Gruszka Duża
50°48′39″N 22°58′10″E/50,810833 22,969444| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
84 |
| Kod pocztowy |
22-413[4] |
| Tablice rejestracyjne |
LZA |
| SIMC |
0895391[5] |
Położenie na mapie gminy Nielisz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu zamojskiego  | |
| 50°48′39″N 22°58′10″E/50,810833 22,969444[1]
| |
| Strona internetowa | |
Gruszka Duża – wieś w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim, w gminie Nielisz[6][5]. Leży nad rzeką Łętownia, na pograniczu Padołu Zamojskiego i Wyniosłości Giełczewskiej.
W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa zamojskiego.
Wieś jest sołectwem w gminie Nielisz[7]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 102 mieszkańców[8].
Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Wojciecha i Matki Bożej Różańcowej w Nieliszu[9].
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0895400 | Bagatela | część wsi |
| 0895416 | Podgóra | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1389 r., gdy Dymitr z Goraja podarował wieś Cedzikowi Prochańskiemu za wierne jego służby[10].
Gruszeccy h. Lubicz, stara rodzina małopolska, z woj. lubelskiego, wzięła nazwisko od wsi Gruszka, którą wraz z innymi król Władysław Jagiełło nadał ok. 1411 r. w nagrodę zasług rycerskich protoplaście tej rodziny Maciejowi[11] chorążemu koronnemu[12]. W 1453 r. występował Piotr Gruszecki z Gruszki, który zapewne sprzedał część wsi Dziersławowi z Malic. W latach 1469 i 1472 notowano Jakuba Sienkę z Gruszki[13]. W 1481 r. pojawił się podział na Gruszkę Dużą i Gruszkę Małą, wówczas obie w posiadaniu Jerzego Jurgiana. Z rejestru poborowego z 1564 wieś obejmowała ok. 13 łana użytków, 9 zagrodników bez ziemi, 5 z ziemią oraz 1 rzemieślnika[14]. Rozdrobniona własność szlachecka istniała do XVIII w. W 1633 r. jednym ze współwłaścicieli wsi był Bronisław Gruszecki łowczy czernihowski[15]. W 1660 r. zanotowano we wsi dwór należący do Gruszeckich.
W 1697 r. źródła notują Mikołaja Józefa z Wielkich Gruszek posesora Mełgwi. Na początku XVIII w. znaczna część wsi należała do Jana Kamińskiego[16]. W połowie XVIII w. większa część wsi znalazła się w rękach Debolich, którzy wybudowali dwór, zabudowania gospodarcze, ogród oraz kilka stawów.
W końcu XVIII w. dobra Gruszka Duża składały się z folwarków w Gruszce Dużej, Gruszce Małej i Stawie, oraz z tych wsi i stanowiły posag baronowej Ludwiki z Debolich Wyszyńskiej. Od 1801 r. dobra te były w posiadaniu Tomasza barona Wyszyńskiego, który starał się w latach 1810–1817 odkupić drobne części wsi od szlachty[17]. W 1850 r. Tomasz Wyszyński wybudował nowy podpiwniczony dwór konstrukcji drewnianej z kamienną dobudową, przebudowano także stawy, ogród, założono chmielnik i sad.[18] W 1827 r. wieś Gruszkę Dużą notowano w powiecie zamojskim w parafii Nielisz, wieś liczyła wówczas 36 domów i 206 mieszkańców.
W II połowie XIX w. z powodu dużego zadłużenia majątek często zmieniał właścicieli. Pod koniec XIX w. w folwarku Gruszka Duża znajdowało się 10 budynków dworskich, a folwark zajmował 1504 morgi. W 1876 r. Gruszkę Dużą sprzedano na licytacji Maurycemu i Helenie Turczyńskim. Po 1902 r. trudności finansowe zmusiły właścicieli do sprzedaży części folwarku w Gruszce Bankowi Włościańskiemu z przeznaczeniem na parcelacje. Pozostałą część nabył Tadeusz Suchodolski i odsprzedał Wacławowi Szymankowi, Janowi Wack i Karolowi Ozonkowi, ci rozpoczęli parcelacje sprzedając po 40 działek. Większość terenu założenia dworskiego z parkiem kupił Wojciech Hanaka. Stodoły, obory, i czworak zostały rozebrane. W czworaku do czasu rozbiórki mieściła się szkoła. Dwór rozebrano po II wojnie światowej ze względu na zawilgocenie i zagrzybienie[19].
Według spisu z 1921 r. Gruszka Duża wieś wraz z kolonią liczyły 69 domów i 415 mieszkańców w tym 2 Ukraińców[20]. W 1955 r. Michał Jakubczak wybudował w Gruszce Dużej małą kaplicę pw. św. Franciszka (M. Zahajkiewicz 1985, s.299).
We wsi znajduje się kaplica pw. św. Floriana – filialna dla parafii w Nieliszu.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 39621
- ↑ Wieś Gruszka Duża w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-11-09], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-11-09].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 343 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2016-11-22].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Jednostki pomocnicze gminy Nielisz. Urząd Gminy Nielisz. [dostęp 2016-08-25].
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-11-22].
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ M. Stankowa 1975, s. 23.
- ↑ Gruszecki h. Lubicz. polishgenealogy.blogspot.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)]..
- ↑ Kasper Niesiecki: Gruszecki herbu Lubicz. [w:] Herdarz Polski, tom 4 [on-line]. 1839. [dostęp 2010-09-23].
- ↑ A. Janeczek 1993, s. 346; A. Boniecki, t. VII, s. 142.
- ↑ A. Jabłonowki 1902, s. 197.
- ↑ T. Święcicki 1858, t.I, s. 83.
- ↑ A. Boniecki t.IX s. 197.
- ↑ Akta Hipoteki Gruszka Wielka.
- ↑ E. Bończak-Kucharczyk 1989 b s. 1-2.
- ↑ E. Bończak-Kucharczyk 1989 b s. 3–4; Akta hipoteki Gruszka Duża.
- ↑ Skorowidz..., t. IV, s. 124.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gruszka 1(1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 876.
