Gamzigrad (stanowisko archeologiczne)

Gamzigrad-Romuliana, Pałac Galeriusza^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Odsłonięte pozostałości rezydencji Galeriusza – widok z lotu ptaka
Państwo	Serbia
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, IV
Numer ref.	1253
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2007; na 31. sesji
	Położenie na mapie Serbii Gamzigrad-Romuliana, Pałac Galeriusza
	43°53′57,5″N 22°11′10,0″E/43,899306 22,186111
	Multimedia w Wikimedia Commons
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Gamzigrad – zachowane fragmenty mozaik podłogowych

Gamzigrad (serb. Гамзиград), Felix Romuliana – stanowisko archeologiczne niedaleko Zaječaru we wschodniej Serbii, z zespołem późnorzymskich budowli wzniesionych w III/IV wieku przez cesarza Galeriusza, obejmujących ufortyfikowany pałac cesarski, świątynie, łaźnie, tetrapylon oraz mauzolea władcy i jego matki.

W 2007 roku obiekt został wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO^[1].

Historia

Tetrarchia jako system władzy w cesarstwie rzymskim wprowadzany stopniowo przez cesarza Dioklecjana od 286 roku, polegała na równoczesnych rządach czterech władców: dwóch wyższej rangi augustów i dwóch niższej rangi cezarów, przy czym ci pierwsi mieli sprawować władzę przez 20 lat i abdykować na rzecz swych cezarów^[2]. Na okres po abdykacji cesarz miał wybudować sobie rezydencję w miejscu urodzenia^[2].

Galeriusz zlecił budowę tego kompleksu jako swej rezydencji po abdykacji^[2], która miała nastąpić w 313 roku^[3]. Powstał on na przełomie III i IV wieku, a przy jego budowie pracowali legioniści, którymi Galeriusz dowodził podczas wyprawy na Bliski Wschód, kiedy w 297 roku pokonał Persów^[2].

Kompleks został nazwany Felix Romuliana na cześć matki cesarza – Romuli^[2]. W 1986 roku na archiwolcie w południowo-zachodniej części zespołu odkryto identyfikujący go napis FELIX ROMVLIANA otoczony wieńcem laurowym podtrzymywanym przez dwa pawie^[2].

W drugiej połowie IV wieku kompleks popadł w ruinę, a po inwazji Gotów i Hunów powstała tam niewielka bizantyńska osada, wspomniana jako Romuliana w wykazie miejscowości odbudowanych przez cesarza Justyniana w VI wieku^[2]. W XI wieku znajdowała się tam osada słowiańska^[2], nazwana przez Słowian Gamzigradem^[4]. Z czasem została opuszczona i zapomniana na prawie tysiąc lat, a odkryta dopiero w XIX wieku^[4].

Prace archeologiczne prowadzone są systematycznie od 1953 roku^[2].

Architektura

Kompleks podzielony jest na dwie części – północną, gdzie znajdowała się rezydencja cesarza wraz z małą świątynią, oraz południową z wielką świątynią, termami i mauzoleum^[2]. Pałac cesarski i wszystkie budynki w części północnej zorientowane są w stronę wzgórza w części południowej, gdzie wzniesiono mauzolea cesarza i jego matki. Części rozdziela droga łącząca wschodnią i zachodnią bramę wjazdową^[2]. Na jej skrzyżowaniu z inną drogą prowadzącą na wzgórze postawiono masywny tetrapylon^[2]. Kompleks otaczał podwójny system fortyfikacji, dwa pasy murów obronnych – starszy, wewnętrzny, oraz wybudowany później w technice opus mixtum mur zewnętrzny^[2]^[3].

Pałac cesarski

Wejście do pałacu znajdowało się po stronie wschodniej^[2]. Podłogę sali wejściowej pokrywała mozaika z przedstawieniem labiryntu w części środkowej, której fragmenty zachowały się do dziś^[2]. Stamtąd prowadził korytarz do wielkiej sali zamkniętej od południa apsydą, będącej najprawdopodobniej salą tronową^[2]. Do niej przylegało ośmiokątne apodyterium z ogrzewaniem podłogowym, którego posadzkę również pokrywała mozaika, m.in. z przedstawieniami venatio^[2]. Z sali dwa wyjścia prowadziły do atrium z fontanną i labrum. Po północnej stronie atrium znajdowała się sala biesiadna – triclinium z ozdobną mozaiką podłogową z przedstawieniami zwierząt i ludzi; przy wejściu umieszczono scenę walki Dionizosa z lampartem^[2]. Środek sali był podwyższony i pokryty płytami z różnokolorowego marmuru ułożonymi w technice opus sectile^[2].

Mauzolea

Mauzoleum Romuli wzniesiono w 305 roku^[2]. Dotychczas zachowały się jedynie fragmenty podium oraz pozostałości krypty grobowej^[2]. Po stronie południowo-zachodniej mauzoleum wzniesiono okrągły tumulus, a dalej na południe – tumulus Galeriusza^[2].

Mauzoleum cesarza zostało wzniesione w 311 roku^[2]. Fundament zbudowano w formie pierścienia o średnicy zewnętrznej 5,65 m i wewnętrznej 2,28 m^[2]. W środku znajdowało się podium wraz z kryptą, w której umieszczono kamienny sarkofag^[2].

Zobacz też

pałac Dioklecjana w Splicie

Przypisy

↑ UNESCO: Gamzigrad-Romuliana, Palace of Galerius. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y UNESCO: Gamzigrad-Romuliana, Palace of Galerius – Nomination Dossier. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).
↑ ^a ^b Maja Živić: FELIX ROMULIANA. [w:] National Musuem Zajecar [on-line]. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).
↑ ^a ^b Laurence Mitchell: Serbia. Bradt Travel Guides, 2010, s. 320, seria: Bradt Guides. ISBN 978-1-84162-326-9. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[unesco1-3] UNESCO: Gamzigrad-Romuliana, Palace of Galerius. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).

[unesco2-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y UNESCO: Gamzigrad-Romuliana, Palace of Galerius – Nomination Dossier. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).

[muzeum1-5] Maja Živić: FELIX ROMULIANA. [w:] National Musuem Zajecar [on-line]. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).

[Mitchell320-6] Laurence Mitchell: Serbia. Bradt Travel Guides, 2010, s. 320, seria: Bradt Guides. ISBN 978-1-84162-326-9. [dostęp 2017-01-02]. (ang.).

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]