Aleksander Węgierko
Aleksander Węgierko | |
Data i miejsce urodzenia |
17 lipca 1893 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Zawód | |
Współmałżonek |
Zofia Węgierkowa |
Lata aktywności |
1912–1941 |
Zespół artystyczny | |
Teatr Dramatyczny w Białymstoku | |
Odznaczenia | |
Aleksander Węgierko (ur. 17 lipca 1893 w Warszawie, zm. 24 czerwca 1941 w Mińsku[1]) – polski aktor i reżyser teatralny, dyrektor artystyczny teatrów. Pierwszy dyrektor i założyciel Teatru Dramatycznego w Białymstoku.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w rodzinie żydowskiej, jako syn Mieczysława, ogrodnika cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej i Justyny z domu Ostblaum. Jego bratem był Jakub, internista i diabetolog. Od 15 stycznia 1915 r. był żonaty z malarką i scenografką Zofią Węgierkową z domu Billauer (1893–1975), siostrą aktora i reżysera Karola Billauera (1886–1968)[2][3].
Zadebiutował w 1912 r. w wileńskim teatrze. Od przełomu lat 1913/1914 występował w Warszawie, głównie w Teatrze Polskim. Był również związany z wieloma innymi teatrami, m.in.: Teatrem Bagatela w Krakowie, Teatrem Nowym im. Heleny Modrzejewskiej w Poznaniu, oraz warszawskimi teatrami Narodowym, Małym, na Chłodnej oraz Nowym[4]. Występował w spektaklach takich reżyserów jak Aleksander Zelwerowicz, Józef Sosnowski, Juliusz Osterwa, Arnold Szyfman, Leonard Bończa-Stępiński, Karol Borowski.
W latach 1921–1923 pełnił funkcję dyrektora artystycznego krakowskiego Teatru Bagatela, natomiast w latach 1926–1928 warszawskiego Teatru Małego. Był współzałożycielem (1939 r.) i kierownikiem artystycznym Państwowego Teatru Polskiego Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w Grodnie (obecnie Teatr Dramatyczny w Grodnie).
W lipcu 1940 r. Węgierko przyjechał do Białegostoku. Jako nowy dyrektor teatru, ciesząc się sporym autorytetem w środowisku artystycznym oraz u władz radzieckich, zdobył fundusze i rozbudował gmach teatru[5]. Wystawił między innymi: „Intrygę i miłość” Schillera, „Dożywocie” Fredry, „Pigmaliona” Shawa, „Pannę Maliczewską” Zapolskiej i „Wesele Figara” Beaumarchais’go. Po agresji hitlerowskich Niemiec na Związek Radziecki (MChAT) Moskiewski Akademicki Teatr Artystyczny apelował do Węgierki, by ewakuował się w głąb Rosji oraz zaczął grać i reżyserować na jego deskach. Węgierko odmówił, nie chciał opuszczać zespołu, który w połowie maja 1941 r. wyjechał na występy do Mińska. W czasie bombardowania miasta spłonęły wszystkie dekoracje i kostiumy, po wkroczeniu Niemców rozproszył się także zespół.
Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach[5]. Według żony Leona Schillera, Ireny (pseud. Maria Korzyniewska), Węgierko zginął 24 czerwca 1941 roku w czasie bombardowania Mińska[6]. Jedna z wersji mówi, iż ukrywał się przez jakiś czas jako organista u proboszcza we wsi pod Białymstokiem. Kiedy robiło się coraz niebezpieczniej, proboszcz chcąc go ratować, postanowił wysłać Węgierkę furmanką gdzie indziej. Furmankę zatrzymało gestapo. Indagowany Węgierko załamał się i przyznał się, że jest Żydem. Gestapowcy natychmiast go aresztowali i wysłali do obozu koncentracyjnego, gdzie zginął rok później. Inna wersja mówi, że zginął w ruinach białostockiego teatru.
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1934)[7]
- Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)[8]
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]1 grudnia 1949 roku Teatr Dramatyczny w Białymstoku otrzymał jego imię[9]. W maju 2007 r. komisarz samorządu województwa podlaskiego Jarosław Schabieński podjął decyzję o zmianie patrona białostockiego teatru dramatycznego na wniosek Związku Piłsudczyków, w którego ocenie Węgierko nie nadawał się na patrona ze względu na współpracę z okupantem sowieckim. Po powtórnych wyborach samorządowych w listopadzie 2007 roku radni klubów PO oraz Lewica i Demokraci przegłosowali przywrócenie teatrowi patronatu Węgierki[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Aleksander Węgierko, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-10] .
- ↑ Zofia Węgierkowa, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ Karol Borowski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2017-11-15] .
- ↑ Aleksander Węgierko, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ a b c Maciej Chołodowski , PiS: Precz z Węgierką, tym komunistą! Białostocki teatr znów straci patrona? [online], bialystok.wyborcza.pl, 29 marca 2017 [dostęp 2017-04-01] .
- ↑ Aleksander Węgierko, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-08] .
- ↑ M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 338 „za zasługi na polu sztuki scenicznej”.
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606 „za zasługi dla polskiej sceny”.
- ↑ Teatr im. Aleksandra Węgierki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (teatry i zespoły teatralne). [dostęp 2017-11-21] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jan Jagielski Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej Towarzystwo Opieki nad Zabytkami: Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, Warszawa 1996, ISBN 83-906629-6-5 s. 87.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dyrektorzy Teatru Dramatycznego w Białymstoku
- Ludzie urodzeni w Warszawie
- Ludzie związani z Mińskiem
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Złotym Wawrzynem Akademickim
- Polscy aktorzy teatralni
- Polscy działacze na Białorusi
- Polscy reżyserzy teatralni
- Polscy współpracownicy radzieckich władz okupacyjnych 1939–1941
- Polscy Żydzi zamordowani podczas Zagłady
- Reżyserzy związani z Teatrem Dramatycznym w Białymstoku
- Urodzeni w 1893
- Zmarli w 1941