Przejdź do zawartości

Zagłada Żydów na ziemiach polskich podczas okupacji niemieckiej

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Dreamcatcher25 (dyskusja | edycje) o 07:46, 3 kwi 2015. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Brama wjazdowa obozu koncentracyjnego Auschwitz
Obwieszczenie władz Generalnego Gubernatorstwa z września 1942, mówiące o karze śmierci za ukrywanie Żydów, jak również za sprzedaż lub dostarczanie pożywienia
Getto łódzkie. Wywózka żydowskich dzieci z sierocińca na Marysinie do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem
"The Mass Extermination of Jews in German Occupied Poland", "Masowa eksterminacja Żydów w okupowanej przez Niemców Polsce" broszura opublikowana w grudniu 1942 roku na podstawie raportów Karskiego.
Getto warszawskie. W latach 1940–1942 z głodu i chorób zmarło tutaj ok. 92 tys. Żydów
Umschlagplatz w Warszawie. Żydzi ładowani do pociągu do obozu zagłady w Treblince
Żołnierze niemieccy podpalający budynki podczas powstania w getcie warszawskim

Holokaust na terenach polskich okupowanych przez Niemcy był częścią niemieckiego planu eksterminacji Żydów. Ofiarami byli Żydzi polscy, a także inni, ginący w niemieckich obozach śmierci zbudowanych na okupowanych terenach polskich.

 Osobne artykuły: Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945) i Holocaust.

Historia

Żydzi polscy ucierpieli najbardziej w czasie Holokaustu. Około 6 mln polskich obywateli zginęło w czasie wojny, połowa z nich była narodowości żydowskiej. Zostali oni zamordowani w niemieckich nazistowskich obozach zagłady, w Auschwitz-Birkenau, Treblince, Majdanku, Bełżcu, Sobiborze, Chełmnie lub zmarli z głodu w gettach. Wielu zginęło na skutek działalności na Wschodzie hitlerowskich szwadronów śmierci, Einsatzgruppen.

Niektóre z masakr były tylko inspirowane przez Niemców, a przeprowadzane z pomocą, lub nawet przez samych Polaków. Przykładem może być tutaj pogrom w Jedwabnem, podczas którego zginęło (według późniejszych ustaleń IPN) co najmniej 340 Żydów[1]. Istota polskiego udziału w masakrach Żydów w czasie wojny do dziś pozostaje przedmiotem kontrowersji, choć Instytut Pamięci Narodowej przedstawił dowody na istnienie zajść podobnych do jedwabieńskich w wielu innych miejscowościach regionu[2]. Jako powód takiego zachowania wymienia się antysemityzm, chęć odwetu na Żydach wspierających komunistów lub też zwykłą chciwość[3].

Niemcy utworzyli wiele gett, w których skupiano Żydów z całych okupowanych terenów. Największe były getto w Warszawie (w którym przebywało ok. 460 tys. osób w 1941 r., 380 tys. w 1942 r.[4]), a także getto w Łodzi (gdzie znajdowało się ok. 160 tys. Żydów[5]). Inne polskie miasta, w których powstawały duże getta to m.in. Białystok, Częstochowa, Kielce, Kraków, Lublin, Lwów, Radom i Wilno. Ewenementem na skalę krajową było otwarte getto w Szydłowcu.

Warszawskie getto zostało założone przez generalnego gubernatora Hansa Franka 16 października 1940. W tym czasie 450 tys. Żydów skupionych w getcie stanowiło ok. 30% populacji Warszawy, podczas gdy zajmowało ono tylko ok. 2,4% powierzchni miasta[6]. 16 listopada wybudowano wysoki mur, ostatecznie odgradzając je od reszty świata. W ciągu następnego półtora roku do getta przywożono Żydów z mniejszych miast i wsi. Jednak liczba w ten sposób uwięzionych pozostawała ta sama, gdyż wielu umierało z powodu głodu i chorób zakaźnych, zwłaszcza tyfusu. Średnie racje żywieniowe w 1941 dla Żydów w Warszawie wynosiły 253 kcal, 669 kcal dla Polaków, podczas gdy dla Niemców – 2613 kcal.

15 października 1941 gubernator Hans Frank wydał rozporządzenie zabraniające Żydom opuszczania wyznaczonych dla nich dzielnic pod groźbą kary śmierci[7].

22 lipca 1942 rozpoczęła się masowa deportacja, w czasie następnych 52 dni (do 12 września 1942), około 300 tys. osób zostało przewiezionych pociągami do obozu zagłady w Treblince. Deportacja została przeprowadzona przez 50 niemieckich żołnierzy SS, 200 łotewskich żołnierzy z batalionów Schutzmannschaften, 200 ukraińskich policjantów i 2500 członków Żydowskiej Policji Getta. W zamian za współpracę, nietykalność zagwarantowano pracownikom Judenratu, jak również funkcjonariuszom Żydowskiej Policji i ich rodzinom. Okazało się jednak, że gwarancje te działały tylko przez krótki czas.

 Osobny artykuł: Powstanie w getcie warszawskim.

18 stycznia 1943 część mieszkańców getta (pośród nich byli członkowie Żydowskiego Związku Wojskowego i Żydowskiej Organizacji Bojowej), stawiła zbrojny opór przeciwko kolejnym deportacjom. Ostateczne zniszczenie getta nastąpiło 4 miesiące później, po zduszeniu przez nazistów powstania, które wybuchło 19 kwietnia 1943.

Los warszawskiego getta był podobny do tego, co spotkało inne getta w których koncentrowano ludność żydowską. Wraz z decyzją hitlerowców o podjęciu Ostatecznego Rozwiązania (Endlösung) – eksterminacji europejskich Żydów – rozpoczęła się w 1942 Akcja Reinhard, podczas trwania której (tj. do października 1943) zamordowano ok. 2 mln Żydów[8].

Polska pomoc Żydom

 Osobne artykuły: Polska pomoc Żydom w czasie II wojny światowej i Protest Zofii Kossak-Szczuckiej.

Polska była jedynym krajem okupowanym przez Niemcy w czasie II wojny światowej, w którym formalnie wprowadzono karę śmierci dla każdego, kto ukrywa lub pomaga w inny sposób Żydom[9]. Pomimo tego, Polacy stanowią największą grupę pośród Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata[10].

 Osobny artykuł: Rada Pomocy Żydom.

Począwszy od 1941 Referat Żydowski w Wydziale Informacji Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej rozpoczął systematyczne zbieranie informacji o losach polskich Żydów, przekazywanych potem do Londynu. Reakcją na rozpoczęcie eksterminacji ludności żydowskiej, było utworzenie we wrześniu 1942 przez Zofię Kossak Szczucką i Wandę Krahelską Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, przekształconego w grudniu tego roku w Radę Pomocy Żydom „Żegota”[11]. W marcu 1943 Witold Bieńkowski ps. „Wencki” powołał Referat Żydowski Delegatury Rządu na Kraj[12].

 Osobne artykuły: Raporty Karskiego, Raporty Pileckiego i Nota Raczyńskiego.

Polski Rząd na Uchodźstwie był pierwszym (październik 1942), który donosił społeczności międzynarodowej o istnieniu nazistowskich obozów śmierci i systematycznej eksterminacji Żydów, poprzez swego kuriera Jana Karskiego[13] i organizatora ruchu oporu w Auschwitz-Birkenau, Witolda Pileckiego[14]. 18 grudnia 1942 Prezydent RP na Uchodźstwie Władysław Raczkiewicz wystosował dramatyczny list do papieża Piusa XII, błagając go o publiczną obronę mordowanych Polaków i Żydów[15].

  1. ↑ Instytut Pamięci Narodowej: Komunikat dot. postanowienia o umorzeniu śledztwa w sprawie zabójstwa obywateli polskich narodowości żydowskiej w Jedwabnem w dniu 10 lipca 1941 r.. [dostęp 7 października 2009]. (pol.).
  2. ↑ Andrzej Żbikowski: Pogromy i mordy ludności żydowskiej w Łomżynskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 roku w świetle relacji ocalałych Żydów i dokumentów sądowych. W: Paweł Machewicz, Krzysztof Persak: Wokół Jedwabnego. T. 1. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2002.
  3. ↑ Jan Jerzy Milewski. Stosunki polsko-żydowskie w Ostrołęckiem i Łomżyńskiem w latach trzydziestych i w czasie II wojny światowej. „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”. t. 16, s. 178-179, 2002. Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. [dostęp 21.07.2014]. 
  4. ↑ Getto warszawskie. [dostęp 7 października 2009]. (pol.).
  5. ↑ Fundacja Monumentum Iudaicum Lodzense: Historia łódzkiego getta. [dostęp 7 października 2009]. (pol.).
  6. ↑ Robert Szuchta: Reportaż z nieistniejącego miasta. Mówią Wieki. [dostęp 7 października 2009]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-18)].
  7. ↑ Tatiana Berenstein, Artur Eisenbach, Adam Rutkowski (oprac.): Esterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Zbiór dokumentów. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 1957, s. 122–123.
  8. ↑ W czasie Akcji Reinhard wymordowano 1,28 mln Żydów z 4 dystryktów Generalnego Gubernatorstwa, 530 tys. Żydów z dystryktu Galicja (włączony do GG 1 sierpnia 1941), 130 tys. Żydów z rejonu białostockiego których przewieziono do Treblinki oraz wiele mniejszych grup z obszaru GG (Czesław Madajczyk: Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 328.).
  9. ↑ http://www.zyciezazycie.pl – Projekt „Życie za Życie” opisujący Polaków, którzy wraz z rodzinami oddali życie by ratować Żydów.
  10. ↑ Edward Lucaire: Yad Vashem – The Righteous Among the Nations. 1 stycznia 2007. [dostęp 10 października 2009]. (ang.).
  11. ↑ Marek Arczyński, Wiesław Balcerak: Kryptonim „Żegota”. Z dziejów pomocy Żydom w Polsce 1939–1945. Warszawa: Czytelnik, 1983, s. 76-77. ISBN 83-7-00016-5.
  12. ↑ Marek Arczyński, Wiesław Balcerak: Kryptonim „Żegota”. Z dziejów pomocy Żydom w Polsce 1939–1945. Warszawa: Czytelnik, 1983, s. 81. ISBN 83-7-00016-5.
  13. ↑ Dia–pozytyw: Jan Karski. [dostęp 2013-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-13)].
  14. ↑ Raporty rotmistrza Witolda Pileckiego. polandpolska.org. [dostęp 10 października 2009]. (pol.).
  15. ↑ Zofia Nałkowska: Dzienniki 1939–1944. Warszawa: 1996, s. 10.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zagłada_Żydów_na_ziemiach_polskich_podczas_okupacji_niemieckiej&oldid=42304737”