Bizon amerykański
| ||
| Bos bison[1][2] | ||
| Linnaeus, 1758 | ||
| ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Gromada | ssaki | |
| Podgromada | żyworodne | |
| Infragromada | łożyskowce | |
| Rząd | Cetartiodactyla | |
| Podrząd | przeżuwacze | |
| Infrarząd | Pecora | |
| Rodzina | wołowate | |
| Podrodzina | bawoły | |
| Plemię | Bovini | |
| Rodzaj | bydło | |
| Gatunek | bizon amerykański | |
| Synonimy | ||
| ||
| Podgatunki | ||
| ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
| ||
Bizon amerykański[4], dawniej: bizon[5] (Bos bison) – duży ssak łożyskowy z rodziny wołowatych, rzędu parzystokopytnych[6], największy obecnie ssak Ameryki Północnej.
Nazwa zwyczajowa[edytuj | edytuj kod]
We wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej dla określenia gatunku Bos bison stosowano nazwę bizon[5]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” dla gatunku przyjęto nazwę bizon amerykański, rezerwując oznaczenie bizon dla rodzaju Bison[4].
Podgatunki[edytuj | edytuj kod]
Wyróżnia się dwa podgatunki[4]:
- bizon preriowy (B. bison bison) – zamieszkiwał Wielkie Równiny, wędrowny
- bizon leśny (B. bison athabascae) – mała osiadła populacja w północno-zachodniej Kanadzie i na Alasce, wyższy i cięższy od poprzedniego, osiadły
Historia[edytuj | edytuj kod]
W warunkach naturalnych żył w olbrzymich stadach; szacuje się, że przed kolonizacją Ameryki przez Europejczyków populacja bizona amerykańskiego liczyła miliony osobników. Pierwszym Europejczykiem, któremu zawdzięczamy opis zwierzęcia, był konkwistador hiszpański Álvar Núñez Cabeza de Vaca (1530). Pod koniec XIX wieku stanął przed groźbą wyginięcia, głównie z powodu nadmiernego odstrzału; polowanie na bizony amerykańskie było wówczas ulubionym sportem białych uzbrojonych w broń palną. Przyjeżdżali oni specjalnymi pociągami, a polowanie odbywało się czasem z okien wagonów. Hipotetycznie do wytępienia bizonów amerykańskich mogli przyczynić się także rdzenni Amerykanie, którzy wierzyli, że bizony amerykańskie porozumiewają się między sobą. Dlatego też żaden bizon amerykański nie mógł ujść z polowania, aby "nie przekazał informacji innym stadom bizonów". Indianie nie obawiali się o wyginięcie bizonów, gdyż wierzyli, że jest ich nieograniczona liczba, ukryta pod ziemią, zaś na powierzchnię wychodzą jedynie "nadwyżki". W istocie przetrwanie bizonom amerykańskim zapewniały "strefy buforowe" oddzielające terytoria poszczególnych szczepów Indian, gdzie zakazane były polowania. Strefy tej "ziemi niczyjej" zmniejszały się jednak w miarę napływu osadników europejskich, zajmujących coraz większe ilości ziemi, będącej strefą łowną Indian. Gatunek, będący naturalnym źródłem pożywienia rdzennych Amerykanów, uratowało od wyginięcia Amerykańskie Towarzystwo Ochrony Bizona (American Bison Society) oraz utworzenie kilku parków narodowych. W latach 90. XX wieku populację bizonów oceniano na około 20 tysięcy osobników.
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
- Długość
- 2,1-3 m
- Długość ogona
- 0,5-0,6 m
- Masa ciała
- 450-1000 kg; największy osobnik ważył 1140 kg.
- Wysokość w kłębie
- samica 1,6-1,8 m, samiec 1,8-2,0 m ; samice są (średnio) mniejsze od samców
- Ubarwienie
- brązowe; przednią część ciała okrywa gęsta sierść, tworząca coś w rodzaju "peleryny" i potęgująca wrażenie masywności zwierzęcia; młode osobniki są rudawe;
- Pożywienie
- trawa
- Dojrzałość płciowa
- ok. 3 roku życia
- Rozród
- ciąża trwa około 9 miesięcy; po tym czasie na świat przychodzi zazwyczaj jeden cielak, który już po kilku godzinach dołącza z matką do stada; czas karmienia mlekiem 7-8 miesięcy.
Występowanie: prerie oraz rzadkie, prześwietlone lasy Ameryki Północnej.
Obecność w kulturze[edytuj | edytuj kod]
Z angielską nazwą bizona wiąże się pewne zdanie w tym języku złożone z samych homonimów, które brzmi Buffalo buffalo Buffalo buffalo buffalo buffalo Buffalo buffalo.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- żubr – gatunek pokrewny
- yakalo – krzyżówka bizona z jakiem
- beefalo – krzyżówka bizona z bydłem domowym
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 324. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.)
- ↑ Bos bison'"`UNIQ--ref-00000000-QINU`"', [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ K. Aune, D. Jørgensen & C. Gates 2017, Bison bison, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021 [online], wersja 2020-3 [dostęp 2021-04-17] (ang.).
- ↑ a b c Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b Kazimierz Kowalski (redaktor naukowy), Adam Krzanowski, Henryk Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Bison bison. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2015-07-09]