Zofia Kossak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Zofia Kossak-Szczucka)
Zofia Kossak
Ilustracja
Zofia Kossak w 1933
Data i miejsce urodzenia

10 sierpnia 1889
Kośmin

Data i miejsce śmierci

9 kwietnia 1968
Bielsko-Biała

Narodowość

polska

Alma Mater

Szkoła Sztuk Pięknych

Dziedzina sztuki

powieść, opowiadanie

Muzeum artysty

Muzeum Zofii Kossak i Dwór Kossaków w Górkach Wielkich

Ważne dzieła
Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Wawrzyn Akademicki Wielki Krzyż Zasługi Zakonu Świętego Łazarza z Jerozolimy
Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Zofia Kossak, później Zofia Kossak-Szczucka, później Zofia Kossak-Szatkowska, de domo Kossak, primo voto Szczucka, secundo voto Szatkowska (ur. 10 sierpnia 1889[1][2] w Kośminie[3], zm. 9 kwietnia 1968 w Bielsku-Białej) – polska powieściopisarka, współzałożycielka dwóch tajnych organizacji w okupowanej Polsce: Frontu Odrodzenia Polski oraz Rady Pomocy Żydom Żegota. Odznaczona pośmiertnie medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata (1982) i Orderem Orła Białego (2018)[4].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Okres zaborów[edytuj | edytuj kod]

Akt urodzenia Zofii Kossak 1890.
Zofia Kossak z matką Anną Kisielnicką-Kossak 1892.

Była córką Tadeusza Kossaka (brata bliźniaka Wojciecha) i Anny Kisielnickiej-Kossakowej, siostrą stryjeczną satyryczki Magdaleny Samozwaniec, poetki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i malarza Jerzego Kossaka oraz wnuczką Juliusza Kossaka.

W większości publikacji jako data jej narodzin figuruje rok 1890; po dotarciu do nieznanych wcześniej dokumentów okazało się, że przyszła na świat rok wcześniej. Dzieciństwo i młodość spędziła na Lubelszczyźnie i na Wołyniu.

Na początku uczyła się w domu, potem w 1906 pracowała jako nauczycielka w Warszawie. Zgodnie z tradycją rodzinną w latach 1912–1913 studiowała malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, a potem rysunek w École des Beaux-Arts w Genewie[5]. W 1915 wyszła za mąż za Stefana Szczuckiego i zamieszkała z nim w Nowosielicy na Wołyniu. Tam przyszli na świat ich synowie – Juliusz (ur. 1916) i Tadeusz (ur. 1917)[6]. W 1917 przeżyła z rodziną okres krwawych wystąpień chłopskich oraz najazd bolszewicki. Spisane wspomnienia z tego okresu, wydane w 1922 pod tytułem Pożoga, były jej właściwym debiutem literackim[5].

Okres międzywojenny[edytuj | edytuj kod]

W 1923, po śmierci męża we Lwowie, autorka przeniosła się z synami do rodziców do wsi Górki Wielkie na Śląsku Cieszyńskim. 14 kwietnia 1925 ponownie wyszła za mąż, za oficera WP Zygmunta Szatkowskiego[7]. W 1926 na świat przyszedł jej trzeci syn, Witold Szatkowski, a umarł pierworodny – Juliusz Szczucki. W 1928 urodziła córkę, Annę Szatkowską[6].

W 1932 została odznaczona nagrodą literacką województwa śląskiego. W 1935 umarł jej ojciec, Tadeusz Kossak[6]. Istotnym dziełem Zofii Kossak był cykl wydanych w latach 1936–1937 powieści historycznych z okresu wypraw krzyżowych: Krzyżowcy, Król trędowaty i Bez oręża. W 1938 została uhonorowana przynależnością do Rycerskiego i Szpitalnego Zakonu św. Łazarza z Jerozolimy, poprzez otrzymanie Wielkiego Krzyża Zasługi.

W 1939 przystąpiła do opracowania powieści – monografii o Podolu, której myślą przewodnią i głównym tematem miało być „Podole było, jest i będzie polskie”[8].

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Protest!.

W 1939 opuściła Górki Wielkie i przeniosła się do Warszawy. W stolicy zaangażowała się w działalność konspiracyjną i charytatywną. W 1941 wraz z przyjaciółmi oraz księdzem Edmundem Krauze z parafii Św. Krzyża, utworzyła Front Odrodzenia Polski i stanęła na jego czele[7]. Współpracowała też z polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia.

Pisarka współredagowała również pierwsze pismo podziemne „Polska Żyje”. W sierpniu 1942 opublikowała swój protest[9]. We wrześniu 1942 wraz z Wandą Krahelską powołała Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom, przekształcony wkrótce w Radę Pomocy Żydom „Żegota” (za tę działalność, w 1982 odznaczona została medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata). 3 listopada 1942 jako matka chrzestna, wraz z Marią Kann, uczestniczyła w Kościele Panien Kanoniczek w Warszawie przy ul. Bielańskiej w uroczystości poświęcenia sztandaru dla 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Poczet sztandarowy stanowili Cichociemni: mjr Maciej Kalenkiewicz ps. Kotwicz, por Jan Marek ps. Walka oraz ppor. Mieczysław Eckhardt ps. Bocian[10].

W 1943 w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz zginął jej drugi syn, Tadeusz Szczucki[6]. Przypadkowo aresztowana 27 września 1943 przez patrol uliczny (wspomnienia łączniczki „Urszuli”)[11] i 5 października 1943 wywieziona do KL Auschwitz-Birkenau[7]. W 1944 została przewieziona do Warszawy, na Pawiak i skazana na śmierć. Dzięki staraniom władz podziemia została uwolniona w końcu lipca[7]. Wzięła czynny udział w powstaniu warszawskim[4].

Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]

Stary grób Zofii Kossak-Szczuckiej w Górkach Wielkich

Po upadku powstania, do 1945 przebywała w Częstochowie. Tam opisała swoje wspomnienia z obozu w książce Z otchłani[6]. W 1945 wyjechała do Londynu. Uczyniła to po rozmowie z Jakubem Bermanem, który powiedział jej, że w zamian za ratowanie Żydów w czasie wojny, może wyjechać legalnie z kraju, a on radzi jej z tej możliwości skorzystać[12] . W Londynie jesienią przyjęła funkcję kierownika delegatury warszawskiego Polskiego Czerwonego Krzyża w Londynie[13] i pozostała na przymusowej emigracji. Została bardzo źle przyjęta przez dużą część polskiej emigracji, była publicznie nazywania agentką komunistyczną, np. przez Zygmunta Nowakowskiego[14]. W artykule opublikowanym w "Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza" pojawiła się fałszywa adnotacja, że Zofia Kossak była osobistą sekretarką Bieruta. Wiele osób, w tym jej mąż, miało uwierzyć w tę informację[15]. Przez 12 lat wspólnie z mężem mieszkała na farmie Trossell w Kornwalii, kontynuując pracę pisarską. W 1946 została zaproszona przez króla na afternoon party w Windsorze[16][7].

Na Zachodzie jej twórczość cieszyła się rosnącą popularnością, książki trafiały na listy bestsellerów, a powieść Bez oręża znalazła się na czele Book of the Month w Stanach Zjednoczonych[7]. Do lat 70. powieść ta uzyskała w USA nakład do 750 tysięcy egzemplarzy[17]. W Polsce w 1951 wszystkie jej utwory objęte zostały cenzurą i podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek[18]. Po okresie stalinizmu jednak jej książki były ponownie masowo wydawane[17].

Wróciła do kraju w 1957[19]. W 1958 przeprowadziła się z Warszawy do Górek Wielkich i zamieszkała w „Domku Ogrodnika” (górecki Dwór Anny i Tadeusza Kossaków spłonął w 1945)[4].

Jako publicystka współpracowała przede wszystkim z prasą katolicką. Dzięki umiejętności barwnego obrazowania, dużym walorom poznawczym i potoczystej narracji większość jej powieści historycznych zyskała również popularność wśród dzieci. W 1964 była jedną z sygnatariuszek listu 34, w którym przyłączyła się do protestu pisarzy w obronie swobody wypowiedzi[20]. W 1966 odmówiła przyjęcia Nagrody Państwowej I Stopnia w dziedzinie kultury i sztuki za wybitne osiągnięcia w dziedzinie powieści historycznej[21].

Należała do Trzeciego Zakonu św. Dominika od Pokuty, w którym przyjęła imię Akwinata[22].

13 sierpnia 1967, osiem miesięcy przed śmiercią, Zofia Kossak brała udział w uroczystościach w obozie w Oświęcimiu. Przechodząc przez bramę z napisem "Arbait macht frei", zasłabła, zaś po powrocie do domu doznała poważnego ataku serca. Nigdy już nie doszła potem do pełni zdrowia[23].

Zmarła 9 kwietnia 1968 w Bielsku-Białej. Pochowana została na cmentarzu parafialnym w Górkach Wielkich obok ojca, Tadeusza Kossaka, i syna, Juliusza Szczuckiego.

Jej wnukiem jest François Rosset, profesor literatury francuskiej na Uniwersytecie w Lozannie (Szwajcaria)[24].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Obecny grób Zofii Kossak-Szczuckiej na cmentarzu w Górkach Wielkich

Faktycznym debiutem pisarki była Pożoga z 1922. Powieść tę przetłumaczono na angielski w 1927 i wydano pt. The Blaze. Angielski tytuł był sugestią Josepha Conrada. Następnie Pożoga ukazała się w językach: francuskim, japońskim oraz węgierskim. Na inne języki przetłumaczono również: Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata, Legnickie pole, Krzyżowców, Króla trędowatego, Bez oręża i Złotą wolność. Das Antlitz der Mutter było wydane tylko w przekładzie na język niemiecki[25].

Tytuł Rok Wydania
Beatum scelus 1924
Beatyfikacja Skargi 1937
Bez oręża 1937
Błogosławiony Jan Sarkander ze Skoczowa 1922
Bursztyny 1936
Chrześcijańskie posłannictwo Polski 1938
Dzień dzisiejszy 1931
Dziedzictwo I 1956
Dziedzictwo II 1964
Dziedzictwo III 1967
Gość oczekiwany 1948
Gród nad jeziorem 1938
Kielich krwi – obrazek sceniczny w dwóch aktach 1952
Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata 1924
Król trędowaty 1937
Krzyżowcy 1936
Ku swoim 1932
Laska Jakubowa 1938
Legnickie pole 1930
Na drodze 1926
Na Śląsku 1939
Nieznany kraj 1932
Ognisty wóz 1963
Pątniczym szlakiem. Wrażenia z pielgrzymki 1933
Pod lipą 1962
Pożoga. Wspomnienia z Wołynia 1917–1919 1922
Prometeusz i garncarz 1963
Przymierze 1952
Purpurowy szlak 1966
Puszkarz Orbano 1936
Rewindykacja polskości na Kresach 1939
Rok polski: obyczaj i wiara 1955
S.O.S. ... ! 1934
Skarb Śląski 1937
Suknia Dejaniry 1948
Szaleńcy Boży 1929
Szukajcie przyjaciół 1933
Topsy i Lupus 1931
Trembowla 1939
Troja północy 1960
W Polsce Podziemnej: wybrane pisma dotyczące lat 1939–1944 1940-1944
Warna 1939
Wielcy i mali 1927
Z dziejów Śląska 1933
Z miłości 1925
Z otchłani: wspomnienia z lagru 1946
Złota wolność 1928

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Tablica pamiątkowa na domu, w którym mieszkała Zofia Kossak-Szczucka, w Warszawie przy ul. Radnej
Rzeźba Zofii Kossak-Szczuckiej w Parku Jordana w Krakowie, autor Józef Opala

W 1973 r. w Górkach Wielkich rozpoczęło działalność muzeum jej imienia, a w 1984 Towarzystwo im. Zofii Kossak[7]. W 1998 dzieci Zofii Kossak: Anna i Witold oraz Gmina Brenna założyli Fundację im. Zofii Kossak, która od 2010 prowadzi Centrum Kultury i Sztuki „Dwór Kossaków” w Górkach Wielkich.

Powstały filmy dokumentalne poświęcone Zofii Kossak-Szczuckiej: W góreckim domku ogrodnika (2002), W cieniu zapomnienia (2006, scenariusz i reżyseria: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka)[32], Errata do biografii: Zofia Kossak-Szczucka, Anna Ferens (2008)

11 listopada 2018 Prezydent RP Andrzej Duda odznaczył pośmiertnie pisarkę Orderem Orła Białego jako wyraz najwyższego szacunku wobec znamienitych zasług poniesionych dla chwały, dobra i pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, z okazji Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej[33].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ List do Z. Dec-Skarżyńskiej. zofiakossak.pl, 2003-07-16. [dostęp 2017-12-26]. (pol.).
  2. ↑ Mirosława Pałaszewska: Nowe ustalenia z życia Zofii Kossak. niedziela.pl, 2004. [dostęp 2017-12-26]. (pol.).
  3. ↑ Informacje z serwisu wiadomości.ox.pl.
  4. ↑ a b c MICHAŁ LASZCZKOWSKI - KOBIETY NIEPODLEGŁEJ. Warszawa, 2021, s. 81, język polski, ISBN 978-83-956053-2-1
  5. ↑ a b 124. rocznica urodzin Zofii Kossak-Szczuckiej. rp.pl, 10 sierpnia 2013. [dostęp 2016-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 sierpnia 2016)].
  6. ↑ a b c d e Zofia Kossak, Biografia. Fundacja im. Zofii Kossak. [dostęp 2013-08-10].
  7. ↑ a b c d e f g Michał St. de Zieleśkiewicz: Zofia Kossak -Szczucka. blogmedia24.pl, 22 kwietnia 2013.
  8. ↑ Powieść – monografia Zofii Kossak Szczuckiej o Podolu. „Wschód”. Nr 141, s. 3, 30 lipca 1939. 
  9. ↑ Andrzej Krzysztof Kunert, Polacy – Żydzi 1939–1945. Wybór źródeł, Rytm Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2001, s. 213, ISBN 83-7399-158-1.
  10. ↑ Krzysztof Tochman, Słownik Biograficzny Cichcociemnych, t. 2, Rzeszów: Abres, 1996, s. 110, ISBN 83-902499-5-2.
  11. ↑ Krystyna Heska-Kwaśniewicz (wstęp, opracowanie, wybór tekstów): Zwyczajna świętość. Katowice-Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 1997, s. 62–64. ISBN 83-903589-8-0.
  12. ↑ Joanna Jurgała-Jureczka, "Zofia Kossak,Opowieść biograficzna", Wydawnictwo PWN, bez roku wydania, s. 188
  13. ↑ Zofia Kossak, Na emigracji, Rytm, Warszawa 1998, ISBN 83-87893-10-2, s. 16.
  14. ↑ Maria Jolanta Olszewska, O wierności sobie. Zofii Kossak-Szczuckiej trudne doświadczenia emigracyjne. Przypomnienie, „Język – Szkoła – Religia”, 9 (2), Wydział Filologiczny Uniwersytetu Gdańskiego, 2014, ISSN 2080-3400.
  15. ↑ Joanna Jurgała-Jureczka, "Zofia Kossak,Opowieść biograficzna", Wydawnictwo PWN, bez roku wydania, s. 194-195
  16. ↑ Dom Windsor, Zaproszenie, muzeumkossak.pl, 1946.
  17. ↑ a b Por. np. Zofia Kossak: Bez oręża, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1973, Wydanie IX – II strona okładki (notka wydawcy).
  18. ↑ Cenzura PRL, posłowie Zbigniew Żmigrodzki, Wrocław 2002, s. 21.
  19. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 84, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  20. ↑ Zob. też: Norbert Wójtowicz, Jeszcze o świadectwie życia Zofii Kossak, „Nasz Głos” (Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana”) 2007, nr 8-9 (125-126), s. 25–26.
  21. ↑ Zofia Kossak, Listy, Wydawca: Fundacja Servire Veritate Instytut Edukacji Narodowej, Lublin 2017, ISBN 978-83-88162-92-3, s. 192–193.
  22. ↑ Imelda Zofia Błeszyńska, O. Jacek Woroniecki. Dominikanin-wychowawca-patriota: 1878-1949, Lublin: Wyd. Fundacja Servire Veritati Instytut Edukacji Narodowej, 2006, ISBN 83-88162-39-X, OCLC 320242240 [dostęp 2020-02-12].
  23. ↑ Joanna Jurgała-Jureczka, "Zofia Kossak,Opowieść biograficzna", Wydawnictwo PWN, bez roku wydania, s. 306-307
  24. ↑ Ludzie Fundacji. Fundacja im. Zofii Kossak. [dostęp 2017-02-14].
  25. ↑ Twórczość. www.zofiakossak.pl. [dostęp 2014-02-03].
  26. ↑ Wysokie odznaczenia państwowe za udział w walce i za pomoc walczącemu gettu. „Dziennik Bałtycki”. Rok XIX, nr 92 (5850), s. 1, 19 kwietnia 1963. Gdańsk. [dostęp 2022-02-08]. 
  27. ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi na polu literatury”.
  28. ↑ Odznaczenia w dniu Święta Niepodległości. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 258 z 13 listopada 1937. 
  29. ↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 297 „za zasługi na polu literatury”.
  30. ↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitną twórczość literacką”.
  31. ↑ Honorowa Odznaka Związku Szlachty Zagrodowej. „Wschód”. Nr 114, s. 4, 22 stycznia 1939. 
  32. ↑ W cieniu zapomnienia. filmpolski.pl. [dostęp 2014-07-11].
  33. ↑ Piotr Subik, 25 wybitnych Polaków otrzyma pośmiertnie Order Orła Białego. Zobacz kim byli?, „dziennikpolski24.pl” [dostęp 2018-11-11] (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Twórczość Zofii Kossak
Powieści
Nowele i opowiadania
Dramaty
Inne
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zofia_Kossak&oldid=71100146”