E.E.
 Autorka | |
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka |
psychologiczna |
| Typ utworu | |
| Data powstania |
1995 |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania | |
| Wydawca |
Państwowy Instytut Wydawniczy |
E.E. – powieść Olgi Tokarczuk wydana po raz pierwszy w 1995 roku nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego[1][2].
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Powieść została oparta na motywach pracy doktorskiej Carla Gustava Junga o tytule O psychologii i patologii tzw. zjawisk tajemnych[3]. Charakterystyka bohaterki E.E. nawiązuje do pacjentki o pseudonimie „S.W.”, a fabuła powieści odzwierciedla elementy pracy doktorskiej[3]. Naukowy dystans Junga wyczuwalny jest w notatkach jednej z postaci powieści, młodego psychoanalityka Artura Schatzmanna[3], który jest parodią samego Junga[4].
Opis[edytuj | edytuj kod]
E.E. to powieść psychologiczna[3] z wszechwiedzącym narratorem[5], której akcja toczy się we Wrocławiu na początku XX wieku[6]. Główną bohaterką jest Erna Eltzer, czyli tytułowa E.E.[6], która należy do polsko-niemieckiego mieszczaństwa[7][8]. Książka opowiada o dojrzewaniu Erny[9], która nagle uzyskuje zdolności parapsychiczne[10]. Dzięki nowym zdolnościom zaczyna być postrzegana jako ktoś wyjątkowy na tle rodzeństwa, czym zyskuje w oczach matki[11], która jest dla niej wszystkim[10]. Matka Erny, niespełniona aktorka nie odnajdująca się w roli matki prowadzącej dom[8], wykorzystuje córkę w roli medium, by przyciągnąć uwagę otoczenia[8][12]. Wraz z zainteresowaniem wywołanym jej zdolnościami parapsychicznymi, Erna traci podmiotowość[13][14] i zmienia się w medyczny przypadek pod pseudonimem „E.E.”, będący przedmiotem badań lekarzy[14]. Jej jedynym sposobem ucieczki są dla niej spacery w parku i kontakt z naturą[13].
Historia opowiedziana jest chronologicznie, za pomocą wyważonej, spokojnej narracji[15] i zamkniętej konstrukcji[16]. Choć pojawiają się stylistycznie różnorodne fragmenty, dzieło zachowuje spójność[3]. Tytułami rozdziałów są imiona i nazwiska postaci[5].
Odbiór[edytuj | edytuj kod]
Zdaniem Rafała Grupińskiego i Izoldy Kiec, powieść jest parabolą ludzkiego losu, opowiada o niespełnieniu i marzeniach[17]. W opinii Brigitty Helbig-Mischewski powieść opisuje „kobiecy dramat braku podmiotowości”[16]. Katarzyna Kantner zauważa, iż Tokarczuk umiejętnie wykorzystuje konwencję powieści psychologicznej, oryginalnie ją przekształcając[3]. Zwraca także uwagę na fakt, iż E.E. jest pierwszą powieścią autorki, w której pojawia się wątek relacji ciało–umysł[18].
Książkę przełożono na język duński[19], norweski[20], macedoński[21], ukraiński[22] i estoński[23].
Adaptacje[edytuj | edytuj kod]
W 1998 roku na podstawie książki został zrealizowany spektakl Teatru Telewizji pod tym samym tytułem i w reżyserii Marii Zmarz-Koczanowicz. Rolę Erny Eltzner zagrała Agata Buzek[24]. Tokarczuk była współautorką scenariusza[25][24].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Przemysław Czapliński, Kalendarium życia literackiego 1976-2000 : wydarzenia, dyskusje, bilanse, wyd. 1, Kraków: Wydawn. Literackie, 2003, s. 426, ISBN 83-08-03511-6, OCLC 53952728 [dostęp 2019-12-27].
- ↑ E.E. [online], Katalogi Biblioteki Narodowej [dostęp 2021-04-22] (pol.).
- ↑ a b c d e f Kantner 2015 ↓, s. 48.
- ↑ Kantner 2015 ↓, s. 49.
- ↑ a b Helbig-Mischewski 1998 ↓, s. 55.
- ↑ a b Urszula Chowaniec, Ursula Phillips, Women’s Voices and Feminism in Polish Cultural Memory, Cambridge Scholars Publishing, 2013, s. 55, ISBN 978-1-4438-4708-7 [dostęp 2020-12-31] (ang.).
- ↑ Książki z Wrocławiem w tle. W sam raz na Dzień Książki! [online], Wroclaw Wyborcza.pl [dostęp 2020-12-31] (pol.).
- ↑ a b c Helbig-Mischewski 1998 ↓, s. 57.
- ↑ Chowaniec 2015 ↓, s. 69.
- ↑ a b Chowaniec 2015 ↓, s. 57.
- ↑ Chowaniec 2015 ↓, s. 58.
- ↑ Chowaniec 2015 ↓, s. 183.
- ↑ a b Chowaniec 2015 ↓, s. 184.
- ↑ a b Helbig-Mischewski 1998 ↓, s. 58.
- ↑ Brigitta Helbig-Mischewski, Histeria historii i historia histerii. Jeszcze raz o "Absolutnej amnezji" Izabeli Filipiak i "E.E." Olgi Tokarczuk., „Dykcja”, 9/10, 1998, s. 55-59.
- ↑ a b Helbig-Mischewski 1998 ↓, s. 59.
- ↑ Izolda Kiec, Niebawem spadnie błoto : czyli kilka uwag o literaturze nieprzyjemnej, wyd. 1, Poznań: Obserwator, 1997, s. 119, ISBN 83-87235-00-8, OCLC 37894807 [dostęp 2019-12-27].
- ↑ Kantner 2015 ↓, s. 50.
- ↑ Olga Tokarczuk, E.E.: roman, Runa Kildegaard Klukowska (tłum.), Kopenhaga: Fremad, 1996, ISBN 978-87-557-2024-4.
- ↑ Olga Tokarczuk, E. E. Anne Walseng (tłum.), Oslo: Cappelen, 2001, ISBN 978-82-02-18526-8.
- ↑ Olga Tokarczuk, E. E. Lidija Tanuševska (tłum.), Skopje: Antolog, 2014, ISBN 978-608-243-005-8.
- ↑ Olga Tokarczuk, E. E., 2022, ISBN 978-617-569-549-4 (ukr.).
- ↑ Olga Tokarczuk, E.E., 2022, ISBN 9789916969151 (est.).
- ↑ a b E.E. [online], FilmPolski [dostęp 2020-12-31] (pol.).
- ↑ Olga Tokarczuk debiutowała w Teatrze TV. Jako aktorka, „Rzeczpospolita”, 10 października 2019 [dostęp 2020-12-31] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Brigitta Helbig-Mischewski. Histeria historii i historia histerii. Jeszcze raz o „Absolutnej Amnezji“ Izabeli Filipiak i „E.E.” Olgi Tokarczuk. „Dykcja”. 9/10, 1998.
- Urszula Chowaniec: Melancholic Migrating Bodies in Contemporary Polish Women's Writing. Cambridge Scholars Publishing, 2015. ISBN 1-4438-8097-3.
- Katarzyna Kantner. Podmiotowość „mediumiczna”. „E.E.” Olgi Tokarczuk jako powieść psychologiczna. „Ruch Literacki”. XVI (1), 2015. PAN, Uniwersytet Jagielloński. ISSN 0035-9602.