Fałszywi przyjaciele tłumacza

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Fałszywi przyjaciele tłumacza – wyrazy w dwóch (lub więcej niż dwóch) językach o identycznej/podobnej formie (pisowni, wymowie), lecz różnych znaczeniach. Do fałszywych przyjaciół tłumacza zaliczane są również inne jednostki języka, jak frazeologizmy o podobnej strukturze, ale innej formie i znaczeniach. Takie różnice mogą powodować błędne użycie czy zrozumienie wypowiedzi w obcym języku[1].

Terminem po raz pierwszy posłużyli się w 1928 roku francuscy autorzy Maxime Koessler i Jules Derocquigny, określając mianem fałszywych przyjaciół pozorne ekwiwalenty w relacji francusko-angielskiej[2].

Wąskie ujęcie "fałszywych przyjaciół tłumacza"[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Tautonim.

Jako fałszywych przyjaciół traktuje się w tym ujęciu wyrazy o podobnej formie, lecz różnych znaczeniach w dwóch (lub więcej niż dwóch) językach. Bywają one nazywane tautonimami (stgr. ταὐτός „ten sam”, ὄνυμα „imię”). Przykłady: polski leksem komunikacja ma inne (szersze) znaczenie niż niemiecki Kommunikation (brak znaczenia „transport, przewożenie ludzi i towarów”), a angielski novel znaczy „powieść”, a więc ma nieco inne znaczenie niż polski wyraz nowela. Takie różnice mogą być dla polskiego o użytkownika źródłem błędnego tłumaczenia polskich leksemów na język niemiecki jako *Kommunikation czy *novel.

Utożsamianie tautonimów i fałszywych przyjaciół tłumacza występuje m.in. u następujących językoznawców i leksykografów: Szałek/Nečas[3], Tokarz[4], Kątny[5], Kuczyński[6], Rudolf[7], Kornatowski[8].

Szerokie ujęcie "fałszywych przyjaciół tłumacza"[edytuj | edytuj kod]

Takie stanowisko spotykane jest często w publikacjach autorów zagranicznych. Helmut Kühnel we wstępie do swojego słownika niemiecko-francuskiego wyróżnia sześć podklas w obrębie „faux amis”[9]:

  1. wyrazy dwóch języków o podobnej formie, lecz różnych znaczeniach (tautonimy w dzisiejszym rozumieniu),
  2. pary wyrazów wykazujące różnice słowotwórcze i fonetyczne, np. niem. katastrophal – franc. catastrophique, niem. Anonymität – franc. anonimat,
  3. fikcyjne faux amis: wyrazy niemieckie, które „wyglądają” na francuskie (np. Blamage), ale nie mają formalnych odpowiedników w języku francuskim,
  4. pary wyrazowe (czasowniki) o różnej rekcji: niem. abonnieren – franc. s`abonner à,
  5. pary wyrazowe z różnicami ortograficznymi: niem. Rhytmus – franc. rythme, niem. Aggression – franc. agression,
  6. pary wyrazowe z różnicami gramatycznymi, rzeczowniki o różnym rodzaju gramatycznym: niem. die Vase – franc. le vase.

Gero Lietz we wstępie do słownika norwesko-niemieckiego obok „semantycznych fałszywych przyjaciół” (czyli tautonimów) mówi o zaskakujących różnicach słowotwórczych (norw. parkere – niem. parken), ortograficznych (niem. numerieren – norw. nummerere), o fikcyjnych faux amis (norw. anmelder „recenzent” – nie ma odpowiednika formalnego w języku niemieckim)[10].

Annette Kroschewski pisze o ortograficznych, fonologicznych, pragmatycznych, frazeologicznych fałszywych przyjaciołach[11][12].

Ryszard Lipczuk, Paweł Mecner i Werner Westphal wymieniają dwie koncepcje[13][14]:

  1. (ujęcie wąskie) „fałszywi przyjaciele” (faux amis) jako tautonimy,
  2. (ujęcie szerokie) obok tautonimów zalicza się do nich też inne zjawiska językowe, np. międzyjęzykowe różnice ortograficzne (pol. agresja – niem. Aggression, fonetyczne (niem. Yacht [jaxt] – włoskie yacht [jot]), słowotwórcze: niem. absurd – pol. absurdalny (różnice w obrębie sufiksów), pary wyrazów o różnej formie (pisowni/wymowie), analogicznej strukturze słowotwórczej i różnych znaczeniach (np. niem. überhören „słyszeć, ale nie reagować na to” – ang. to overhear „przypadkowo coś usłyszeć”), frazeologizmy o różnej pisowni/wymowie, analogicznej strukturze i różnych znaczeniach: np. stracić głowę („nie wiedzieć, co robić w danej chwili”; „ulec urokowi innej osoby”) – niem. den Kopf verlieren (tylko znaczenie „nie wiedzieć, co robić w danej chwili”). Na płaszczyźnie pragmatycznej należy umieścić różnicę pomiędzy polskim Cześć! (używanym na powitanie i pożegnanie) a niemieckim Tschüß! (tylko na pożegnanie).

Do fałszywych przyjaciół tłumacza zaliczane są często frazeologizmy, w tym idiomy[15][16][17][18] – a więc związki wyrazowe dwóch (lub więcej) języków o różnej formie (pisowni i wymowie), analogicznej strukturze i różnych znaczeniach. Szerokiego ujęcia „fałszywych przyjaciół” używa także Katarzyna Siewert[19].

Reasumując: termin „fałszywi przyjaciele tłumacza” jest często używany zamiennie z terminem „tautonimy”. Dla różnych języków powstało wiele słowników, które przedstawiają tautonimy w parach językowych. Ale równie często – szczególnie w badaniach językoznawczych – pod pojęciem „fałszywi przyjaciele tłumacza” rozumie się też inne jednostki językowe wykazujące międzyjęzykowe różnice, które mogą być źródłem zakłóceń w komunikacji językowej i w praktyce tłumaczeniowej.

Problemy terminologiczne[edytuj | edytuj kod]

Nazwa „fałszywi przyjaciele tłumacza” jest kalką francuskiego faux amis du traducteur. Spotyka się też w języku polskim (podobnie jak w innych językach) wyrażenie „faux amis”. Analogiczne nazwy występują w innych językach, por. (niemieckie) falsche Freunde des Übersetzers, (angielskie) false friends of a translator, (hiszpańskie) falsos amigos del traductor, (bułgarskie) lzlivi prijateli na prevodača. Sam termin wywołuje kontrowersje przez swoją nieprecyzyjność i metaforyczność, stąd też pojawiają się w języku polskim propozycje innych terminów, m.in.: homonimy międzyjęzykowe, paronimia międzyjęzykowa, pułapki leksykalne, złudne odpowiedniki, zdradliwe wyrazy, zwodnicze ekwiwalenty leksykalne, aproksymaty[20]. Niemniej i one są mało precyzyjne, nie zawsze adekwatne i nie weszły jak dotąd do powszechnego użycia w badaniach językoznawczych oraz w praktyce leksykograficznej. W dalszym ciągu w użyciu są więc nazwy: „fałszywi przyjaciele tłumacza”, „tautonimy”, (rzadziej) „faux amis” (wym. [fozami])[21].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Felicja Księżyk, GERMANICA WRATISLAVIENSIA 143 [online].
  2. ↑ Koessler, Maxime/Derocquigny, Jule: Les faux amis ou les trahisons de vocabulaire anglais. Paris: Vuibert, 1928.
  3. ↑ Szałek, Marek/Nečas, Jiŕí: Czesko-polska homonimia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1993. ISBN 83-232-0497-7.
  4. ↑ Tokarz, Emil: Pułapki leksykalne Słownik aproksymatów polsko-chorwackich. Katowice: „Śląsk” sp. z o.o., 1998. ISBN 83-7164-091-9
  5. ↑ Kątny, Andrzej: Kontakty językowe a „faux amis” i internacjonalizmy, [w]: Problemy frazeologii i leksykografii. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Wydział Filologiczny Wszechnicy Mazurskiej Olecko, 16-17 czerwca 1999 rok. Olecko: Wszechnica Mazurska, 2000, s. 5-12. ISBN 83-86523-06-9.
  6. ↑ Kuczyński, Ernest: Interferenzträchtige Stolpersteine bei der Übersetzung. Das Wesen und die Problematik der „falschen Freunde des Übersetzers”. Włocławek: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej we Włocławku, 2005. ISBN 83-921860-7-9.
  7. ↑ Rudolf, Krzysztof Filip: Fałszywi przyjaciele. False friends. Słownik angielsko-polski, polsko-angielski wyrazów zdradliwych. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003. ISBN 83-08-03360-1.
  8. ↑ Kornatowski 2016 ↓, s. 122–159.
  9. ↑ Kühnel, Helmut: Kleines Wörterbuch der „faux amis”. Deutsch-Französisch, Französisch-Deutsch, wyd. 2. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie, 1982.
  10. ↑ Lietz, Gero: Norsk-tysk ordbok over lumske likheter. Wörterbuch der „falschen Freunde” Norwegisch-Deutsch. Oslo: Universitetforlaget, 1996. ISBN 82-13-01733-1.
  11. ↑ Kroschewski, Annette: „False friends“ und „true friends“. Ein Beitrag zur Klassifizierung des Phänomens der intersprachlich-heterogenen Referenz und zu deren fremdsprachendidaktischen Implikationen. Frankfurt a. Main: Peter Lang, 2000. ISBN 978-3-631-36453-6
  12. ↑ Kosturek, Kamila: Falsche Freunde – ein Hindernis im Fremdsprachenprozess nur in der Theorie oder auch in der Praxis?, [w]: Glottodidactica XL, 1, 2013, s. 91-103.
  13. ↑ Lipczuk, Ryszard: Internacjonalizmy a „fałszywi przyjaciele tłumacza”, [w]: (red.) J. Maćkiewicz, J. Siatkowski, Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych = Język a kultura t. 7. Wrocław, 1992, s. 135-143. ISBN 83-7044-042-8.
  14. ↑ Lipczuk, Ryszard; Mecner, Paweł; Westphal, Werner: Lexikon der modernen Linguistik. Ausgewählte Begriffe zur Kommunikation und Kognitionswissenschaft. Leksykon lingwistyki współczesnej. Wybrane pojęcia z zakresu komunikacji i nauk kognitywnych. Szczecin: Albatros, (1999, 2. wyd. 2000), s. 77 n. ISBN 83-85796-89-4.
  15. ↑ Ehegötz, Erika: Zur Problematik der „falschen Freunde des Übersetzers” im Bereich der polnisch-deutschen Phraseologie, w: Aktuelle Fragen der Lexikologie und Phraseologie slawischer Sprachen. Humboldt-Universität Berlin. Gesellschaftswissenschaften. Studien 4, 1973, s. 33-42.
  16. ↑ Piirainen, Elisabeth: Falsche Freunde in der Phraseologie des Sprachenpaares Deutsch-Niederländisch, w: (red.) A. Sabban, Phraseologie und Übersetzen: Phrasemata II. Bielefeld: Aisthesis Verlag, 1999.
  17. ↑ Szpila, Grzegorz: False Friends in Phraseology: An English-Polish Contrastive Study, w: E. Mańczak-Wohlfeld (ed.), Tradition and Postmodernity. English and American Studies and the Challenge of the Future. Kraków: Jagiellonian University Press, 2000, s. 77-82.
  18. ↑ Majnusz-Stadnik, Mariola: Idiomatische falsche Freunde als Übersetzungsproblem der besonderen Art, [w]: Kwartalnik Neofilologiczny 3, 2020, s. 406-419. Online: Idiomatische falsche Freunde als Übersetzungsproblem der besonderen Art - Kwartalnik Neofilologiczny - Czasopisma PAN
  19. ↑ Siewert, Katarzyna: Fałszywi przyjaciel w przekładzie polskiej i niemieckiej terminologii prawnej i prawniczej, [w:] Comparative Legilinguistics 9, 2012, s. 55-65.
  20. ↑ Kornatowski 2016 ↓, s. 124.
  21. ↑ transkrypcja wymowy za: Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. Mirosława Bańko. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14455-6.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Paweł Kornatowski, Tautonimy węgiersko-polskie. Próba systematyzacji, Ilona Koutny i inni red., „Język, komunikacja, informacja”, 11, Poznań: Wydawnictwo Rys, 2016, ISBN 978-83-65483-35-5, ISSN 1896-9585.
  • Lipczuk, Ryszard: Bibliografia na temat "faux amis", [w:] Andrzej Kątny, Krzysztof Hejwowski (red.), Problemy frazeologii i leksykografii. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Wydział Filologiczny Wszechnicy Mazurskiej Olecko, 16 - 17 czerwca 1999 rok, Olecko 2000, s. 175-200. ISBN 83-86523-06-9.
  • Warum Faszinierendes im Polnischen ‘intrigiert’? Von verbalen falschen Freunden im Sprachenpaar Deutsch-Polnisch | Germanica Wratislaviensia (wuwr.pl)[1]
Relacje między słowami
znaczeniowe (semantyczne)
inne w obrębie języka
międzyjęzykowe
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fałszywi_przyjaciele_tłumacza&oldid=73153582”