Bion ze Smyrny
Miejsce urodzenia |
Smyrna? |
---|---|
Język |
greka klasyczna |
Dziedzina sztuki |
poezja bukoliczna |
Bion ze Smyrny (fl. II wiek p.n.e.; stgr. Βίων ὁ Σμυρναῖος, dosł. Bion Smyrneńczyk[1], gen.: Βίωνος) – grecki poeta, naśladowca Teokryta i jeden z ostatnich twórców poezji bukolicznej w świecie hellenistycznym[2]. Autor wierszy bukolicznych, zachowanych do współczesności jedynie we fragmentach. Powszechnie przypisuje mu się także wiersz Epitafium Adonisa, opisujący uroczystości ku jego czci[3] . Współcześnie uznawany za jednego z trzech najważniejszych twórców sielanek w starożytności, obok Teokryta i Moschosa[4].
Życie
[edytuj | edytuj kod]O jego życiu wiadomo bardzo niewiele[5]. Najpewniej pochodził z miasta Smyrny, działał około 100 roku p.n.e. Wcześniej powielane informacje, jakoby był współczesnym Teokrytowi, przyjacielem i nauczycielem Mochosa z Sydonu i żył około 280 roku p.n.e., obecnie są uważane za błędne[5]. Wersja ta wzięła się z niewłaściwego odczytania Epitafium Biona, anonimowego wiersza na śmierć poety, który w początkach epoki nowożytnej przypisywano Mochosowi za sprawą fałszerstw Marcusa Musurusa[6][7]. Suda zalicza poetę do kanonu starożytnych twórców sielanek (Teokryt, Mochos, Bion), kolejność ich wymienienia w tekście może sugerować porządek chronologiczny. Jako że Mochos tworzył w połowie II wieku p.n.e., a najwcześniejsze pewne nawiązania do Biona pochodzą z początków I wieku p.n.e., prawdopodobny okres życia poety był późniejszy niż początkowo uważano i obejmował koniec II wieku p.n.e.[8][9][a]
Część informacji na temat poety pochodzi z anonimowego Epitafium Biona, którego autor nazywa siebie jego dziedzicem i „Ausonem”, czyli mieszkańcem Italii. Może to sugerować, że poeta na jakimś etapie życia odwiedził Italię, być może szukając patrona w Rzymie, co zaczęło być częstą praktyką wśród greckich poetów owych czasów. Równie dobrze jednak autor może w ten sposób jedynie sugerować, że uważa się za spadkobiercę literackiej spuścizny Biona, a odwołania w treści Epitafium do Sycylii mogą być w istocie nawiązaniami do Mochosa i Teokryta, którzy wywodzili się z tej wyspy[9], a niekoniecznie wskazaniem na miejsce urodzenia poety[5]. W Epitafium pojawia się także wzmianka, że poeta został otruty, jednak może to być jedynie poetycka metafora[5][6].
W jednej ze starożytnych antologii pojawia się wzmianka, że Bion pochodził z „małej wsi o nazwie Flossa”[9]. Nazwa ta nie jest poświadczona w innych tekstach z epoki, mogło jednak chodzić o niewielką miejscowość w okolicy Smyrny lub jedną z tych, które połączono w jeden organizm miejski w okresie hellenistycznym. Współcześnie niektóre źródła (m.in. Biblioteka Kongresu) używają na określenie poety przydomka Bion z Flossy[5], jednak jest mało prawdopodobne, by był on używany w starożytności, najpewniej poza rodzinnym miastem poeta był znany jako Bion ze Smyrny i jako taki zwykle występuje w antologiach[9].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Prawdopodobnie za życia upublicznił tom sielanek pod wspólnym tytułem Bukoliki (stgr. Βουκολικά), który nie przetrwał do współczesności[6]. Większość jego dzieł zaginęła, w starożytnych antologiach tekstów poetyckich zachowało się w sumie 17, 18 lub 19 fragmentów jego wierszy[12][b], w tym powszechnie przypisywany mu od czasów Joachima Camerariusa wiersz Epitafium Adonisa (stgr. Επιτάφιος Αδώνιδος; tytuł tłumaczony także jako Na śmierć Adonisa[1]), mitologiczny poemat na śmierć Adonisa[9][13][6]. Jest to zarazem najdłuższy element wiązany ze spuścizną poety, a także najlepiej współcześnie zbadany[13]. Wiersz ten opisuje pierwszy dzień święta Adonisa, podczas którego opłakiwano jego śmierć. Tym samym tworzy swoisty wstęp do Adoniazusae Teokryta - dzieła o drugim dniu Adonii, w którym świętowano ponowne spotkanie Adonisa z Afrodytą[5]. Ze spuścizny Biona przetrwał także lament Afrodyty, który zachował się w kilku średniowiecznych antologiach poezji bukolicznej[5].
Niektóre z fragmentów zawierają tematy typowe dla antycznej greckiej poezji bukolicznej, w innych widać dużo szersze podejście do formy sielanki, typowe dla późniejszej poezji epoki hellenistycznej[14]. Wiele z nich traktuje o miłości, głównie homoseksualnej. Poza historią Adonisa w twórczości Biona pojawiają się także Hiacynt i Cyklop. Anonimowe Epitafium Biona (stgr. Ἐπιτάφιος Βίωνος) sugeruje, że napisał on również wiersz poświęcony Orfeuszowi, jest możliwe, że część zachowanych fragmentów pochodzi właśnie z niego. Greckie teksty Biona zazwyczaj powielane były w antologiach poezji Teokryta. Fulvio Orsini w 1568 przypisał poecie także autorstwo Epithalamium Achillesa i Dejdamii, jednak nie ma na to dostatecznych dowodów[5][9][13]. Mimo to autorstwo tego poematu przypisuje mu także część badaczy współczesnych[1]. W przeszłości Bionowi przypisywano także trzy wiersze obecnie atrybuowane raczej Teokrytowi (XX, XXIII i XXVII)[9]. Jest także możliwe, że był autorem wiersza Pan i Echo (Pan kai Echo; Papyrus Vindobonensis 29801) oraz któregoś – lub w istocie wszystkich – z wzorowanych na Teokrycie („pseudo-Teokryt”) sielanek określanych numerami 19, 20, 21, 23 i 27[13].
W poezji Biona widoczny jest wpływ wcześniejszych bukolik Teokryta, nawiązują do niego także użycie dialektu doryckiego oraz metryka wierszy[2]. Przeważają w nich daktyle, z rzadka pojawiają się spondeje[6]. Z kolei wpływ Biona widoczny jest w twórczości wielu antycznych poetów greckich i łacińskich, w tym u Wergiliusza i Owidiusza[15][6]. Szczególnie jego potraktowanie tematu Adonisa znalazło naśladowców w europejskiej i amerykańskiej poezji od czasów Renesansu[16]. Wzorowali się na nim m.in. Pierre de Ronsard[17], Mellin de Saint-Gelais i Amadis Jamyn[16]. Wpływ na potomnych wywarło także epitafium poświęcone Bionowi, na którym wzorowali się m.in. Sebastian Fabian Klonowic (w Żalach nagrobnych) i Jan Kochanowski (Epitaphium Doralices)[3] .
Wiersze Biona w greckim oryginale, a także ich łacińskie tłumaczenie, dostępne są m.in. w znajdującym się w domenie publicznej i zdigitalizowanym wydaniu Ludwiga Friedricha Heindorfa i Gottlieba Kiesslinga z 1829[18] , a także w angielskim przekładzie Banksa i Chapmana z 1870 roku[19] . Jedno z ostatnich wydań angielskojęzycznych ukazało się w 2007 w ramach serii „Loeb Classical Library”, w przekładzie Neila Hopkinsona[20] . Polskie przekłady poezji Biona opublikowali m.in. Józef Epifani Minasowicz (w 1770)[21] i Bruno hr. Kiciński (1841), a w czasach współczesnych Witold Klinger[22] i Anna Świderkówna[23] .
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Więcej na temat wyznaczenia prawdopodobnego okresu życia Biona piszą m.in. Franz Bücheler[10], Georg Knaack[6] i Franz Susemihl[11].
- ↑ Być może jeden z nich stanowi kompletny wiersz, jednak nie jest to pewne.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Ławińska-Tyszkowska 1981 ↓, s. 30.
- ↑ a b Reed 1993 ↓, s. 6.
- ↑ a b PWN 2017 ↓.
- ↑ Ławińska-Tyszkowska 1981 ↓, s. 22.
- ↑ a b c d e f g h Jebb 1911 ↓, s. 956.
- ↑ a b c d e f g Knaack 1897 ↓, s. 481 f.
- ↑ Wilson 2016 ↓, s. 167.
- ↑ Reed 1993 ↓, s. 4–9.
- ↑ a b c d e f g Gow 2015 ↓, s. XXVI.
- ↑ Bücheler 1875 ↓, s. 33–61.
- ↑ Susemihl 1891 ↓, s. 233.
- ↑ Reed 1997 ↓, s. 252.
- ↑ a b c d Matthews 1998 ↓, s. 13–15.
- ↑ Reed 1993 ↓, s. 6–8.
- ↑ Reed 1997 ↓, s. 260–269.
- ↑ a b Ferguson 2016 ↓, s. 150-151.
- ↑ Ferguson 2016 ↓, s. 105-106.
- ↑ Teokryt, Bion i Moschos 1829 ↓.
- ↑ Banks i Chapman 1870 ↓.
- ↑ Hopkinson 2007 ↓.
- ↑ Minasowicz 1770 ↓.
- ↑ Klinger 1952 ↓.
- ↑ Łanowski i Świderkówna 2007 ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Przedmiotowa
- Franz Bücheler , De bucolicorum graecorum aliquot carminibus [pdf], „Rheinisches Museum für Philologie”, 30, 1875 (łac.).
- A.S.F. Gow (red.), The Greek Bucolic Poets, A.S.F. Gow (tłum.), Cambridge University Press, 12 lutego 2015, ISBN 978-1-107-48034-6 [dostęp 2017-12-08] (ang.).
- Richard Claverhouse Jebb, Bion (poet), [w:] Hugh Chisholm (red.), Encyclopædia Britannica, wyd. 11, t. 3, 1911 [dostęp 2017-12-08] (ang.).
- Gary Ferguson , Queer (Re)Readings in the French Renaissance: Homosexuality, Gender, Culture, Routledge, 5 grudnia 2016, ISBN 978-1-351-90718-7 [dostęp 2017-12-11] (ang.).
- Bruno Kiciński , Poezye Brunona hrabi Kicińskiego, częścią przekładane, częścią oryginalne, w XII. tomach, t. V, Warszawa: Drukarnia przy ul. Rymarskiej 743, 1841 (pol.).
- Georg Knaack, Bion 6, [w:] Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, t. III, 1897 (1), 481 f (niem.).
- Janina Ławińska-Tyszkowska, Bukolika grecka, seria Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Seria A, vol. 227, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1981, ISBN 83-04-00996-X, OCLC 464455042 [dostęp 2017-12-08] (pol.).
- Richard Matthews , Bion of Smyrna, J.D. Reed (red.), „The Classical Review”, 48 (1), 1998, s. 13–15, JSTOR: 713676 [dostęp 2017-12-08] .
- Joseph Duffield Reed , The Hellenistic Tradition and Bion of Smyrna, Stanford University, 1993 [dostęp 2017-12-08] (ang.).
- Joseph D. Reed , Ovid’s Elegy on Tibullus and Its Models, „Classical Philology”, 92 (3), 1997, s. 260–269, DOI: 10.1086/449354, ISSN 0009-837X [dostęp 2017-12-08] .
- Franz Susemihl , Geschichte der griechischen litteratur in der Alexandrinerzeit, t. I, Leipzig: B. G. Teubner, 1891 [dostęp 2017-12-08] (niem.).
- N.G. Wilson , From Byzantium to Italy: Greek Studies in the Italian Renaissance, Bloomsbury Publishing, 17 listopada 2016, ISBN 978-1-4742-5048-1 [dostęp 2017-12-08] (ang.).
- Bion ze Smyrny, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-12-08] .
- Podmiotowa
- Bion Smyrneńczyk , Lamentatio Veneris super Adonin ex graeco. Tranquillo Fabro interprete. / Biona Smyrneńczyka Lament Wenery nad Adonisem. Przełożony wierszem polskim nierythmowym, [w:] Sielanki Polskie Z Rożnych Autorow Zebrane: a teraz świeżo dla pożytku i zabawy Czytelnikow Przedrukowane, Józef Epifani Minasowicz, Tranquillo Fabro (tłum.), Warszawa: Drukarnia Mitznerowska Korpusu Kadetów, 1770, 414—422 [dostęp 2017-12-09] (łac. • pol.).
- The Idylls of Theocritus, Bion, and Moschus: And The Warsongs of Tyrtæus, James Davies i inni, H. G. Bohn, 1870 [dostęp 2017-12-08] (ang.).
- Bion, Bion of Smyrna: The Fragments and the Adonis, J.D. Reed (red.), t. 33, seria Cambridge Classical Texts and Commentaries, Cambridge University Press, 13 marca 1997, ISBN 978-0-521-57316-0, ISSN 0068-6638 [dostęp 2017-12-08] (ang.).
- Teokryt, Bion, Moschos, Theocritus, Bion et Moschus: Graece et Latine, Ludwig Friedrich Heindorf, Gottlieb Kiessling (red.), t. 2, Londyn: A.J. Valpy, Whittaker, Treacher & Arnot, 1829 [dostęp 2017-12-08] (stgr. • łac.).
- Theocritus, Bion, Moschus, Theocritus, Moschus, Bion, Neil Hopkinson (red.), Neil Hopkinson (tłum.), „Loeb Classical Library”, Cambridge, Massachusetts 2007, ISBN 978-0-674-99644-1, OCLC 909580593 (ang.).
- Bion, Płacz po Adonisie, Witold Klinger (tłum.), „Meander: miesięcznik poświęcony kulturze świata starożytnego”, 7 (3), 1952 (pol.).
- Theokritos, Bion, Sielanka grecka: Teokryt i mniejsi bukolicy. Z dodatkiem: Bukolika grecka w Polsce, Jerzy Łanowski (red.), Anna Świderkówna (tłum.), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, ISBN 83-7316-826-5, OCLC 169990592 [dostęp 2017-12-08] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dzieła Biona w angielskich tłumaczenia znajdują się m.in. w bazach Project Gutenberg, Internet Archive i LibriVox (audiobooki), a także na stronie BlackCatPoems.
- ISNI: 0000000371211908
- VIAF: 250719105, 267311595, 2368159478277527990001, 2497159477708227990005, 2127167025392053390005, 261119325, 382158790745138852803, 84966814, 305077146, 262674316, 307195374, 7476159477558427990005, 1027159474340827662623, 6812159478080327990005
- LCCN: n79108895
- GND: 118835874
- LIBRIS: ljx0tmm43b352h7
- BnF: 13091709q
- SUDOC: 027914364
- SBN: MILV077009
- NLA: 35111680
- NKC: ola2002153199
- RSL: 000063753
- BNE: XX1111191
- NTA: 06853146X
- BIBSYS: 95000272
- CiNii: DA02806580
- Open Library: OL534294A
- PLWABN: 9810563034605606
- NUKAT: n00029325
- J9U: 987007524284405171
- PTBNP: 374483
- CANTIC: a11504043
- LNB: 000104491
- NSK: 000429960
- BNA: 000046551
- ΕΒΕ: 33117
- KRNLK: KAC202244851
- LIH: LNB:CoaJ;=Bt
- RISM: people/30026291