Leon X
Giovanni di Lorenzo de Medici | ||
Papież Biskup Rzymu | ||
| ||
Kraj działania | ||
---|---|---|
Data i miejsce urodzenia | ||
Data i miejsce śmierci | ||
Miejsce pochówku | ||
Papież | ||
Okres sprawowania |
11 marca 1513 – 1 grudnia 1521 | |
Wyznanie | ||
Kościół | ||
Prezbiterat |
15 marca 1513 | |
Nominacja biskupia |
9 grudnia 1510 | |
Sakra biskupia |
17 marca 1513 | |
Kreacja kardynalska |
9 marca 1489 (ogłoszona 26 marca 1492) | |
Kościół tytularny |
S. Maria in Domnica | |
Pontyfikat |
11 marca 1513 | |
Data konsekracji |
17 marca 1513 | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Konsekrator | |||||||||||||||
|
Leon X (łac. Leo X, właśc. Giovanni di Lorenzo de’ Medici, pol. Jan Medyceusz; ur. 11 grudnia 1475 we Florencji, zm. 1 grudnia 1521 w Rzymie[1]) – papież w okresie od 11 marca 1513 do 1 grudnia 1521[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wczesne życie
[edytuj | edytuj kod]Młodszy syn signora Florencji, Wawrzyńca Wspaniałego oraz Klarysy Orsini, pochodził z rodu Medyceuszy[3]. Był kuzynem Giulia de Mediciego[3]. Od najmłodszych lat był przygotowywany do służby w Kościele; kreowany kardynałem diakonem St. Maria in Domnica w wieku 13 lat, na konsystorzu 9 marca 1489[3]. W tym samym roku rozpoczął studiowanie teologii i prawa kanonicznego w Pizie[1]. W 1492 został oficjalnie przyjęty do Kolegium Kardynałów i brał udział w konklawe 1492[1][3]. W latach 1483–1513 był zarządcą około dziesięciu opactw, m.in. Monte Cassino w latach 1486–1504. Był także biskupem Pesaro w latach 1503–1504 i administratorem diecezji Amalfi w latach 1510–1513[3]. W latach 90. XV wieku, po wygnaniu z Florencji wiele podróżował po Europie i stykał się z wybitnymi osobistościami swojej epoki[2]. Po powrocie do Rzymu został mianowany legatem w Bolonii (1511), a wkrótce potem odzyskał władzę we Florencji[1].
Wybór na papieża
[edytuj | edytuj kod]W chwili śmierci papieża Juliusza II Jan Medyceusz miał 37 lat i należał do frakcji młodszych kardynałów[4]. Podczas konklawe 1513 był na tyle chory, że trzeba było zanieść[2] go na głosowanie. Dzięki swoim nienagannym manierom potrafił zjednać sobie wielu przyjaciół i ustrzec się wrogów[4], co prawdopodobnie zapewniło mu elekcję bez symonii[1].
Pontyfikat
[edytuj | edytuj kod]Podobnie jak jego poprzednik, Juliusz II, Leon X był przeciwnikiem Francji i skupiał swoje działania na sojuszach antyfrancuskich[2]. W 1513 przystąpił do Ligi z Malines, w skład której wchodził Maksymilian I Habsburg, Hiszpania i Anglia[1]. Francja wprawdzie wstrzymała poparcie dla soboru w Pizie, jednak gdy władzę objął Franciszek I Walezjusz, pokonał on wojska Ligi w bitwie pod Marignano i podbił Mediolan[1]. Wówczas Leon X spotkał się z królem francuskim w Bolonii i podpisał porozumienie, na mocy którego Stolica Apostolska zobowiązała się oddać Parmę i Piacenzę, zatrzymując Mediolan. Ponadto papież zawarł konkordat, który ostatecznie unieważnił sankcję pragmatyczną z Bourges[1], nadając królowi Francji prawo powoływania wszystkich wyższych urzędów kościelnych[1]. W 1516 prowadził także drugą wojnę, w której chciał mianować księciem Urbino swojego bratanka Wawrzyńca II, jednak pomimo początkowego sukcesu wojna zakończyła się fiaskiem, zarówno politycznym, jak i finansowym[1]. W tym samym roku miał miejsce zamach na jego życie (miał zostać otruty) zorganizowany przez kardynała Alfonsa Petrucciego[2]. Współpracownikami byli kardynałowie: Bandinello Sauli[5] i Adriano Castello[6]. Petrucci został skazany na śmierć[2], natomiast współdziałających z nim kardynałów pozbawiono godności kościelnych[5][6].
Podczas konklawe, w wyniku którego został wybrany na papieża, podpisał: kapitulacje wyborcze, zobowiązując się do kontynuowania soboru laterańskiego V[1], potępienie schizmatycznego soboru pizańskiego, konkordat z Francją i obalenie sankcji pragmatycznej[1]. Wprawdzie na kolejnych sesjach podejmowano próby reformy Kościoła i likwidacji istniejących nadużyć[1], jednak kiedy nadszedł moment realizacji tych planów, okazało się, że nowe przepisy nie różnią się od dotychczas obowiązujących[1]. Wkrótce potem sobór został zamknięty (16 marca 1517), a Leon X ogłosił nową krucjatę przeciwko Turkom i nałożył trzyletni podatek w celu jej sfinansowania[1]. Ponieważ był człowiekiem rozrzutnym, Państwo Kościelne nieustannie borykało się z kłopotami finansowymi[1]. Aby pokryć koszty wygodnego życia, rozlicznych mecenatów sztuki, budowy bazyliki św. Piotra, a także organizacji krucjaty papież był zmuszony do sprzedaży odpustów i urzędów kościelnych, zaciągania pożyczek, zastawiania własnych skarbów[1].
Był ostatnim papieżem, który przyjął święcenia kapłańskie dopiero w chwili wyboru.
Śmierć
[edytuj | edytuj kod]Leon X zmarł 1 grudnia 1521 na malarię[1], podczas gdy Paolo Giovio podejrzewał otrucie[7], w związku z czym kilka osób zostało aresztowanych, a następnie zwolnionych z braku dowodów[7]. Ostatecznie teoria ta została uznana za bezpodstawną[7]. Jego grobowiec znajduje się w rzymskiej bazylice Santa Maria sopra Minerva.
Reformacja
[edytuj | edytuj kod]Za czasów Leona X doszło do brzemiennego w skutki wystąpienia reformatora Kościoła, Marcina Lutra[2]. W 1515 Leon X wznowił rozpisane przez Juliusza II na początku wieku odpusty, z których dochody przeznaczone były na budowę nowej bazyliki św. Piotra[1]. Szczególne kontrowersje były związane z faktem, że Albrecht Brandenburski, arcybiskup Magdeburga, arcybiskup Moguncji oraz biskup Halberstadt w jednej osobie, który kupił sobie te urzędy kościelne i musiał w tym celu zaciągnąć kredyt wysokości 29 000 guldenów reńskich w złocie, teraz otrzymał od Leona X dochody z kazań odpustowych w celu zwrócenia zaciągniętej pożyczki bankowi Fuggerów. Wzbudziło to reakcję Lutra, który w 1517 ogłosił 95 tez w Wittenberdze[1]. W 1519 Luter zakwestionował magisterium papieża i wyłożył naukę reformacyjną, na co Leon X odpowiedział bullą Exsurge Domine ogłoszoną 15 czerwca 1520, w której zagroził Lutrowi ekskomuniką[2]. Doszło do niej 3 stycznia 1521, po tym jak Luter dokonał publicznego spalenia bulli[1]. W tym samym roku papież zmarł, nie zdając sobie prawdopodobnie sprawy z doniosłości reformacji i wpływu jaki nauki Lutra miały wywrzeć na dalsze dzieje Kościoła[1].
Mecenat artystyczny
[edytuj | edytuj kod]Był człowiekiem wykształconym, a także wielkim miłośnikiem sztuki, podobnie jak jego poprzednicy. Zatrudniał znakomitych artystów, takich jak Michał Anioł, Rafael Santi czy Donato Bramante[2]. Za jego pontyfikatu trwały prace przy dekoracji kaplicy Sykstyńskiej, a Rzym stał się centrum kultury, sztuki i architektonicznego postępu[4]. Według relacji weneckiego ambasadora, podczas pontyfikatu Leona X powstało ponad 10 000 nowych budynków[4], nastąpił rozwój nauki, w 1513 odnowiono uniwersytet rzymski[1]. Tymczasem brak dyscypliny w zakresie wydatków doprowadził skarbiec papieski do niemalże całkowitego opróżnienia[4].
Nominacje kardynalskie
[edytuj | edytuj kod]Leon X mianował 42 kardynałów na 8 konsystorzach[3].
Kontrowersje
[edytuj | edytuj kod]Szwajcarski historyk protestancki Jean-Henri Merle d’Aubigné stwierdził, że Leon X był ateistą (Co się atoli uczucia religijnego dotyczy, to tego u Leona nie było zgoła ani śladu[8]). Niewiarę papieżowi przypisywał również skonfliktowany z papiestwem Wenecjanin Paolo Sarpi[9]. John Bale w satyrycznej pracy The pageant of Popes (1574)[10] przypisał papieżowi Leonowi X słowa: „Wszystkie wieki mogą poświadczyć jak korzystna była dla nas ta bajka o Chrystusie.”[11]. Wypowiedź ta występuje jednak po raz pierwszy dopiero w tej książce i to bez żadnych odnośników i szczegółowych informacji, dlatego już w XVIII wieku uznano ją za nieautentyczną[12]. Elizabeth Knowles w książce What they didn’t say: a book of misquotations (wyd. Oxford) zalicza cytat do przypisywanych fałszywie[10]. Badacz historii papiestwa, Ludwig von Pastor, uznał tę wypowiedź za nieprawdziwą[11]. Philip Schaff stwierdził, że nie ma dowodów, by Leon kiedykolwiek wypowiedział takie słowa[4].
Leonowi X stawiano także zarzuty o charakterze obyczajowym. We współczesnych i późniejszych paszkwilach o polemicznym charakterze pojawiają się wzmianki o uprawianiu sodomii[13]. Podejrzenie niemoralnego życia w ogólnikowej formie sformułował związany z Medyceuszami historyk Francesco Guicciardini[13]. Wiarygodność tych opinii jest różnie oceniana przez historyków. Za wiarygodne uznawał je włoski biograf Leona X, Cesare Falconi[13], natomiast Ferdinand Gregorovius i Ludwig von Pastor odrzucili je w sposób mniej lub bardziej zdecydowany[11]. Ten ostatni zwrócił uwagę, że o rzekomej rozwiązłości Leona X milczą raporty zazwyczaj dobrze poinformowanych ambasadorów przy Stolicy Apostolskiej, a sam Guicciardini nie był członkiem dworu papieskiego, lecz pracownikiem administracji na prowincji[11]. Ponadto Pastor przytoczył przeciwstawne opinie współczesnych papieżowi autorów, np. Matteo Herculano, bliski przyjaciel Leona X, zapewniał po jego śmierci, że wstrzemięźliwość seksualna była jedną z jego głównych cnót. O „zniesławiających” zarzutach o „niewłaściwą miłość” wobec niektórych ze swych szambelanów pisał także XVI-wieczny historyk Paolo Giovio, który jednak nie przedstawił jednoznacznego stanowiska[14]. Angielski pisarz, Joseph McCabe zinterpretował to jako potwierdzenie zarzutów[15]. Bez względu na to ile jest w nich prawdy, nie ulega wątpliwości, że w najbliższym otoczeniu Leona X byli duchowni prowadzący otwarcie niemoralny tryb życia, np. kardynał Bernardo Dovizi da Bibbiena, z którym pozostawał w relacji przyjacielskiej[16]. O nieuporządkowanym życiu osobistym Bibbieny świadczy zachowana korespondencja, a także obecność erotycznych malunków w jego łazience, jednocześnie brak jakichkolwiek dowodów, by spotykało się to z dezaprobatą Leona X[16].
Ocena
[edytuj | edytuj kod]Zarzuca się mu nepotyzm, marnotrawstwo dóbr kościelnych i rozrzutność[2], jednak główne ostrze krytyki skierowane pod adresem Jana Medyceusza dotyczy bierności w kwestii reformy Kościoła, która doprowadziła do protestu Lutra[1]. Ludwig von Pastor zarzuca papieżowi, którego określa mianem „prawdziwego dziecka renesansu”, że pozostawał głuchy na głosy płynące z Niemiec, nawołujące do naprawy papiestwa[17]. Twierdzi jednocześnie, że świeckość Leona X była groźniejsza od rozwiązłości Aleksandra VI[17].
Zarzut wystawnego życia i marnowania pieniędzy potwierdza także Ferdinand Gregorovius[7]. Krytykuje także jego makiawelizm i władczość, pozostające w sprzeczności z postawą należną duchownemu[7]. Określając Leona X mianem podłego i nieznośnego papieża, równocześnie wyraża podziw dla jego umiejętności dyplomatycznych i manier włoskiego księcia[7]. Do negatywnych ocen przyłączył się także Philip Schaff, który stwierdził, że papież był osobą przebiegłą, choć nie był niegodziwcem, za jakiego Schaff uznał Aleksandra VI[4].
Ważniejsze dokumenty dogmatyczne
[edytuj | edytuj kod]- Konstytucja Exsurge Domine potępiająca 41 zdań wziętych z różnych dzieł Marcina Lutra.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x John N.D. Kelly: Encyklopedia papieży. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997, s. 358–360. ISBN 83-06-02633-0.
- ↑ a b c d e f g h i j Rudolf Fischer-Wollpert: Leksykon papieży. Kraków: Znak, 1996, s. 129–130. ISBN 83-7006-437-X.
- ↑ a b c d e f Medici, Giovanni de. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-04-25]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g The Last Popes of the Middle Ages. 1447–1521. W: Philip Schaff: History of the Christian Church. T. VI: From Boniface VIII. to Martin Luther. A.D. 1294–1517. Christian Classics Ethereal Library. (ang.).
- ↑ a b Sauli, Bandinello. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-04-21]. (ang.).
- ↑ a b Castello, Adriano di. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-04-19]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Ferdinand Gregorovius: History of the City of Rome in the Middle Ages. T. VIII. Londyn: George Bell & Sons, 1902, s. 287–292. (ang.).
- ↑ Dr J. H. Merle d’Aubigné, Historya reformacyi szesnastego wieku, Cieszyn 1886; T. 1, s. 201.
- ↑ Paolo Sarpi: Historia del Concilio Tridentino. Londyn, 1619. [dostęp 2013-03-09]. (wł.).
- ↑ a b Elizabeth Knowles: What they didn’t say: a book of misquotations. Nowy Jork: Oxford University Press, 2006, s. 110. ISBN 978-0199203598.
- ↑ a b c d Ludwig von Pastor: The history of the popes, from the close of the middle ages. T. VIII. Londyn: Kegan Paul, Trench, Trubner, Co & Ltd., 1908, s. 79–81.
- ↑ Pierre Bayle: An historical and critical dictionary. T. 2. s. 396–397.
- ↑ a b c Robert Aldrich, Garry Wotherspoon: Who’s Who in Gay and Lesbian History. 2001.
- ↑ Paulus Jovius: Vita De Leonis X. [dostęp 2013-05-20]. (łac.).
- ↑ Joseph McCabe: A History Of The Popes. Londyn: Watts & Co., 1939, s. 409.
- ↑ a b Ludwig von Pastor: The history of the popes, from the close of the middle ages. T. VIII. Londyn: Kegan Paul, Trench, Trubner, Co & Ltd., 1908, s. 110–114.
- ↑ a b Ludwig von Pastor: The history of the popes, from the close of the middle ages. T. VIII. Londyn: Kegan Paul, Trench, Trubner, Co & Ltd., 1908, s. 458–461.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Pope Leo X. Catholic Encyclopedia. [dostęp 2013-04-25]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Leon X – dokumenty w bibliotece Polona
- ISNI: 000000012096688X
- VIAF: 96579640
- ULAN: 500121783
- LCCN: n50080601
- GND: 118640437
- LIBRIS: khw05x2345ftnqb
- BnF: 11682016v
- SUDOC: 070725721
- SBN: RMLV022500
- NLA: 35984350
- NKC: skuk0003704
- DBNL: leox001
- BNE: XX1142097
- NTA: 072482877, 304967580
- BIBSYS: 99055272
- CiNii: DA05559659
- PLWABN: 9810698755505606
- NUKAT: n00011331
- J9U: 987007279071405171
- CANTIC: a10207338
- NSK: 000085469
- CONOR: 330765411
- ΕΒΕ: 166447
- BLBNB: 000185129
- LIH: LNB:6X9;=BD
- RISM: people/99205