Krużganek

Krużganek (łac. claustrum, niem. Kreuzgang), staropolskie obejście^[1] – długi korytarz (ganek), okalający przeważnie wewnętrzny dziedziniec na jednej lub kilku kondygnacjach^[2]. Pełnił funkcję komunikacyjną łącząc umieszczone wzdłuż niego pomieszczenia^[3]. Na ogół przykryty sklepieniem (krzyżowym)^[3] lub stropem, na zewnątrz otwarty najczęściej arkadami filarowymi lub kolumnowymi^[4]^[5].

Budową i funkcją przypomina podcień, jednakże różni się od niego tym, że jest dostawiony do lica muru, podczas gdy podcień nie wystaje poza lico fasady^[6]. W średniowieczu wykorzystywany w klasztorach i zamkach^[4]. Krużganki klasztorne otaczały w kondygnacji parterowej wirydarz^[7]. W gotyku miały ostrołukowe arkady, często zdobione maswerkami^[5]. Z tego okresu zachowały się krużganki np. na zamku w Lidzbarku Warmińskim, (krużganki na zamku w Malborku są rekonstrukcją z XIX wieku).

W renesansie krużganki wprowadzono do architektury pałacowej^[5]. W pałacach i dworach budowano krużganki wielokondygnacyjne, jako ważny element architektonicznego składnika kompozycji budowli^[3]. Otaczały one wewnętrzne dziedzińce pałacowe. Często w kondygnacji parterowej występowały krużganki filarowe lub kolumnowe w porządku toskańskim, w górnych kondygnacjach w porządku jońskim lub korynckim^[5]. Z tego okresu pochodzą krużganki na dziedzińcu zamku na Wawelu, w Baranowie Sandomierskim, w Brzegu, Pieskowej Skale, Żywcu, Suchej Beskidzkiej i Nawojowie Łużyckim.

W okresie baroku stopniowo zastępowano krużganki innymi systemami ciągów komunikacyjnych jak korytarz, galeria^[5]. W architekturze tego okresu budowano m.in. czworoboczne ciągi sklepionych krużganków wokół kościoła, w pewnej odległości od niego, z kwadratowymi kaplicami w narożach^[8]. Przykładem takiej budowli są krużganki w Świętej Lipce^[8]. Stosowano je również w kamienicach mieszczańskich^[3], np. w Kamienicy Królewskiej we Lwowie i Kamienicy Zbaraskich w Krakowie.

Krużganki gotyckie

Krużganki renesansowe

Przypisy

↑ Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.
↑ Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak), T. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1978.
↑ ^a ^b ^c ^d Witold Szolginia: Architektura i budownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1982.
↑ ^a ^b Nowa encyklopedia PWN. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, ISBN 83-01-11966-7.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
↑ Sztuka świata. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.
↑ Sztuka świata. T. 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.
↑ ^a ^b Sztuka świata. T. 16. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2010, ISBN 978-83-213-4572-7.

Bibliografia

Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 83, 84. ISBN 83-85001-89-1.

[sl-1] Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.

[sjp-2] Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak), T. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1978.

[szol-3] Witold Szolginia: Architektura i budownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1982.

[ep-4] Nowa encyklopedia PWN. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, ISBN 83-01-11966-7.

[stsz-5] Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.

[szś-6] Sztuka świata. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.

[sz-7] Sztuka świata. T. 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.

[szśw-8] Sztuka świata. T. 16. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2010, ISBN 978-83-213-4572-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]