Golęczewo
52°32′06″N 16°49′19″E/52,535000 16,821944| wieś | |
 Golęczewo – detale architektoniczne zabytkowych budynków. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1370[2] |
| Strefa numeracyjna |
61 |
| Kod pocztowy |
62-001[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PZ |
| SIMC |
0595364 |
Położenie na mapie gminy Suchy Las  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu poznańskiego  | |
| 52°32′06″N 16°49′19″E/52,535000 16,821944[1]
| |
Golęczewo – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie poznańskim, w gminie Suchy Las.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy zachowany zapis pierwotnej nazwy wsi pochodzi z łacińskiego dokumentu z 1313 kiedy to odnotowano ją pod staropolską nazwą „Golenzcowo” (odnotowana także w Kodeksie dyplomatycznym Wielkopolski), 1387 „Golenczewo”, 1391 „Golanczewo”, 1391 „Golinczewo, Golenczewo Paarvm”, 1400 „Golenczino”, 1408 „Golanczino”, 1428 „Golyencewo”, 1430 „Golencewo”, 1463 „Golynczewo”, 1470 „Golanczow”, 1563 „Golinczewo”, 1580 „Gołwierzewo” [4].
Nazwa ta pochodziła od nazwy osobowej Goleniec.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość istniała jednak wcześnij niż odnotowały to pierwsze zapisy. Osada stała istniała w miejscu obecnej wsi najprawdopodobniej już we wczesnym średniowieczu (okres wczesnopiastowski), o czym świadczą znaleziska archeologiczne m.in. z lat 1983–1985, 1990–1991, 2009 i 2013. Osada zamieszkana była przez ludność słowiańską. Siedem stanowisk archeologicznych potwierdza na pewno istnienie tu wsi w X-XII wieku[5].
Wieś istnieje co najmniej od pierwszej połowy XIV wieku i ma średniowieczną metrykę. Początkowo była własnością szlachecką należącą do Gosławskich, a później Golęczewskich, którzy od nazwy wsi przyjęli odmiejscowe nazwisko. Od 1320 miejscowość leżała w Zjednoczonym Królestwie Polskim, a od 1380 w Koronie Królestwa Polskiego. W 1446 odnotowano ją w powiecie poznańskim województwa poznańskiego Korony Królestwa Polskiego. W 1510 leżała w parafii Sobota[6].
Pierwszy zapis historyczny pochodzi ze źródeł kościelnych. W 1313 biskup poznański Andrzej Zaremba erygując altarię św. Szymona, Judy i Tomasza w katedrze poznańskiej nadał tej altarii m. in. dziesięciny z ról Piotra w Gołęczewie. W 1374, według zachowanej wzmianki z 1420, biskup poznański Jan z Lutogniewa przyznał kościołowi w Chojnicy dziesięciny z Gołęczewa[6].
W latach 1387-1406 w kilku procesach majątkowych odnotowywany był Mała (oryg. „Mala”) Golęczewski z Golęczewa. W 1387 toczył on spór sądowy z Andrzejem z Rosnowa o 20 grzywien Wiano (majątek). W tym samym roku wystąpił jako zachodźca Jutki z Knyszyna oraz jej dzieci w sporze z panią z Gowarzewa o dziedzinę Lubicz. W 1388 tenże w sporze z Hanką z Gowarzewa o 4 grzywny poręki. W 1388 Mala Gołęczewski w imieniu brata Mirosława (później notowano tylko brata Mikołaja) był w sporze ze Sławętą z Kłodziska o 6 grzywien. Brat Mali ręczył Sławęcie w tej sprawie za Kiliana. W 1388 Golęczewskiemu przysądzono dwa łany wolne w Gonięcinie (obecnie Golęcin, część miasta Poznania) od Bietki córki Michała zwanego Rozwora[6].
W 1387 odnotowano świadka Zmysława z Golęczewa, a w 1391 świadka Mikosza, który miał zastaw w Golęczewie. W latach 1391-1392 odnotowany został Gosław z Golęczewa. W 1391 dowodził on przy pomocy świadków, że nie ukradł koni kmieciowi z Rawowic koło Swarzędza, (obecnie to Rabowice). W latach 1391-1392 toczył on spór sądowy z podsędkiem poznańskim Maciejem Jadem z Bądlina (obecnie to Bąblin) o 20 grzywien szkody[6].
W latach 1391-1393 dziedzicem we wsi był Maciej Gosławowic. W latach 1391-1392 wygrał proces sądowy z Jarosławem Jalawą dziedzicem Sierakowa o 10 grzywien z tytułu poręki i 20 grzywien szkody. Sąd przysądził Sierakowo: Maciejowi 2/3 wsi oraz Żydowi Aronowi 1/3 wsi. W 1393 Maciej toczył spór sądowy z kmieciami z Chludowa, poddanymi komandora zakonu joannitów ze Świętego Jana koło Poznania. W 1393 Jakub z Golęcina był w sporze sądowym z Tomisławem z Przecławia. W 1395 Pełka z Golęcina toczył spór z Jaśkiem Sobockim o zboże w Golęcinie. W 1404 sąd ziemski uznał prawa Katarzyny z Golęcina do jej wiana w tej wsi i stwierdził, że nie ma ona odpowiadać za długi męża ze swej części Golęcina. W 1404 Jadwiga z Golęcina była w sporze ze swym bratem Piotrem Kamieniewskim o 1/4 Kamionek koło Kórnika. W 1406 Szymon dziedzic Golęcina pozwany został przez syna swego Piechnę mieszczanina z Poznania o 20 grzywien posagu jego matki, żony Szymona[6].
W 1412 i w 1418 odnotowany został Andrzej Golęczewski, a w 1420 Wincenty i Andrzej Ramszowie, dziedzice Gołęczewa. W 1422, 1427, 1428, 1430 wpomniany Ramsz Golęczewski z Golęczewa. W 1435 Katarzyna żona Ramsza z Golęczewa była w sporze z Więcoszką, Katarzyną, Małgorzatą, Anną i Janem dziećmi zmarłego Dziersława z Wargowa. W latach 1442-1445 dziedzicem we wsi był Wincenty Ramsz Golęczewski. W 1446 Katarzyna żona Mac. Sobockiego dała mężowi swoją część Golęczewa odziedziczoną po ojcu i matce[6].
Średniowieczne źródła odnotowały również wśród mieszkańców wsi przedstawicieli niższych stanów. W 1427 imiennie wspomniano kmiecia Jana Klawka z Gołęczewa poddanego Ramsza, a w 1431 kmiecia Jana Gąsiora z Gołęczewa[6].
W 1463 Maciej Nieczajeński z synem Mikołajem zapisał Stanisławowi altarzyście w kościele parafialnym św. Marii Magdaleny w Poznaniu czynsz w wysokości dwóch kop groszy czeskich z prawem wykupu za 30 grzywien na swoich dwóch częściach jakie miał w Golęczewie. W 1470 Mikołaj Golęczewski sprzedał Dobrogostowi z Soboty połowę wsi Nieczajny za 500 grzywien. W 1472 Katarzyna zakonnica w klasztoru św. Katarzyny w Poznaniu sprzedała za 100 grzywien Markowi Golęczewskiemu 6 łanów w Golęczewie, które jej przypadły w podziale majątku z siostrami[6].
W 1497 Maciej, Katarzyna i Anna małoletnie dzieci zmarłego dziedzica Golęczewa Mikołaja Golęczewskiego wysłały w swoim zastępstwie na wyprawę wołoską w czasie wojny polsko-tureckiej sługę (łac. „familiaris”) Jana. W 1506 Maciej Golęczewski zapisał swojej żonie Annie, córce Piotra Jabłonowskiego z Jabłonowa koło Sierakowa 30 grzywien posagu na połowie wsi Golęczewo. W 1515 i 1521 wykupiono czynsz w wysokości dwóch grzywien z Golęczewie przeznaczony na uposażenie dziekana w kolegiacie w Szamotułach. W 1527 i 1530 odnotowano Macieja Golęczewskiego asesora sądu w Poznaniu[6].
Zachowały się także zapisy w historycznych księgach podatkowych dotyczące wsi. W 1444 we wsi odnotowano 7 łanów oraz folwark. W 1470 Mikołaj z Golęczewa zalegał z podatkiem. W 1475 Mikołaj dziedzic części wsi zalegał z podatkiem. W 1508 miał miejsce pobór z 4 półłanków w Golęczewie. W 1510 Golęczewo należało do dziedzica Macieja. We wsi był folwark, 7 łanów osiadłych, jeden łan opuszczony oraz karczma z prawem wyszynku. W 1563 miał miejsce pobór z 6 łanów oraz karczmy dorocznej. W 1577 pobór podatkowy ze wsi zapłaciła Anna Sobocka. W 1580 zapłaciła ona pobór od 3,5 łana, 4 zagrodników oraz młyna wodnego dziedzicznego o jednym kole wodnym [6].
Wieś szlachecka Gołwiczewo położona była w 1580 roku w powiecie poznańskim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wskutek II rozbioru Polski w 1793, miejscowość przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim[7].
Golęczewo (623 ha) zostało wykupione z rąk polskich w październiku 1901 z zamiarem stworzenia tu tzw. wzorcowej wsi niemieckiej, zgodnej z założeniami Hakaty. Zapłacono za nie 530.000 ówczesnych marek. Wieś była zaniedbana, w związku z czym najpierw przeprowadzono prace przygotowawcze: melioracyjne, budowlane i wyposażeniowe. Do przyjęcia osadników zatwierdzono ją dopiero w 1903. Miała to być wieś ewangelicka, o dużym stopniu samowystarczalności – z kościołem, szkołą, salą gimnastyczną, łaźnią, pralnią, piekarnią, strażą pożarną i wodociągiem. Domy wybudowane w Golenhofen (ówczesna nazwa) były białe z aplikacjami czerwonymi i czarnymi (barwy pruskie). Obok zrealizowano stajnie i obory (2-4 konie i 8-10 krów). Zbudowano też salę modlitw i zebrań, mieszkanie dla nauczyciela, łaźnię z piekarnią i pralnią oraz izbą przechowywania sprzętu gaśniczego, a także zbiornik wodny z silnikiem wiatrowym, napędzającym wiejski wodociąg[8].
Życie społeczne gminy cechował konflikt między dwiema grupami osadników: z głębi Rzeszy i reemigrantami ze wschodu (ci pierwsi uważali się za element wartościowszy i byli preferowani przez administrację prowincjonalną przy obsadzie stanowisk w gminie). Mimo wysiłków państwowych wieś nie stała się wzorem dla ludności polskiej, a jej status majątkowy nie odbiegał od wsi polskich[8].
Do Golęczewa organizowano wycieczki dla dziennikarzy, parlamentarzystów i dygnitarzy różnego szczebla, celem demonstracji osiągnięć niemieckich kolonistów (m.in. 24 maja 1909, 6 czerwca 1910 i we wrześniu 1913)[8].
Pozostałością kolonizacji jest cmentarz ewangelicki przy ul. Dworcowej.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.
Współczesność
[edytuj | edytuj kod]W Golęczewie znajduje się klub piłkarski GKS Golęczewo, remiza strażacka, szkoła i przedszkole. We wsi funkcjonuje także apteka. Dojazd z Poznania zapewniają autobusy podmiejskie linii 905 i 907 oraz pociągi osobowe w kierunku Piły – do przystanku Golęczewo[9]. Linie autobusowe przebiegające przez wieś obsługiwane przez ZKP kończą swój bieg na dworcu ulokowanym na osiedlu Sobieskiego w Poznaniu. Przez wieś przebiega Transwielkopolska Trasa Rowerowa[10].
Na zachód od wsi znajduje się Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Samicy Kierskiej.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 34476.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 322 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Chmielewski 1982 ↓, s. 522-523.
- ↑ Andrzej Krzyszowski, Golęczewo i Suchy Las. Z problematyki lokacji wsi wielkopolskich, w: Archeologia dawnego osadnictwa Wielkopolski, Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Wielkopolski, Poznań, 2018, s. 216-228, ISBN 978-83-65085-09-2
- ↑ a b c d e f g h i j Gąsiorowski 2003 ↓, s. 522-523.
- ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Wielkopolska t. I, Warszawa 1883, s. 36.
- ↑ a b c Przemysław Hauser, Kolonista niemiecki na ziemiach polskich w XIX i XX wieku – mit i rzeczywistość, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 1994, ss.6-7, ISBN 83-232-0665-1
- ↑ ZTM Poznań. [dostęp 2013-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-16)].
- ↑ Andrzej Kaleniewicz, Transwielkopolska Trasa Rowerowa, Atlas rowerowy, Poznań, Pietruska & Mierkiewicz, 2003, ISBN 83-89118-22-X
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), hasło „Golęczewo”. Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982, s. 522-523. ISBN 83-04-00938-2.
- Bajer Maria, Golęczewo wieś z zabudową szachulcową, „Kronika Powiatu Poznańskiego”, nr 2, Poznań 2011, s. 41–57, także na stronie: https://powiat.poznan.pl/wp-content/uploads/2014/02/kronika_wnetrze_2011.pdf.
- Bajer Marian, Bibliografia. O krainie między Wartą a Samicą, Golęczewo 2006.
- Golęczewo. Jubileusz 2005, red. Maria Bajer, Golęczewo 2007.
- Jakobi V., Das Musterdorf Golenhofen in der Provinz Posen, w: tejże, Heimatschutz und Bauerndorf. Zum planmäßigen Dorfbau im Deutschen Reich zu Beginn des 20. Jahrhunderts, Berlin 2003, także na stronie: https://depositonce.tu-berlin.de/handle/11303/1027.
- Jakóbczyk W., Kolonizatorzy i hakatyści, Poznań 1989.
- Jubileusz 700-lecia Golęczewa, t. 2, wybór, oprac. i red. Maria Bajer, Golęczewo 2017.
- Piotrowski J., Skierska I., Studium historyczno-przestrzenne. Golęczewo, archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu, Poznań 1992.
- Rylukowska A., Wzorcowa wieś niemiecka – Golenhofen, „Renowacje i Zabytki” 2016, nr 4, s. 42–49, także na stronie: http://powiat.poznan.pl/wp-content/uploads/2017/02/Rylukowska-Wzorcowa-wies.pdf.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Golęczewo, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.
- strona o historii Golęczewa: www.goleczewo.com
| Wsie | |
|---|---|
| Pozostałe miejscowości |
