Kościół Santo Stefano w Genui
44°24′23″N 8°56′21″E/44,406389 8,939167| kościół parafialny | |||||||||||||||||
 Fasada kościoła | |||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
26 grudnia | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Położenie na mapie Genui  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Włoch  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Ligurii  | |||||||||||||||||
| 44°24′23″N 8°56′21″E/44,406389 8,939167
| |||||||||||||||||
Kościół Santo Stefano (pol. kościół św. Szczepana/Stefana) – rzymskokatolicki kościół w Genui w dzielnicy Portoria. Jest kościołem parafialnym, należącym do dekanatu Carignano-Foce Archidiecezji Genui[1].
Zbudowany został na miejscu wcześniejszego kościoła św. Michała, którego częścią była prawdopodobnie krypta, zachowana do dziś. Pomimo poważnych zniszczeń wojennych jest przykładem wykwintnej architektury romańskiej w Genui. Najcenniejszą architektonicznie częścią kościoła jest apsyda.
Zdaniem wielu badaczy w 1451 roku w kościele tym został ochrzczony Krzysztof Kolumb[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Kościół San Michele
[edytuj | edytuj kod]Według niektórych przekazów kościół w tym miejscu istniał już w okresie longobardzkim. Otoczony konstrukcjami o charakterze militarnym stanowił część systemu obronnego miasta, czego dowodem miałaby być – zdaniem pewnych badaczy – dzwonnica. Ten pierwszy kościół był prawdopodobnie dedykowany św. Michałowi, bardzo czczonemu przez Longobardów. Z okresu longobardzkiego pochodzi prosta i surowa krypta pod ołtarzem kościoła, podobna do tej z sanktuarium Nostra Signora delle Grazie al Molo. Krypta ta, nosząca wezwanie Świętych Michała i Gabriela, była prawdopodobnie kościołem (lub częścią kościoła) św. Michała Archanioła[3].
Kościół Santo Stefano
[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Z X wieku pochodzą niepodważalne dokumenty, potwierdzające istnienie kościoła, którym wtedy zarządzali mnisi benedyktyńscy, posiadający także rozległe tereny dookoła niego. W połowie X wieku biskup Teodolf II powierzył klasztor benedyktynom z klasztoru San Colombano w Bobbio, którzy wkrótce stali się jedną z najpotężniejszych i najlepiej zorganizowanych instytucji w mieście ustępując znaczeniem tylko kapitule kanoników z kościoła San Lorenzo. Nowy kościół, a zwłaszcza jego część apsydialna, erygowany został w 970 roku, prawdopodobnie przez biskupa Teodolfa II, który rozbudował również klasztor. Zbudowano nową fasadę, dekorując ją w charakterystyczne czarno-białe pasy oraz nową dzwonnicę nad wieżą strażniczą. Krypta zachowała wezwanie Świętych Michała i Gabriela. Istniejący obecnie kościół pochodzi z XI–XII wieku i jest dziełem mistrzów budowlanych wznoszących mury miejskie. Dopiero po zbudowaniu murów miejskich w latach 1320–1347 kościół i klasztor znalazły się w obrębie miasta[2]. Fakt pozostawania tak długo poza granicami murów miejskich miał istotne znaczenie dla zakonników z Santo Stefano, ponieważ wokół ich klasztoru wyrosła nowa osada, Santo Stefano, uzależniona od niego. Istnieje wiele dokumentów, świadczących o szybkim i nieustannym rozwoju klasztoru Santo Stefano, który dzięki darowiznom oraz transakcjom kupna-sprzedaży poszerzał systematycznie obszar swoich wpływów. Zależne od niego były liczne instytucje religijne. Klasztor gościł w swych murach papieża Innocentego II. Prawdopodobnie w 1130 roku papież przejeżdżał tędy w drodze do Francji, gdzie schronił się w czasie prześladowań za panowania antypapieża Anakleta II. 20 marca 1133 roku, w następstwie misji dyplomatycznej Bernarda z Clairvaux z poprzedniego roku ogłosił Genuę metropolią nadając Syrusowi II godność arcybiskupa. Apsyda, która niemal cudem uniknęła bombardowań w czasie II wojny światowej, stanowi najbardziej wysublimowany przykład architektury romańskiej w Genui. Pochodzi ona, według różnych dokumentów, z X lub XI wieku. Wraz z zachowaną dzwonnicą mogła służyć jako podpora prezbiterium. Być może kościół miał dwie dzwonnice, ale fakt pozostaje tylko w sferze hipotez. Najbardziej charakterystycznym elementem jego architektury jest XIII-wieczna fasada w biało-czarne pasy oraz długi, arkadowy pasaż w stylu gotyckim[4] biegnący wzdłuż ulicy XX Settembre, poniżej placu, przy którym wznosi się na kościół. Ceglane, ośmiokątne sklepienie pod kopułą przekrywające prezbiterium datowane jest na 1306 rok, zgodnie z napisem na tablicy pamiątkowej, przechowywanej w kościele; w tym samym okresie ukończono również ceglaną wieżę. Kościół najprawdopodobniej od początku miał jedną nawę. Po jej prawej stronie zbudowano w XVII wieku rząd licznych kaplic, które zostały później wyburzone podczas prac przy przebijaniu ulicy XX Settembre. Rozbiórka klasztoru, do którego doszło w pierwszej połowie XIV wieku oraz zaraza z 1349 roku przerzedziły szeregi zakonników[5]. Już w XV wieku w położonej przy kościele osadzie Santo Stefano mieszkała duża kolonia Niemców, sprowadzonych tu w związku z rozwojem przemysłu włókienniczego w Genui. Niektórzy z nich otrzymali również przywilej pochówku w kościele, w którym nabyli patronat nad kaplicą poświęconą św. Franciszce Rzymiance. Zlecili oni następnie Giovanniemu Domenicowi Cappellino namalowanie jej obrazu, który do dziś zdobi dedykowaną jej kaplicę[6].
W 1529 roku podjęto próbę przywrócenia kompleksu do dawnej świetności przekazując go w ręce zakonników z opactwa terytorialnego Monte Oliveto Maggiore. Kościół i klasztor zostały odrestaurowane i przebudowane, powracając w ciągu kilku lat do dawnego splendoru. W 1657 roku, w czasie zarazy, zakonnicy zasłużyli się w opiece i pomocy chorym[5]. Kościół San Stefano pozostawał w rękach zakonników z Monte Oliveto do roku 1775, po czym pełnił już tylko funkcję kościoła parafialnego[7].
XX wiek
[edytuj | edytuj kod]W latach 1904–1908 został zbudowany kościół Nostra Signora della Guardia e Santo Stefano. Jego fasada usytuowana była pod kątem prostym w stosunku do fasady kościoła Santo Stefano. Pocztówki z tamtego czasu świadczą, iż był to kościół w stylu gotyckim. Zaprojektował go Camillo Galliano a ozdobił freskami Bevilacqua. Do dekoracji jego wnętrza wykorzystano obrazy z kościoła Santo Stefano[8]. W latach 1912–1916 w wyniku restauracji dokonanej przez Alfredo D'Andrade został całkowicie rozebrany klasztor[9]. Nowy kościół poniósł znaczne straty w czasie II wojny światowej – przepadły obrazy Domenica Pioli, Valeria Castella, Gregoria De Ferrari, Giulia Cesare Procacciniego, Bernarda Castella i innych. Tylko niektóre z dzieł tych XVII-wiecznych artystów genueńskich powróciły, po starannej ich renowacji, na ściany Santo Stefano[8]. Po zakończeniu wojny rozebrano ruiny kościoła Nostra Signora della Guardia e Santo Stefano, a na ich miejscu zbudowano obecnie istniejące budynki[10]. Kościół Santo Stefano natomiast został w latach 1942–1955 odbudowany w tym samym miejscu w stylu romańskim[9]. Widoczna z lewej strony pseudonawa pochodzi z tego samego okresu[11]. Pełni on nadal funkcję kościoła parafialnego[10].
Od listopada 2003 roku w kościele odprawiane są nabożeństwa w obrządku bizantyjsko-ukraińskim, w których uczestniczy społeczność ukraińska Genui[12].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Fasada
[edytuj | edytuj kod]Fasada została ukończona w XIII wieku, na pewno w czasie konsekracji nowego kościoła, która miała miejsce w roku 1217. Uczestniczył we niej kardynał Ugolino, który wkrótce potem został papieżem przyjmując imię Grzegorz IX. Santo Stefano był przypuszczalnie pierwszym kościołem w Genui, którego fasada została zbudowana z kamieni o dwóch barwach, ułożonych na przemian warstwami[6][9]. Podobny typ kompozycyjny reprezentują fasady kościołów San Matteo i Sant’Agostino[13]. W przyziemiu zbudowano portal, zamknięty u góry archiwoltą. Nad portalem istniała niegdyś rozeta, zastąpiona obecnie dużym oculusem. Na fasadzie widnieją płaskorzeźbione płytki z herbami szlacheckich rodów Genui, które prawdopodobnie przyczyniły się do budowy kościoła. Fasadę zamyka tympanon z triforium pośrodku, zwieńczony fryzem arkadkowym. Podobne rozwiązanie dekoracyjne prezentuje fasada dobudówki z lewej strony, w której mieści się obecnie zakrystia i lokale mieszkalne[14].
Apsyda
[edytuj | edytuj kod]Półkolista apsyda jest najważniejszym elementem architektury kościoła Santo Stefano. Zbudowana została na wysokim cokole, przebitym 3 niewielkimi oknami, oświetlającymi kryptę. Z zewnątrz została udekorowana 7 ślepymi arkadami, których podwójne łuki wspierają się na lizenach oraz na umieszczonych na nich półkolumnach, zwieńczonych wykwintnymi kapitelami, ozdobionymi stylizowanymi liśćmi i niewielkimi wolutami. Ponad arkadami biegnie rząd niewielkich, ślepych arkad, ledwie widocznych na płaszczyźnie ściany[13]. Taki motyw dekoracyjny jest jedynym tego typu rozwiązaniem na terenie Ligurii[14]. Ten sam układ kompozycyjny cechuje wystrój wewnętrzny apsydy[13].
Z lewej strony przylega do apsydy wysoka kampanila na planie kwadratu, której dwie górne kondygnacje, zbudowane z cegły, przebito poliforiami[14]. Prezbiterium zostało przykryte ośmiokątną kopułą. Plan kościoła stanowi jedna nawa, przedzielona w połowie długości lizenami[13].
Wystrój wnętrza
[edytuj | edytuj kod]
Prezbiterium
[edytuj | edytuj kod]Prezbiterium wznosi się 3 metry powyżej poziomu nawy. Oddzielone jest od nawy i od apsydy dwoma łukami tęczowymi i przykryte majestatycznym, wspartym na trompach sklepieniem kopułowym, którego żebra zbiegają się w zworniku ozdobionym motywem Baranka Bożego. Posadzka apsydy została podwyższona o 1 metr ponad poziom prezbiterium[14].
Ściana wewnętrzna fasady
[edytuj | edytuj kod]Na ścianie wewnętrznej fasady znajdują się pozostałości po chórze organowym – marmurowe płyty pokryte renesansowymi płaskorzeźbami wykonanymi w 1499 roku przez artystów florenckich: Donata Bentiego i Benedetta da Rovezzano[15][16].
Prawa ściana
[edytuj | edytuj kod]Do najważniejszych dzieł zdobiących wnętrze należy wielkowymiarowy obraz tablicowy Giulia Romana, przedstawiający Męczeństwo św Stefana, z około 1524 roku. Na pierwszym planie ukazana została samotna postać Świętego, mającego wizję Boga Ojca z Jezusem, z których promieniuje spokój i moc. Kontrastuje z nimi niespokojna i pogrążona w mroku scena kamienowania. Po lewej stronie Szczepana widoczny jest młodzieniec Szaweł (późniejszy Paweł), wskazujący na niego palcem. Obie części przedzielają motywy kompozycyjne zaczerpnięte z architektury Rzymu: od fragmentu budynku poprzez most nad Tybrem do fantazyjnych obelisków. Obraz, namalowany dla papieża Leona X i kardynała Giulia de’ Medici, został przekazany opactwu na początku XVI wieku przez Giovanniego Mattea Giberti, ostatniego opata komendatoryjnego[17],. Na tej samej ścianie zawieszona jest manierystyczna, marmurowa figura Madonna z Dzieciątkiem, nawiązująca do 1637 roku, kiedy to Matka Boża została ogłoszona Królową Genui. Dzieciątko trzyma kartusz z napisem: „Et rege eos”, który wyraźnie odnosi się do majestatu Matki. Te same słowa pojawiły się na republikańskiej serii monet wyemitowanych po 1637 roku i ponownie w 1814 roku, kiedy Genua próbowała ratować resztki swej niezależności[15].
Lewa ściana
[edytuj | edytuj kod]Na lewej ścianie wiszą obrazy: Święta Rodzina Domenica Pioli, Św. Benedykt podnoszący budowniczego, który spadł z rusztowania, jedyne podpisane i datowane dzieło Luki Saltarella z 1632 roku oraz Niewierność św. Tomasza Gioacchina Assereta[15]. Po konserwacji powrócił do kościoła obraz Giovanniego Domenica Cappellino Święta Franciszka z Rzymu przywracająca mowę głuchoniemej dziewczynce, zamówiony niegdyś przez niemiecką społeczność Genui. Kolekcję uzupełniają obrazy: Męczeństwo św. Bartłomieja , namalowany w latach 1618–1620 przez Giulia Cesare Procacciniego oraz Zaśnięcie św. Scholastyki Gregoria De Ferrari[18].
Zakrystia
[edytuj | edytuj kod]W zakrystii znajduje się obraz Bernarda Castella Madonna ze Świętymi: Janem Chrzcicielem, biskupem Syrusem, Szczepanem i Katarzyną Aleksandryjską, pochodzący z oratorium Santo Stefano alle Fucine[18].
Krypta
[edytuj | edytuj kod]Krypta, do której prowadzą schody, jest oświetlona przez 3 okna, umieszczone w apsydzie. Dzieli się ona na pięć niewielkich naw. Jej obecny wygląd jest wynikiem renowacji przeprowadzonej w latach 1946–1955, w trakcie której podniesiono poziom posadzki oraz zbudowano ołtarz główny. W trakcie prac odnaleziono 5 oryginalnych kapiteli kolumn, ale tylko 3 z nich powróciły na miejsce. Na niewielkim ołtarzu umieszczono płyty z XV-wiecznego tabernakulum z figurami św. Szczepana i św. Jana Chrzciciela. Po prawej stronie znajduje się chrzcielnica z 1676 roku oraz marmurowa płaskorzeźba Św. Michał pokonujący diabła z 1453 roku i rzeźba Św. Jan udzielający chrztu Chrystusowi z 1613 roku[19][16].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Parrocchiemap.it: S. STEFANO, CENTRO. pmap.it. [dostęp 2016-12-12]. (wł.).
- ↑ a b Preste, Torti i Viazzi 1997 ↓, s. 95.
- ↑ Preste, Torti i Viazzi 1997 ↓, s. 94.
- ↑ Preste, Torti i Viazzi 1997 ↓, s. 96.
- ↑ a b Preste, Torti i Viazzi 1997 ↓, s. 97.
- ↑ a b Preste, Torti i Viazzi 1997 ↓, s. 99.
- ↑ Motta 1986 ↓, s. 26.
- ↑ a b Preste, Torti i Viazzi 1997 ↓, s. 98.
- ↑ a b c I palazzi dei Rolli di Genova: Chiesa di Santo Stefano. irolli.it. [dostęp 2016-12-12]. (wł.).
- ↑ a b Motta 1986 ↓, s. 27.
- ↑ Touring Club Italiano: S. Stefano. touringclub.it. [dostęp 2016-12-12]. (wł.).
- ↑ Сomunita ucraina in Genova / українська церковна громада у Генуї: La nostra storia. genova.org.ua. [dostęp 2016-12-12]. (wł.).
- ↑ a b c d Motta 1986 ↓, s. 28.
- ↑ a b c d Associazione Culturale Italia Medievale: Santo Stefano a Genova. medioevo.org. [dostęp 2016-12-13]. (wł.).
- ↑ a b c Preste, Torti i Viazzi 1997 ↓, s. 101.
- ↑ a b Motta 1986 ↓, s. 30.
- ↑ Preste, Torti i Viazzi 1997 ↓, s. 99–100.
- ↑ a b Preste, Torti i Viazzi 1997 ↓, s. 102.
- ↑ Preste, Torti i Viazzi 1997 ↓, s. 102–103.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Paola Motta: Chiese di Genova. Genova: Sagep Editrice, 1986. ISBN 88-7058-195-0. (wł.).
- Alfredo Preste, Alessandro Torti, Remo Viazzi: Sei itinerari in Portoria. Wyd. I. Genova: Edizione Samizdat, 1997. (wł.).