Alois Vašátko

Alois Vašátko

Lojzek
Amos
The Great Amos

14 zwycięstw
generał brygady
Data i miejsce urodzenia	25 sierpnia 1908 Čelákovice
Data i miejsce śmierci	23 czerwca 1942 La Manche
Przebieg służby
Lata służby	1928–1942
Siły zbrojne	Československé letectvo Armée de l’air Royal Air Force
Jednostki	22 pułk artylerii 3 pułk artylerii 54 pułk artylerii 7 pułk artylerii 14 eskadra obserwacyjna Groupe de Chasse I/5 No. 312 Squadron
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
Odznaczenia

samolot rozpoznawczy Letov Š-328

Curtiss Hawk 75A-1 w barwach Armée de l'air w locie

Zbrojmistrze 312 dywizjonu przygotowują taśmy amunicyjne, na drugim planie Hurricane Mk I, DU-J Aloisa Vašátko

Alois Vašátko (ur. 25 sierpnia 1908, zm. 23 czerwca 1942) – czechosłowacki lotnik, as myśliwski okresu II wojny światowej.

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się w Čelákovicach jako jedno z pięciu dzieci stolarza. Przeprowadził się z rodziną do Týniště nad Orlicí, gdzie Alois ukończył szkołę. Maturę zdał z wyróżnieniem, po czym skończył Instytut Kształcenia Nauczycieli w Hradec Králové i został nauczycielem w Litomierzycach.

1 października 1928 otrzymał powołanie do wojska, służył w artylerii. W 1929 w stopniu podporucznika wstąpił do Akademii Wojskowej w Hranicach, którą ukończył w lipcu 1931 w randze porucznika. Otrzymał przydział do 7 pułku artylerii w Ołomuńcu pełniąc jednocześnie obowiązki instruktora w szkole artylerii. 1 października 1935 awansował na nadporucznika. W tym samym roku ukończył kurs obserwatora w Wojskowej Szkole Lotniczej w Prościejowie, a 31 grudnia 1935 został przeniesiony do lotnictwa. 15 listopada 1937 objął dowództwo 14 eskadry obserwacyjnej II pułku lotniczego w Ołomuńcu wyposażonego w dwupłatowce Letov Š-328. W 1938 ukończył kurs pilotażu.

II wojna światowa

Po układzie monachijskim i zajęciu przez Niemcy 15 marca 1939 Czech, Moraw i Śląska Czeskiego, Vašátko w lipcu 1939 nielegalnie przekroczył granicę i przez słowackie Beskidy przedostał się do Polski, gdzie za pośrednictwem czechosłowackiego konsulatu w Krakowie dołączył do nowo powstających jednostek czechosłowackich. 28 lipca wraz ze swoimi rodakami odpłynął statkiem MS Chrobry z Gdyni do Francji. Po wybuchu II wojny światowej został przyjęty do Armée de l’air i skierowany do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa (Centre d'Instruction de la Chasse) w Chartres, gdzie 1 maja 1940 otrzymał awans na kapitana. 10 maja rozpoczęła się niemiecka ofensywa na Francję, następnego dnia Vašátko, Tomáš Vybíral i Adolfem Vraną wstąpił do Groupe de Chasse I/5 uzbrojonej w amerykańskie myśliwce Curtiss P-36 Hawk. Podczas kampanii francuskiej zestrzelił 12 samolotów wroga na pewno i dwa prawdopodobnie, co czyni go najskuteczniejszym czechosłowackim asem i piątym na liście Armée de l'Air.

Po klęsce Francji przez Maroko i Gibraltar dostał się do Cardiff. Czechosłowaccy piloci po przybyciu do Wielkiej Brytanii zostali przyjęci do ochotniczej rezerwy Royal Air Force (Royal Air Force Volunteer Reserve). Vašátko w stopniu podporucznika RAF (pilot officer) odbył szkolenie na myśliwcach Hawker Hurricane, po którym został przydzielony do nowo sformowanego 312 czechosłowackiego dywizjonu i uczestniczył w bitwie o Anglię. 8 października 1940 klucz w składzie porucznik (flying officer) Denys Gillam, podporucznik Alois Vašátko oraz sierżant Josef Stehlík wystartował na przechwycenie bombowca Ju 88, trzej piloci ostrzelali wrogą maszynę zabijając obserwatora i zapalając oba silniki. Niemiecki samolot przymusowo lądował, a reszta załogi, której udało się przeżyć, została pojmana. Było to pierwsze zwycięstwo 312 dywizjonu. 28 października awansował na kapitana (flight lieutenant), 7 listopada został dowódcą eskadry B, a 5 czerwca 1941 objął dowództwo 312 dywizjonu i otrzymał promocję na stopień majora (squadron leader). W 1942 RAF utworzył z 3 czechosłowackich dywizjonów, 310, 312 i 313, skrzydło myśliwskie, na czele którego, 1 maja 1942, stanął Vašátko. 30 maja 1942 awansował na podpułkownika (wing commander).

23 czerwca 1942 lekkie bombowce Douglas DB-7 wystartowały na bombardowanie lotniska w Bretanii Vašátko dowodził osłona myśliwską złożoną z trzech czeskich dywizjonów. W czasie lotu powrotnego do Anglii alianckie samoloty zostały przechwycone przez dywizjon Fw 190 z JG 2. Czesi skutecznie bronili bombowce i zestrzeli dwie niemieckie maszyny przy stracie siedmiu własnych. Vašátko zderzył się w powietrzu z focke-wulfem pilotowanym przez sierżanta (Unteroffizier) Wilhelma Reuschlinga. Oba samoloty uległy zniszczeniu, Reuschling wyskoczył na spadochronie, został wyłowiony z morza i wzięty do niewoli. Vašátko spadł do morza, jego ciało nigdy nie zostało odnalezione. Dowódca czechosłowackich sił powietrznych w Wielkiej Brytanii Karel Janoušek nazwał śmierć Vašátka "najokrutniejszym ciosem dla naszego lotnictwa".

Alois Vašátko odniósł 14 pewnych oraz 4 prawdopodobne zwycięstwa, jest trzecim najskuteczniejszym czeskim pilotem po Karelu Kuttelwascherze i Josefie Františku.

W 1991 po aksamitnej rewolucji został awansowany do stopnia pułkownika, a 7 marca 1992, rozkazem prezydenta Czechosłowacji, otrzymał nominacje na stopień generała brygady (Generálmajor).

Odznaczenia

• Krzyż Wybitnej Służby Lotniczej
• Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939
• Czechosłowacki Wojskowy Order Lwa Białego „Za zwycięstwo”
• Czechosłowacki Medal za Odwagę w Obliczu Nieprzyjaciela
• Czechosłowacki Medal Zasługi
• Czechosłowacki Wojskowy Medal Pamiątkowy
• Legia Honorowa
• Krzyż Wojenny
• Gwiazda za Wojnę 1939–1945
• Gwiazda Lotniczych Załóg w Europie
• Order Milana Rastislava Štefánika

Upamiętnienie

W 1945 czechosłowacka poczta wyemitowała dwa znaczki pocztowe o wartości 50 halerzy i 5 koron upamiętniające Aloisa Vašátko.

23 czerwca 1946 na jego domu rodzinnym w Čelákovicach odsłonięto tablicę pamiątkową.

Trzy ulice noszą jego imię, w rodzimych Čelákovicach, w Týniště nad Orlicí i 14 dzielnicy Pragi na osiedlu Černý Most.

3 marca 1948 Czechosłowackie Siły Powietrzne nazwały 4 Pułk Myśliwski "Pułkiem Vašátki", lecz w 1950 po reorganizacji zmieniono nazwę na 6 Pułk Myśliwski, a imię Vašátko zostało usunięte przez władze komunistyczne.

Jego nazwisko zostało wykute na Pomniku Sił Powietrznych (Air Forces Memorial) w Runnymede w Anglii.

Bibliografia

• Alan Brown: Airmen in Exile, The Allied Air Forces in WWII. Stroud: Sutton Publishing, 2000. ISBN 0-7509-2012-2.brak strony w książce
• Jiří Fidler, Jiří Rajlich: Soumrak králů vzduchu: Československé vojenské letectvo 1945–1950. Praga: Ares, 2000, s. 102. ISBN 80-86158-24-1. (cz.).
• Václav Kolesa: Souboj na obloze. T. III. Zlínek, 1991, s. 16–17. (cz.).
• František Loucký: Mnozí nedoletěli. Praga: Naše vojsko, 1989, s. 226. ISBN 80-206-0053-1. (cz.).
• David Owen: Dogfight: The Supermarine Spitfire and The Messerschmitt BF 109. Barnsley: Pen and Sword Books, 2015. ISBN 978-1-4738-2806-3.brak strony w książce
• Jiří Rajlich: Na nebi sladké Francie: Válečný deník československých letců ve službách francouzského letectva 1939–1945. T. 2. Praga: Ares, 1998, s. 209. ISBN 80-86158-04-7. (cz.).
• Vašátko, Alois. W: Jiří Rajlich: Vojenské osobnosti československého odboje 1939–1945. Jiří Láník (redaktor). Praga: Ministerstvo obrany České republiky-Agentura vojenských informací a služeb (AVIS), 2005, s. 223-224. ISBN 80-7278-233-9. (cz.).
• Andy Saunders: Arrival of Eagles: Luftwaffe Landings in Britain 1939–1945. Londyn: Grub Street, 2014, s. 99–102. ISBN 1-909808-12-1.
• Christopher Shores, Clive Williams: Aces High. Wyd. drugie. Londyn: Grub Street, 1994, s. 605. ISBN 1-898697-00-0.
• Adolf Vrána: Letec Alois Vašátko: 1087 dní odboje štábního kapitána letectva Aloise Vašátky. Wyd. 3. Praga: Toužimský & Moravec, 2006, s. 212. ISBN 80-7264-078-X. (cz.).

Linki zewnętrzne

• Alois Vašátko, biografie
• Alois Vašátko na www.aces.safarikovi.org
• Alois Vašátko na www.valka.cz