 roku, po przejęciu przez Magistrat Miasta Łodzi części posesji należącej do Braci morawskich, na której znajdował się wcześniej wspomniany dom modlitewny[5], nadając całości ujednoliconą nazwę Spacerowa.
W 1913 roku ulicę wydłużono do ulicy Karola (obecnie ulica kpt. Franciszka Żwirki)[2].
Dnia 15 października 1917 roku, w setną rocznicę śmierci gen. Tadeusza Kościuszki, nazwę ulicy zmieniono na obecnie obowiązującą[2]. Droga miała wtedy dwie jednokierunkowe brukowane jezdnie z deptakiem pośrodku.
W 1927 roku, na krótkim odcinku od ulicy Zielonej do ulicy Benedykta (obecnie ulica 6 Sierpnia) uruchomiono komunikację tramwajową, torami oddzielając po obu stronach brukowaną ulicę od centralnego deptaka. W 1950 roku sieć tramwajową kontynuowano na całej długości ulicy, począwszy od ul. 6 Sierpnia do ul. kpt. Żwirki, poszerzając ulicę o jeden pas, likwidując dotychczasowy deptak. Od tego czasu układ ulicy istnieje w niezmienionej do dziś formie[3].
W latach 1940–1945 ulica nosiła nazwę Hermann Göring Straβe[6]. Po zakończeniu II wojny światowej przywrócono jej wcześniejszą nazwę.
W 1957 roku aleję Tadeusza Kościuszki ponownie wydłużono w kierunku południowym, dobudowując ją o długość kwartału, pomiędzy ulicą kpt. Żwirki i ulicą Radwańskiej[2], kosztem istniejących tam zabudowań fabryczno-magazynowych. Planowano również kontynuację ulicy dalej, jednakże plany porzucono na kilkadziesiąt lat.
XXI wiek
[edytuj | edytuj kod]W drugiej dekadzie XXI wieku podjęto decyzję o wznowieniu planów rozbudowy, w wyniku czego w roku 2016 rozpoczęła się budowa kolejnego przedłużenia, tym razem od ulicy Radwańskiej do równoległej dotychczas ulicy Wólczańskiej[7], przeprowadzając skręt pod kątem prostym w kierunku zachodnim i łącząc ją z krótką ulicą Jerzego Potza[8]. Nowy fragment oddano do użytku w październiku 2017 roku.
W przyszłości trakt ma być kontynuowany na wschód ulicy Bohdana Stefanowskiego, łącząc w praktyce aleję Kościuszki z Alejami Politechniki. Data realizacji pomysłu jest jednak nieznana[9].
Ważniejsze obiekty przy ulicy
[edytuj | edytuj kod]Przy alei Tadeusza Kościuszki znajdują się między innymi:
- nr 1 – kamienica Mieczysława Pinkusa i Jakuba Lende
- nr 2 - pusty plac po Wielkiej Syngagodze (obecnie parking)
- nr 4 – Pałac Jakuba Hertza (obecnie Rektorat Uniwersytetu Medycznego)
- nr 5/7 – Wieżowiec Urzędu Pocztowego w Łodzi (obecnie oddział Poczty Polskiej)
- nr 12 – Centrala Telefoniczna PAST (obecnie Orange Polska)
- nr 14 – Gmach Banku Państwa (obecnie Narodowy Bank Polski)
- nr 15 – Gmach Banku Handlowego (obecnie PKO BP)
- nr 19 – Dom Handlowy Zofii Hirszbergowej (obecnie siedziba Miejskiej Pracowni Urbanistycznej)[10]
- nr 21 – Kamienica Nissena Rosenbluma
- nr 23/25 – dawna Fabryka Maksa Wilczyńskiego i Jakuba Hirszberga[11]
- nr 33/35 – Pałac Wilhelma Lürkensa (vis-à-vis pasażu Artura Rubinsteina)
- nr 53 – Kamienica Henryka Brautigama
- nr 57 – Gmach Państwowego Zakładu Ubezpieczeń
- nr 63 – Gmach Banku Gospodarstwa Krajowego w Łodzi (obecnie oddział Banku Pekao)
- nr 65 – Gmach Niemieckiego Gimnazjum Reformowanego (obecnie Sąd Apelacyjny w Łodzi)
- nr 68 – działka po wyburzonym Hotelu Światowit
- nr 69 – zabytkowa kamienica wielkomiejska
- nr 83 – Gmach łódzkiej Izby Skarbowej
- nr 88 – Willa Alfreda Jarischa
- nr 93 – Kamienica Zygmunta Dejczmana
- nr 98 – Dom Literatów
- nr 107/109 – Gmach Komitetu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (obecnie Sąd Rejonowy Łódź-Śródmieście[12]
- nr 121 – Archiwum Państwowe w Łodzi[13]
Budynki położone pod numerami 1, 4, 14, 15, 33/35, 53, 57, 65, 69, 83, 88 i 93 są wpisane do rejestru zabytków NID[14].
Do listopada 1939 na rogu alei Kościuszki (nr 2) i ulicy Zielonej znajdowała się Wielka Synagoga reformowana[15], a w 2022 roku pod numerem 68 dokonano wyburzenia Hotelu Światowid.
Komunikacja miejska
[edytuj | edytuj kod]Aleją Tadeusza Kościuszki przebiegają linie tramwajowe i autobusowe MPK Łódź, łącznie z liniami nocnymi[16], których główna krańcówka znajduje się przy ulicy, na obszarze od ul. Zielonej do ul. Andrzeja Struga.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Uchwała w sprawie nadania statutu Osiedlu Katedralna. [w:] Akty prawne i projekty aktów prawnych [on-line]. bip.uml.lodz.pl. [dostęp 2014-05-29].
- ↑ a b c d e Danuta Bieńkowska, Elżbieta Umińska-Tytoń: Aleja Tadeusza Kościuszki. [w:] Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [on-line]. log.lodz.pl. [dostęp 2014-05-29].
- ↑ a b Tramwaje na alei Tadeusza Kościuszki w latach 1927–1950. mkmlodz.webd.pl; Łódzkie Tramwaje i Autobusy; web.archive. [dostęp 2014-05-29].
- ↑ Rynkowska 1970 ↓, s. 147–148.
- ↑ Rynkowska 1970 ↓, s. 148.
- ↑ Kościuszki Tadeusza Aleja. [w:] Baza: Ulice Łodzi [on-line]. wimbp.lodz.pl. [dostęp 2014-05-29].
- ↑ Budowa przedłużenia alei Kościuszki. Będą utrudnienia na Wólczańskiej. dzienniklodzki.pl, 2016-10-13. [dostęp 2017-03-01].
- ↑ Wyborcza.pl [online], lodz.wyborcza.pl [dostęp 2025-10-01].
- ↑ Wyborcza.pl [online], lodz.wyborcza.pl [dostęp 2025-10-01].
- ↑ Plan wystawy [online], Urząd Miasta Łodzi [dostęp 2021-06-20] (pol.).
- ↑ Wiesław Pierzchała: Łódź: odnowiono cenny zabytek przy alei Kościuszki. dzienniklodzki.pl, 2010-09-06. [dostęp 2014-05-29].
- ↑ Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi. fotopolska.eu. [dostęp 2014-05-29].
- ↑ Archiwum Państwowe w Łodzi; Adresy i telefony. lodz.ap.gov.pl. [dostęp 2019-10-25].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2025, s. 40 [dostęp 2014-05-29].
- ↑ Wielka Synagoga. sztetl.org.pl. [dostęp 2014-05-29].
- ↑ Trasy i rozkłady jazdy. mpk.lodz.pl. [dostęp 2014-05-29].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Anna Rynkowska, Ulica Piotrkowska, wyd. I, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1970, ISBN 978-83-939822-4-0.