Bombardowania Szczecina

Szczecin (dzisiejsza ulica Staromiejska) w roku 1945, po nalotach alianckiego lotnictwa

Dzisiejsza ulica Jana Matejki po wstępnym odgruzowaniu, koniec lat 40. XX wieku

Bombardowania Szczecina – bombardowania miasta, w tym także naloty dywanowe, przeprowadzone głównie w 1944 roku przez lotnictwo brytyjskie RAF i amerykańskie USAAF.

Okoliczności poprzedzające naloty

Już kilka lat przed wybuchem II wojny światowej Szczecin stał się jednym ze strategicznych ośrodków przemysłowych III Rzeszy. Ze względu na swoje położenie, dalekie zarówno od krajów zachodnioeuropejskich i jak od ZSRR, a także znajdujący się w mieście port morski, Szczecin wydawał się mało zagrożony ewentualnymi nalotami. Z tego powodu w podszczecińskim Załomiu uruchomiono fabrykę silników lotniczych, pod Policami zbudowano wielką fabrykę benzyny syntetycznej, a w Peenemünde, ok. 100 kilometrów na północny zachód od Szczecina, przeprowadzano doświadczenia z latającymi bombami V1 i pociskami rakietowymi V2. W związku z dogodnym położeniem miasta stocznie, fabrykę samochodów Stoewera oraz około 600 innych zakładów w Szczecinie przestawiono na potrzeby wojenne.

W styczniu 1943 roku na konferencji w Casablance wyznaczono cele dla lotnictwa, którymi były strategiczne niszczenie niemieckiego przemysłu oraz dzielnic mieszkaniowych, by złamać morale ludności niemieckiej. Szczecin był na tyle dużym miastem, by się na liście takich celów znaleźć. Miasto znalazło się wśród 20 najbardziej zrujnowanych miast ówczesnych Niemiec.

Bombardowania miasta

Ruiny Zamku Książąt Pomorskich (widok z Łasztowni, rok 1948)

Pierwszy nalot na Szczecin miał miejsce w 1940 roku i był zaskoczeniem dla Niemców, jego szkodliwość jednak była niewielka. W roku 1941 i 1942 odnotowano po dwa naloty, w których uczestniczyła już większa liczba samolotów. Pierwsze poważniejsze bombardowanie Szczecina miało miejsce w nocy 20 kwietnia 1943 roku, w dniu urodzin Hitlera. Uczestniczyło w nim 350 samolotów, a na miasto spadły 782 tony bomb.

W 1944 roku miało miejsce co najmniej 11 nalotów na miasto. Głównym celem nalotów był port morski i dzielnica portowa, stocznie i najbliższy rejon śródmieścia, ponieważ w tym rejonie znajdowały się główne ośrodki przemysłu zbrojeniowego Szczecina: stocznie, dwie fabryki amunicji, sześć dużych fabryk chemicznych i kilka zakładów metalowych.

Doktryna przyjęta przez aliantów na konferencji w Casablance zakładała, że naloty dywanowe osłabią morale ludności III Rzeszy i ułatwią aliantom pokonanie hitlerowskich Niemiec. Bombardowania objęły głównie Stare Miasto, Pomorzany, Niebuszewo.

Osoby, które były obecne podczas zagłady miasta, porównują bombardowania do biblijnej apokalipsy. W mieście szalały pożary, które z czasem łączyły się w burzę ogniową. Zjawisko to powodowało wytworzenie się lokalnych huraganów, które wciągały ludzi wprost do ognia, powodując śmierć w męczarniach.

Statystyka alarmów i nalotów w latach 1940–1945

Rok	Liczba alarmów	Czas trwania alarmów	Liczba nalotów
1940	27	39 godz. 40 min.	3
1941	25	40 godz. 40 min.	4
1942	20	20 godz. 5 min.	0
1943	54	44 godz. 6 min.	3
1944	119	97 godz. 30 min.	6
1945	65	42 godz. 5 min.	15
Suma	314	283 godz. 56 min.	26

Straty

Niemalże w całości została zburzona zabudowa Starego Miasta, Drzetowa i Niebuszewa. W większości zrównano z ziemią Pomorzany. Poważnie uszkodzona została Katedra św. Jakuba. Zniszczenia Starego Miasta i Niebuszewa przekraczały 90%. W niewiele mniejszym stopniu zostały zniszczone zabudowania Bramy Portowej, Alei Niepodległości, Placu Żołnierza i Alei Wyzwolenia, gdzie ostały się pojedyncze budynki. Liczby ofiar w ludziach nie da się dokładnie określić, są różne w zależności od źródeł. Ofiary w większości stanowiły kobiety, dzieci i starcy.

Cele nalotów i skutki w okresie 1940–1945

Data	Cele	Skala i skutki
VI 1940	Krzekowo, prawdopodobnie cel przypadkowy	brak strat
4/5 IX 1940	Police: zakłady benzyny syntetycznej
14/15 X 1940	Dąbie, Śródmieście	rozpoczęcie budowy schronów miejskich (dodatkowo zbudowano 38 bunkrów betonowych i 17 tys. schronów w budynkach mieszkalnych)
20 IX 1941		40 samolotów amerykańskich, 150 bomb
17/18 VIII 1942	m.in. Zamek Książęcy i Łasztownia
21/22 IV 1943	port, Pomorzany (m.in. wieża ciśnień na Wzgórzu Hetmańskim), Śródmieście	350 samolotów brytyjskich, 350–400 zabitych, 300 zaginionych, 300 ciężko rannych, 25 tys. pozbawionych mieszkań
1943		24139 zniszczonych mieszkań
5/6 I 1944	Śródmieście, Stare Miasto, okolice Bramy Portowej i Mostu Długiego
11 IV 1944	al. Wyzwolenia, stocznie „Vulcan” i „Odra”, zakłady silników lotniczych k. Dąbia	650 bomb i min, 18 tys. bomb fosforowych
13 V 1944	3 fale nalotów	1700 bomb, 10 tys. pozbawionych mieszkań
22 V, 7 VII, 7/8 VIII, 17/18 VIII 1944 (dywanowy)	Gocław, Stare Miasto, Śródmieście, Niecka Niebuszewska	1100 zabitych, 1500 rannych
29/30 VIII 1944 (dywanowy)	m.in. komunikacja miejska, kina, teatry, filharmonia	15 min powietrznych, 2200 bomb zapalających, 12 tys. pojemników z płynem zapalającym 1300 zabitych, 90 tys. pozbawionych mieszkań
17 IX 1944, 6 i 7 X 1944	Zakłady samochodowe Stoewer, Police, Skolwin
1945	naloty alianckie na Police, od II 1945 – naloty radzieckie na Szczecin i Police oraz radziecki ostrzał artyleryjski, wysadzanie mostów i wiaduktów przez wycofujące się wojska niemieckie

Sytuacja powojenna

Po zakończeniu II wojny światowej kwestia bombardowań Szczecina stała się tematem tabu. Wskutek przypisania Niemcom całości winy za zniszczenia wojenne oraz panującej ówcześnie opinii o nieskazitelności Aliantów ukrywano liczne fakty, między innymi, że poza głównym celem bombardowań zniszczono również budynki o wartościach kulturowych, jak również kamienice i szpitale. Pomijana była także liczba ofiar wśród mieszkańców Szczecina.

Istotną rolę odgrywała kwestia polityki Stalina, któremu zależało, aby przekonać polską opinię publiczną, że w zamian za Kresy Wschodnie wielka trójka przyznała Polsce cywilizowane miasto (zob. konferencja poczdamska), podczas gdy Polacy nie zdawali sobie sprawy ze stopnia jego zrujnowania.

Ocalałe obiekty

Najważniejszym obiektem, który przetrwał bombardowania są Wały Chrobrego, które nie zostały zbombardowane w ogóle, z uwagi na plan osadzenia tam sztabu Aliantów. Na Starym Mieście niewielkich uszkodzeń doznał Pałac pod Globusem. Stosunkowo dobrze zachowała się zabudowa w okolicach Dworca Głównego i placu Tobruckiego, gdzie bombardowania przetrwał między innymi Czerwony Ratusz. Istotnym jest fakt nieznacznego uszkodzenia dwóch reprezentacyjnych budynków (Pałacu Ziemstwa Pomorskiego oraz budynek Poczty Głównej) na niemal w całości zrównanej z ziemią alei Niepodległości (nazwa niemiecka Paradeplatz). Spora część starej zabudowy zachowała się w ścisłym Śródmieściu oraz okolicach stoczniowych, a także na Bolinku.

Bibliografia

• Andrzej Kraśnicki jr: Jak zniszczono Szczecin.. sedina.pl, 2004-08-16. [dostęp 2014-09-20].; Andrzej Kraśnicki jr jest również autorem innych publikacji nt. historii Szczecina, m.in. książek „Tajemnice Szczecina” (ISBN 978-83-61805-10-6) i „Moje miasto Szczecin” (wyd. Wohl-Press, Szczecin 2002) oraz 10-odcinkowego internetowego serialu dokumentalnego „Tajemnice Szczecina”.
• Gross Stettin. W: Roman Czejarek: Szczecin przełomu wieków XIX/XX. Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2008-12-11, s. 142–145, seria: Magiczne czasy magicznych miast. [dostęp 2017-05-23]. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Galeria fotografii Zburzone Stare Miasto i inwentaryzacja zniszczeń, wykonana w latach 1945–1946 przez biuro pierwszego prezydenta Szczecina, Piotra Zaremby