Jerzy Nowosielski
Jerzy Nowosielski (portret wykonany przez Zbigniewa Kresowatego) | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Narodowość | |
Dziedzina sztuki | |
Odznaczenia | |
Jerzy Nowosielski (ur. 7 stycznia 1923 w Krakowie, zm. 21 lutego 2011 tamże[2]) – polski malarz, rysownik, scenograf, filozof i teolog prawosławny. Uważany za jednego z najwybitniejszych współczesnych pisarzy ikon.
Życiorys
Urodził się w Krakowie, jego matka była Polką, ojciec Łemkiem wyznania unickiego i pochodził z Odrzechowej w powiecie sanockim.
W 1940 rozpoczął naukę w Staatliche Kunstgewerbeschule Krakau u profesora Stanisława Kamockiego. W latach 1942–1943 podczas nowicjatu studiował ikonopisarstwo w unickiej Ławrze Uniowskiej św. Jana Chrzciciela w Uniowie pod Lwowem. Po powrocie do Krakowa związany był z kręgiem przyszłej Grupy Krakowskiej. W latach 1945–1947 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u profesora Eugeniusza Eibischa. Na I Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie (1948) wystawił obrazy w stylu abstrakcji geometrycznej[3].
Na początku swej drogi artystycznej był asystentem Tadeusza Kantora i pozostawał pod wpływem Tadeusza Brzozowskiego. W okresie socrealizmu zajmował się sztuką sakralną oraz scenografią. W 1950 zamieszkał, wraz z żoną Zofią, w Łodzi przy ul. Narutowicza 113. Jego żona pracowała jako scenograf w Teatrze Lalek Arlekin, on natomiast jako kierownik artystyczny Państwowej Dyrekcji Teatrów Lalek. Był m.in. twórcą lalek i scenografii do spektaklu Miś Łazęga dla Teatru Pinokio w 1952. Tutaj również nawiązał bliski kontakt z Teresą Tyszkiewicz oraz Stanisławem Fijałkowskim. W 1957 został wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (obecnie Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi), gdzie początkowo uczył studentów w pracowni projektowania tkanin dekoracyjnych, a następnie w pracowni malarstwa. W tym samym czasie związał się z łódzką grupą artystyczną "Piąte Koło". Okres łódzki widoczny jest na obrazach artysty, m.in. na serii obrazów zatytułowanych Pejzaż łódzki. Sam o starych łódzkich fabrykach mówił "łódzki gotyk"[4].
Swoją pierwszą wystawę miał w 1955, zaraz potem reprezentował Polskę na biennale w Wenecji (1956) i w São Paulo (1959). Łódź opuścił z żoną w we wrześniu 1962, aby wrócić do Krakowa[4].
Od 1976 był profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Grupy Młodych Plastyków oraz Grupy Krakowskiej.
W 1996 wspólnie z żoną Zofią założył Fundację Nowosielskich, której celem jest wspieranie wybitnych osiągnięć kultury polskiej poprzez przyznawanie stypendiów i dorocznych nagród.
Jerzy Nowosielski został pochowany 26 lutego 2011 na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Twórczość
Od najmłodszych lat był zafascynowany liturgią wschodnią, w której został wychowany (najpierw jako grekokatolik, później prawosławny).
Pisał ikony głównie przedstawione w metafizycznych kompozycjach figuralnych i pejzażach; płasko malowane formy obwodził konturem. Tworzył monumentalne dekoracje ścienne, m.in. w kościele w Lourdes, kościele Ducha Świętego w Tychach, kościele Reformatów na Azorach w Krakowie, dolnej cerkwi pw. św. Jana Klimaka w Warszawie, cerkwiach Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gródku i Kętrzynie, kościele Opatrzności Bożej w Wesołej, kościele Parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Warszawie na Jelonkach oraz w cerkwi w Hajnówce. W Białym Borze stworzył niewielką cerkiew greckokatolicką, w której zaprojektował architekturę, wyposażenie wnętrza i wystrój malarski. Ikonostasy oraz malowidła profesora zdobią m.in.: Greckokatolicką Katedrę we Wrocławiu, Cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego w Górowie Iławeckim, kaplicę w Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Lublinie,w której modlą się alumni greckokatoliccy, oraz kaplicę klasztorną oo. Bazylianów w Węgorzewie. W Krakowie Nowosielski zaprojektował i zrealizował kaplicę greckokatolicką świętych Borysa i Gleba w budynku Kapituły Metropolitalnej przy ul. Kanoniczej[5]. Ostatnią, nieukończoną pracą Jerzego Nowosielskiego jest krucyfiks w kościele św. Dominika na warszawskim Służewie[6].
Autor prac teoretycznych o ikonie i malarstwie, m.in.
- Wokół ikony. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim (1985)
- Inność prawosławia (1991)
Odznaczenia, tytuły, wyróżnienia, upamiętnienie
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (7 stycznia 1998)[7]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1993)[8]
- Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2008)[9]
- Tytuł doctora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (2000)
- Nagroda TOTUS w kategorii „Osiągnięcia w dziedzinie kultury chrześcijańskiej” (2000)
- Nagroda im. Jana Cybisa (1988)
- Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia (22 lipca 1973)[10].
11 maja 2012 w Pałacu Prezydenckim w Warszawie otwarto Salę Jerzego Nowosielskiego, w której można było obejrzeć 10 dzieł artysty[11].
Włamanie i kradzież zbiorów
Dwa dni po śmierci artysty policja ustaliła, że najprawdopodobniej między godzinami popołudniowymi 22 lutego 2011 a rannymi 23 lutego 2011 włamano się do mieszkania Nowosielskiego i skradziono dzieła malarskie[12][13]. Skradzionych zostało 10 obrazów i ikon malarza, dwie ikony nieznanego autora, dwie reprodukcje nieznanego autora, dwa zegary, szereg pamiątek i 230 zł[14]. Rzecznik małopolskiej policji 5 marca 2011 r. ogłosił, iż odzyskano skradzione obrazy. W dniu 8 marca 2011 dzieła i przedmioty odzyskane po włamaniu zostały przekazane Fundacji Nowosielskich, której prezesem jest będący niegdyś wieloletnim przyjacielem i opiekunem malarza Andrzej Starmach[15].
Zniszczenie polichromii w Olszynach
W Olszynach pod Wojniczem doszło w sierpniu–wrześniu 2015 do zniszczenia polichromii Nowosielskiego z lat 1956–1957 na ścianie ołtarzowej i sklepieniu kaplicy kościoła parafialnego. Na zlecenie proboszcza ks. Jakuba Rozuma polichromię całkowicie przemalował malarz-amator z Żegociny. Dodano złocenia, a twarze postaci upodobniono do malarstwa jarmarcznego. Polichromia nie była wpisana do rejestru zabytków[16].
Stan pierwotny polichromii został przywrócony w 2017 po nakazie konserwatorskim[17].
Przypisy
- ↑ Olga Szpunar, Grzegorz Nurek. Wymiana obrazów u prezydenta. „Gazeta Wyborcza”, s. 6, 7 grudnia 2015.
- ↑ wp.pl: Jerzy Nowosielski nie żyje. 2011-02-21.
- ↑ Galeria Agraart. Jerzy Nowosielski
- ↑ a b Jerzy Nowosielski - lata na Narutowicza i Zachodniej, „archive.is”, 31 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-31] .
- ↑ Onet
- ↑ Maciej Staniecki. Odsiecz wenecka. „Rzeczpospolita”, s. P13, 29-30 grudnia 2012.
- ↑ M.P. z 1998 r. nr 7, poz. 154
- ↑ M.P. z 1993 r. nr 66, poz. 585
- ↑ Medal Gloria Artis dla Jerzego Nowosielskiego. rp.pl, 16 stycznia 2008. [dostęp 2013-01-05].
- ↑ Dziennik Polski, rok XXIX, nr 172 (9145), s. 2.
- ↑ Uroczyste otwarcie Sali Jerzego Nowosielskiego. prezydent.pl, 12 maja 2012. [dostęp 2012-12-01].
- ↑ tvpinfo.pl: Skradziono obrazy z domu Nowosielskiego. 2011-02-23.
- ↑ naszemiasto.pl: Kraków: włamanie do domu Jerzego Nowosielskiego. 2011-02-23.
- ↑ Marian Satała w: Gazeta Krakowska: Policja zaprezentowała odzyskane obrazy Nowosielskiego [VIDEO]. 2011-03-08.
- ↑ Polska Agencja Prasowa w: Gazeta Wyborcza: Policja przekazała Fundacji Nowosielskich odzyskane obrazy. 2011-03-08.
- ↑ Gazeta Wyborcza 5 września 2015
- ↑ Polichromia Jerzego Nowosielskiego w kościele w Olszynach uratowana. [w:] Radio Kraków [on-line]. radiokrakow.pl, 10 czerwca 2017. [dostęp 2018-03-04].
Bibliografia
- Jerzy Nowosielski, Sztuka po końcu świata. Rozmowy, Kraków 2012, ISBN 978-83-240-1878-9.
- Krystyna Czerni, Nietoperz w świątyni. Biografia Jerzego Nowosielskiego, Kraków 2011, ISBN 978-83-240-1598-6.
- Krystyna Czerni, Nowosielski, Kraków 2006, ISBN 83-240-0758-X.
- Zbigniew Podgórzec, Rozmowy z Jerzym Nowosielskim: wokół ikony – Mój Chrystus – Mój Judasz, Kraków 2009, ISBN 978-83-240-1181-0.
- Mieczysław Porębski, Nowosielski, Kraków 2003, ISBN 83-08-03361-X.
Linki zewnętrzne
- Jerzy Nowosielski, Culture.pl
- Artyzm.com Jerzy Nowosielski
- Ślub Nowosielskiego. Wspomnienia prof. K. M. P. Rudnickiego o Jerzym Nowosielskim.
- Biografia artysty na stronie krakowskiej Galerii Sztuki ATTIS
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Laureaci Nagrody Miasta Krakowa
- Laureaci Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1944–1989)
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
- Pochowani na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie
- Polscy malarze
- Polscy pedagodzy
- Polscy rysownicy
- Polscy scenografowie teatralni
- Polscy kostiumografowie teatralni
- Publicyści Przeglądu Powszechnego
- Urodzeni w 1923
- Ludzie urodzeni w Krakowie
- Zmarli w 2011
- Wykładowcy Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi
- Malarze związani z Łodzią