Geografia Nowej Kaledonii

Położenie wyspy

Nowa Kaledonia jest terytorium zamorskim należącym do Francji. Główna wyspa, Nowa Kaledonia wraz należącymi do niej Wyspami Lojalności i innymi leżącymi w pobliżu wysepkami leży w południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego, około 1300 km na wschód od wybrzeży Australii. Nowa Kaledonia cechuje się górzystym krajobrazem i tropikalnym, łagodnym klimatem.

Powierzchnia i rozmieszczenie wysp

Mapa Nowej Kaledonii (w lewej części mapy, po prawej – Vanatu)

Główna wyspa, Nowa Kaledonia (Grande Terre), rozciąga się pomiędzy 22°28'S i 20°04'S, na długości 400 km, wyspa jest szeroka na około 50 km. Wyspy Lojalności rozciągają się pomiędzy 21°39'S a 20°26'S, na długości 220 km i szerokości 35-45 km. Reszta wysp, to przybrzeżne wyspy leżące u wybrzeży Nowej Kaledonii.

Ukształtowanie poziome

Do Nowej Kaledonii zalicza się archipelag Wysp Lojalności leżących nieco ponad 100 km na wschód od głównej wyspy. Do wysp tych należą Lifou, Maré, Ouvéa i Tiga. Wokół Nowej Kaledonii znajduje się wiele małych wysp przybrzeżnych, jedną z większych jest leżąca na południe od Nowej Kaledonii wyspa Pins, gdzie obok niej leży wysepka Koutoumo. Na północ od Nowej Kaledonii ciągnie się archipelag koralowych wysepek i atoli, będących przedłużeniem geograficznym głównej wyspy. W skład archipelagu Grand Récif de Cook wchodzą Pott, Art, Surprise i najdalej na północ wysunięta Huon. Około 500 km w kierunku północno-zachodnim znajduje się odizolowany archipelag Wysp Chesterfield.

Linia brzegowa Nowej Kaledonii jest urozmaicona z licznymi zatokami i półwyspami, oraz wieloma wyspami przybrzeżnymi. Łączna długość linii brzegowej wynosi 2254 km. Podobne wybrzeża mają Wyspy Lojalności, na których także występują wysunięte w morze półwyspy i szerokie zatoki. Wybrzeże Nowej Kaledonii dzieli się na dwa główne typy: tam gdzie góry sąsiadują z wybrzeżem jest skaliste, miajscami górzyste (zbocza gór sięgają wybrzeża), liczne są przybrzeżne skały i wysepki; tam gdzie występują niziny nadbrzeżne jest niskie, w wielu miejscach występuje wybrzeże namorzynowe. Północno-wschodnie wybrzeże urozmaicają klify. Nową Kaledonię otaczają rafy koralowe. Pozostałe wyspy mają niskie, piaszczyste wybrzeże. Szczególnie wyspy należące do Grand Récif de Cook cechują się piaszczystym, rafowym brzegiem morskim.

Sawanna w Nowej Kaledonii

Budowa geologiczna i rzeźba

Nowa Kaledonia jest pochodzenia kontynentalnego – jest fragmentem Gondwany. Najpierw, 85 mln lat temu, oddzieliła się od Australii, a 65 mln od Nowej Zelandii. Archipelag wraz z trzonem Grande Terre, zbudowany jest ze skał krystalicznych i metamorficznych, a także koralowych. Skały te pochodzące z paleozoiku przykryte są mezozoicznymi utworami osadowymi wapieni i łupków. Skały te zostały silnie potrzaskane w czasie ruchów górotwórczych, także działalność wulkaniczna miała wpływ na współczesną rzeźbę terenu Nowej Kaledonii.

Nowa Kaledonia jest wyspą w większości górzystą, gdzie występują niskie góry o przeciętnej wysokości 800 m n.p.m. Obszary nisko położone ograniczają się do nabrzeżnych nizin i dolin górskich. W krajobrazie Nowej Kaledonii zaznaczają się liczne wzniesienia wulkaniczne. Najwyższy szczyt Mount Panié wznosi się na 1650 m n.p.m., a drugi co do wysokości Mount Humboldt ma 1634 m n.p.m. Krajobraz cechuje asymetria, stoki wschodnie są bardziej strome, co także odbija się na wybrzeżu, gdzie jak wyżej wspomniano występują klify. Zachodnie stoki gór są łagodne i przechodzą w obszary nizin nadbrzeżnych. W Nowej Kaledonii przeważają mało urodzajne gleby laterytowe.

Wybrzeże Nowej Kaledonii

Klimat

Nowa Kaledonia leży w strefie łagodnego podrównikowego klimatu, kształtowanego przez wiatry monsunowe. Temperatury są wysokie ale łagodne i wynoszą średnio 24 °C w skali rocznej. Średnie wartości w półroczu zimowym od kwietnia do listopada wynoszą 17-23 °C, latem od grudnia do marca temperatury wynoszą 26-29 °C, czasami sięgają 32 °C. Wysoko w górach temperatury są niższe średnio 4-5 °C. Występuje sezonowy rozkład opadów, gdzie pora sucha występują w półroczu zimowym i deszczowa w letnim. Opady są wysokie, najwyższe wartości od 2500 mm do nawet 4000 mm cechują tereny górskiego wnętrzna Nowej Kaledonii. Niskie opady występują w zachodniej części wyspy i wynoszą około 1200 mm. Wschodnia część wyspy to opady wynoszące około 2000 mm, a na Wyspach Lojalności około 1500 mm.

Wody

Nowa Kaledonia cechuje się dość gęstą siecią krótkich rzek, mających przeważnie górski charakter. Wszystkie rzeki mają mniej niż 100 km, a jedynie Diahot ma 100 km długości. Rzeki płyną w układzie równoleżnikowym i spływają dolinami górskimi do Morza Koralowego. Tylko kilka rzek płynie w kierunku północnym lub południowym. Jest to spowodowane geomorfologicznym układem wyspy. Rzeki cechują się licznymi progami i wodospadami. Wody powierzchniowe małych wysp, przede wszystkim ciągnącego się na północy koralowego archipelagu są bardzo ubogie.

Subtropikalna roślinność Nowej Kaledonii

Flora

Wyspa cechuje się występowaniem wielu gatunków endemicznych roślin. Przyczyną jest izolacja wyspy od innych obszarów Ziemi, na których powstały różne gatunki roślin i zwierząt. Wyspa stała się swoistą „arką Noego”, gdzie powstało wiele prymitywnych organizmów, głównie roślin jak np. araukaria. Spośród 3,3 tys. gatunków roślin ¾ jest endemiczne – a także 5 rodzin monotypowych, w tym amborellowate.

Wilgotne obszary Nowej Kaledonii porastają wiecznie zielone lasy zwrotnikowe. Na suchszych, zawietrznych obszarach wyspy rosną suche lasy eukaliptusowe, a także sawanny i ubogie w roślinność krzaczastą zarośla. Na koralowych wyspach charakterystyczne są palmy kokosowe. Wybrzeża Nowej Kaledonii miejscami porastają lasy namorzynowe, a w zamkniętych kotlinach górskich występuje podmokła roślinność bagienna.

Fauna

Izolacja od gatunków powstających w innych rejonach świata, takich jak ssaki, spowodowała, że wyspa stała się „arką Noego” dla wielu różnorodnych, prymitywnych organizmów.

Przed przybyciem ludzi na wyspie żył m.in. ptak Sylviornis neocaledoniae o wysokości 1,7 m i wadze 30 kg. Obecnie żyją tu 23 endemiczne ptaki, w tym kagu będący jedynym gatunkiem w rodzinie Rhynochetidae. Z 70 gatunków gadów 62 są endemiczne. Zwierzęta te są zagrożone przez sprowadzone i zdziczałe szczury, koty, psy i świnie. Bogaty jest świat zwierząt morskich, mających doskonałe warunki do życia na rafach koralowych.

Bibliografia

• Encyklopedia Geograficzna Świata: Australia, Oceania, Antarktyda. Wyd. OPRES Kraków 1997 ISBN 83-85909-24-9
• Nowa Kaledonia, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2011-03-24] .