Edward Wertheim

Edward Wertheim
	pułkownik lekarz
Data i miejsce urodzenia	13 października 1887 ; Żarki
Data i miejsce śmierci	15 stycznia 1939 ; Łódź
	Przebieg służby
Lata służby	do 1939
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier; Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	26 Pułk Artylerii Lekkiej; 18 Pułk Piechoty; 6 Szpital Okręgowy; 4 Szpital Okręgowy; Dowództwo Okręgu Korpusu Nr IV
Stanowiska	starszy lekarz pułku; pomocnik komendanta szpitala; komendant szpitala; szef sanitarny okręgu korpusu
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa; wojna polsko-ukraińska; bitwa o Lwów; wojna polsko-bolszewicka
	Odznaczenia
	;

Edward Wertheim (ur. 13 października 1887 w Żarkach, zm. 15 stycznia 1939 w Łodzi) – pułkownik lekarz Wojska Polskiego II RP.

Życiorys

Urodził się w żydowskiej rodzinie Mieczysława i Gustawy z Konów^[1], osiadłej w Kieleckiem, zasłużonej dla Polski – jego pradziad był oficerem w armii Księstwa Warszawskiego, a babka – kurierką w powstaniu styczniowym 1863 roku^[2]. Brat, Leopold, prawnik ze Skierniewic, w okresie okupacji członek Judenratu w tym mieście, został w 1942 roku rozstrzelany w getcie warszawskim wraz z synem Aleksandrem, synową Janiną oraz wnukami Bronisławem i Stanisławem^[3].

Studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, w 1914 roku uzyskał dyplom lekarza. Będąc studentem, wstąpił do polskiej paramilitarnej organizacji społeczno-wychowawczej Związek Strzelecki „Strzelec”.

Po wybuchu I wojny światowej, 7 sierpnia 1914 roku wstąpił do 1 pułku piechoty Legionów Polskich, z którym przekroczył granice Królestwa Polskiego. Kampanię legionową odbył jako lekarz w I Brygadzie. Brał udział w walkach karpackich w 1915 roku. 26 maja 1915 roku został mianowany podporucznikiem, a 15 grudnia tego roku – porucznikiem lekarzem^[4]. Uczestniczył w bitwie pod Kostiuchnówką. W trakcie odwrotu nad rzekę Stochód, 7 lipca 1916 roku został ranny pod Gródkiem i wzięty do niewoli rosyjskiej. W styczniu 1917 roku, po powrocie z niewoli, został przydzielony do 3 pułku piechoty w Zegrzu i wyznaczony na stanowisko lekarza III batalionu^[1].

Latem 1917 roku, po kryzysie przysięgowym, został przyjęty do Polskiego Korpusu Posiłkowego^[1]^[5]. 2 lutego 1918 roku został lekarzem 2 pułku ułanów. 19 lutego został zatrzymany i skierowany do obozu internowania w Taraczköz. 16 lipca, po zwolnieniu z obozu, wstąpił do Polskiej Siły Zbrojnej. 12 października 1918 roku został mianowany kapitanem lekarzem^[1]. W listopadzie 1918 roku został przyjęty do Wojska Polskiego i wyznaczony na stanowisko adiutanta szefa Departamentu Sanitarnego Ministerstwa Spraw Wojskowych^[1]^[6]. Od 28 września 1919 roku był komendantem szpitala polowego nr 107. Na tym stanowisku wziął udział w wojnie z bolszewikami^[1].

Po wojnie był komendantem szpitala wojskowego w Kielcach. W 1928 roku pełnił służbę w Garnizonowej Izbie Chorych w Skierniewicach^[7]. 18 lutego 1930 roku został awansowany do stopnia podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1930 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów sanitarnych, w grupie lekarzy^[8]. 26 marca 1931 roku został przeniesiony z 26 pułku artylerii lekkiej do 18 pułku piechoty na stanowisko starszego lekarza z równoczesnym pełnieniem obowiązków komendanta Garnizonowej Izby Chorych Skierniewice^[9]. Z dniem 1 lipca 1932 roku został przeniesiony do 6 Szpitala Okręgowego im. Jana III we Lwowie na stanowisko pomocnika komendanta^[10]^[11]. 7 czerwca 1934 roku został przeniesiony do 4 Szpitala Okręgowego w Łodzi na stanowisko komendanta^[12]^[13]. Był jednym z inicjatorów budowy nowego gmachu 4 Szpitala Okręgowego przy ul. Żeromskiego 113. 23 listopada 1935 roku został wyznaczony na stanowisko szefa sanitarnego Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi^[14]. Na stopień pułkownika został awansowany ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1936 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów sanitarnych (od 1937 roku – korpus oficerów zdrowia, grupa lekarzy)^[15]. Działacz społeczny, w latach 1935–1938 był wiceprezesem Oddziału Łódzkiego PCK. Był także członkiem Związku Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski i komendantem Oddziału w Łodzi Koła 3 pułku piechoty Legionów Polskich^[16].

Mieszkał przy ul. Gdańskiej 46^[17]. Do końca życia gromadził materiały dotyczące udziału Żydów w walce o niepodległość Polski, ale nie napisał żadnej publikacji monograficznej na ten temat. Pisał pamiętniki, niewydane drukiem.

Zmarł 15 stycznia 1939 roku. Został pochowany na cmentarzu garnizonowym na Dołach^[2]^[18].

Ordery i odznaczenia

Krzyż Niepodległości (16 września 1931)^[19]
Krzyż Walecznych (czterokrotnie) „za czyny męstwa i odwagi wykazane w bojach toczonych w latach 1918–1921”
Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 10 listopada 1928^[20], 18 lutego 1939^[21])
Odznaka 18 Pułku Piechoty^[22]
Medal Zwycięstwa („Médaille Interalliée”)

Upamiętnienie

Na cmentarzu wojskowym w Łodzi 21 września 2017 roku odsłonięta została tablica pamiątkowa poświęcona płk. Edwardowi Wertheim.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wykaz Legionistów ↓.
↑ ^a ^b Z żałobnej karty ↓.
↑ Lekarz na froncie [online], Przystanek Historia [dostęp 2022-11-02] (pol.).
↑ Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 54.
↑ Z żałobnej karty ↓, tu podano, że po kryzysie przysięgowym działał w Polskiej Organizacji Wojskowej na terenie Galicji.
↑ Z żałobnej karty ↓, tu podano, że wziął udział w obronie Lwowa i został odznaczony Odznaką Honorową „Orlęta”.
↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 711, 727.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 20 lutego 1930 roku, s. 65.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 109.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 427.
↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 323, 871.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 172.
↑ Jarno 2001 ↓, s. 192.
↑ Jarno 2001 ↓, s. 137, 190.
↑ Rybka i Stepan 2004 ↓, s. 338.
↑ Nekrolog ↓.
↑ Księga adresowa miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego (…). Rocznik 1937–1939, Zarząd Miejski w Łodzi, Łódź 1937 (?), s. 455 Dział II Wykaz mieszkańców m. Łodzi.
↑ „Republika” 1939 nr 16,17
↑ M.P. z 1931 r. nr 218, poz. 296 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 634 „w uznaniu zasług, położonych w poszczególnych działach pracy dla wojska”.
↑ M.P. z 1939 r. nr 45, poz. 76 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
↑ Na podstawie fotografii [1].

Bibliografia

Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Ś.p. płk dr Edward Wertheim. „Głos Poranny”. 16, s. 4, 1939-01-16. Łódź: Jan Urbach i Eugeniusz Kronman.
Nekrolog ś.p. płk dr Edwarda Wertheima. „Głos Poranny”. 17, s. 8, 1939-01-17. Łódź: Jan Urbach i Eugeniusz Kronman.
Fijałek Jan, Indulski Janusz Opieka zdrowotna w Łodzi do roku 1945. Studium organizacyjno-historyczne, Łódź 1990, s. 393.
Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
Kempa Andrzej, Szukalak Marek Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych. Tom III od A do Z, Łódź 2003, Oficyna Bibliofilów, ISBN 83-87522-62-7.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2004. ISBN 978-83-7188-691-1.
Edward Wertheim. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2018-01-15].

[CITEREFWykaz_Legionistów-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wykaz Legionistów ↓.

[CITEREFZ_żałobnej_karty-2] Z żałobnej karty ↓.

[3] Lekarz na froncie [online], Przystanek Historia [dostęp 2022-11-02] (pol.).

[CITEREFLista_starszeństwa191754-4] Lista starszeństwa 1917 ↓, s. 54.

[CITEREFZ_żałobnej_kartytu_podano,_że_po_kryzysie_przysięgowym_działał_w_[[Polska_Organizacja_Wojskowa|Polskiej_Organizacji_Wojskowej]]_na_terenie_Galicji-5] Z żałobnej karty ↓, tu podano, że po kryzysie przysięgowym działał w Polskiej Organizacji Wojskowej na terenie Galicji.

[CITEREFZ_żałobnej_kartytu_podano,_że_wziął_udział_w_[[Bitwa_o_Lwów_(1918–1919)|obronie_Lwowa]]_i_został_odznaczony_[[Odznaka_Honorowa_„Orlęta”|Odznaką_Honorową_„Orlęta”]]-6] Z żałobnej karty ↓, tu podano, że wziął udział w obronie Lwowa i został odznaczony Odznaką Honorową „Orlęta”.

[CITEREFRocznik_Oficerski1928711,_727-7] Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 711, 727.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_5_z_20_lutego_1930_roku,_s._65-8] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 20 lutego 1930 roku, s. 65.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_3_z_26_marca_1931_roku,_s._109-9] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 109.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_13_z_9_grudnia_1932_roku,_s._427-10] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 427.

[CITEREFRocznik_Oficerski1932323,_871-11] Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 323, 871.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_11_z_7_czerwca_1934_roku,_s._172-12] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 172.

[CITEREFJarno2001192-13] Jarno 2001 ↓, s. 192.

[CITEREFJarno2001137,_190-14] Jarno 2001 ↓, s. 137, 190.

[CITEREFRybkaStepan2004338-15] Rybka i Stepan 2004 ↓, s. 338.

[CITEREFNekrolog-16] Nekrolog ↓.

[17] Księga adresowa miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego (…). Rocznik 1937–1939, Zarząd Miejski w Łodzi, Łódź 1937 (?), s. 455 Dział II Wykaz mieszkańców m. Łodzi.

[18] „Republika” 1939 nr 16,17

[19] M.P. z 1931 r. nr 218, poz. 296 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

[20] M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 634 „w uznaniu zasług, położonych w poszczególnych działach pracy dla wojska”.

[21] M.P. z 1939 r. nr 45, poz. 76 „za zasługi na polu pracy społecznej”.

[22] Na podstawie fotografii [1].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]