Ladislav Novomeský

Ladislav Novomeský
Laco Novomeský
Data i miejsce urodzenia	27 grudnia 1904 ; Budapeszt
Data i miejsce śmierci	4 września 1976 ; Bratysława
Narodowość	słowacka
Język	słowacki
Dziedzina sztuki	proza, poezja
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ladislav (Laco) Novomeský (ur. 27 grudnia 1904 w Budapeszcie, zm. 4 września 1976 w Bratysławie) – słowacki poeta, pisarz, dziennikarz i polityk komunistyczny.

Życiorys

Syn krawca Samuela i Irmy (z d. Prokopowa). Rodzice pochodzili z Senicy. Urodził się i dzieciństwo spędził w Budapeszcie, a w 1919 roku powrucił z rodzicami do Senicy w Czechosłowacji^[1]. W 1924 roku ukończył szkołę nauczycielską w Modrej i podjął następnie pracę nauczyciela w Bratysławie^[2]. Równocześnie podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Amosa Komenskiego. W 1925 roku wstąpił do Komunistycznej Partii Czechosłowacji^[1] i porzucił studia, by w pełni zaangażować się w działalność polityczną^[3]. Jako dziennikarz pracował w prasie komunistycznej, w niektórych tytułach pełniąc obowiązki redaktora naczelnego^[2]. Pierwszym tytułem, z którym był związany ostrawska Pravda chudoby - przebywając w Ostravie, obserwował trudne warunki życia górników i innych robotników tutejszego zagłębia przemysłowego^[3]. W Ostravie poznał również przywódcę czechosłowackich komunistów Klementa Gottwalda^[1]. Następnie przeniósł się do Pragi i był związany z pismami Rudý večerník, Rudá záře, Tvorba, Haló-noviny, Ľudový denník, Slovenské zvesti^[2]. Za swoje artykuły prasowe był kilkakrotnie zatrzymywany i karany^[3]. Od 1929 r. pisał dla organu prasowego Komunistycznego Partii Czechosłowackiej - gazety Rudé právo^[1].

Wspólnie z Vladimirem Clementisem tworzył pismo literackie DAV^[4]. Był to tytuł o radykalnie lewicowym, komunistycznym charakterze; środowisko davistów inspirowało się szczególnie radziecką literaturą awangardową, związani z pismem autorzy tłumaczyli również na język słowacki awangardowe dzieła twórców zachodnich, w szczególności francuskich surrealistów^[5].

W 1939 roku po upadku Czechosłowacji, opuścił Pragę i wyjechał do Bratysławy. Był dwukrotnie aresztowany i krótko więziony^[3]. W sierpniu 1943 roku wszedł do kierownictwa Komunistycznej Partii Słowacji wspólnie z Gustávem Husákiem i Karolem Šmidke. Kierując się wytycznymi przywódców Komunistycznej Partii Czechosłowacji, znajdujących się w Moskwie, trzej liderzy partii w kraju wezwali wszystkie nurty słowackiego ruchu oporu do współpracy. W końcu 1943 roku utworzona została Słowacka Rada Narodowa, do której wspólnie z komunistami weszli socjaldemokraci, przedstawiciele partii agrariuszy oraz delegat Słowackiej Partii Narodowej^[6]. Jednym z reprezentantów komunistów w Radzie był Novomeský^[2]. Podczas słowackiego powstania narodowego negocjował w Londynie z czechosłowackim prezydentem na uchodźstwie Edvardem Benešem, a następnie w Moskwie z władzami radzieckimi warunki przyszłego funkcjonowania Czechów i Słowaków we wspólnym państwie, domagając się całkowitego równouprawnienia Słowaków^[2].

Po wyzwoleniu Czechosłowacji został wiceprzewodniczącym Słowackiej Rady Narodowej oraz pełnomocnikiem (ministrem) oświaty Słowacji^[2].Został również przewodniczącym Związku Pisarzy Słowackich oraz Macierzy Słowackiej^[2].

W 1950 roku został pozbawiony wszystkich funkcji, a w roku następnym - aresztowany^[2]. W 1954 roku w pokazowym procesie, tzw. procesie burżuazyjnych nacjonalistów, został skazany na dziesięć lat pozbawienia wolności^[2]. Razem z nim sądzeni byli czołowi słowaccy działacze komunistyczni, na czele z Gustávem Husákiem, który otrzymał najsurowszy wyrok dożywotniego więzienia. Działaczom zarzucano słowacki nacjonalizm^[7]. Proces wpisywał się w dążenie komunistów czeskich do pełnego zdominowania aparatu władzy w Czechosłowacji i ukrócenia choćby szczątkowej autonomii struktur partyjnych i państwowych na Słowacji^[8]. W odróżnieniu od Husaka, który mimo ciężkiego śledztwa nigdy nie przyznał się do stawianych mu zmyślonych zarzutów, Novomeský, również wielokrotnie pobity w śledztwie, przyznał się do winy i obciążył zeznaniami innych działaczy, w tym sądzonego w innym procesie pokazowym Vladimira Clementisa, swojego dawnego przyjaciela^[1]. W 1955 roku Novomeský został warunkowo zwolniony, zaś w 1963 roku całkowicie zrehabilitowany^[2]. Pracował w Bratysławie w muzeum literatury słowackiej (Památník národního písemnictví) do 1962 roku. Następnie otrzymał stanowisko w Słowackiej Akademii Nauk, w Instytucie Literatury Słowackiej^[2]. W 1963 roku ukazał się jego poemat Vila Tereza i utwór Do mesta 30 minút^[9].

W 1968 roku po stłumieniu praskiej wiosny, na początku okresu tzw. normalizacji, wszedł do Prezydium Komunistycznej Partii Czechosłowacji i ponownie stanął na czele Macierzy Słowackiej^[1]. Dwa lata później zrezygnował z działalności politycznej z powodu pogarszającego się stanu zdrowia, w szczególności przebytego udaru mózgu. Zmarł w 1976 roku^[3]

Wybór jego publicystyki został opublikowany w języku polskim w 1974 roku pod tytułem Zmagania. Sześć lat wcześniej po polsku opublikowane zostały fragmenty tomu Romboid^[9].

Twórczość

Na równi z dziennikarstwem zajmował się działalnością twórczą. W 1927 roku wydał tom wierszy Nedeľa, który został bardzo dobrze przyjęty przez krytyków i czytelników^[3]. Jego poezja reprezentuje nurt awangardowy, będąc wyjątkiem na tle ówczesnej literatury słowackiej^[10]. W jego twórczości widoczne są inspiracje twórczością Guillaume'a Apollinaire'a^[10], Siergieja Jesienina i Władimira Majakowskiego^[3], a także czeskim nurtem poetyzmu, który z kolei czerpał wzorce z dadaizmu, kubizmu czy futuryzmu^[10]. Poeta poruszał w swoich wierszach takie tematy, jak życie miasta i jego mieszkańców, obrazy życia ulicznego, kawiarni (w których najchętniej pracował i tworzył), anonimowych prostytutek i służących. W wierszach Novomeskiego przewijają się również motywy erotyzmu, alkoholu, dekadencji, życia artystycznej cyganerii^[3]. Część jego utworów miała charakter polityczny i społeczny, jednak jako poeta nigdy nie stosował prostych zabiegów agitacyjnych, wierząc w autonomię i samodzielność sztuki^[3]. W 1932 roku drugi tom jego poezji, Romboid, łączył refleksyjne i medytacyjne tony z eksperymentami formalnymi. Został przyjęty gorzej niż tom poprzedni, część krytyków zarzuciła autorowi formalizm i naśladowanie obcego stylu^[3]. W 1935 roku wydał tom Otvorene okna, pozytywnie przyjęty przez czytelników^[3]. Novomeský dbał również o wizualną stronę zbiorów swoich wierszy, prosząc współczesnych artystów o zaprojektowanie opraw graficznych (jego debiutancki tom ilustrował Mikuláš Galanda, nad Romboidem pracowała czeska artystka surrealistyczna Toyen)^[3]. W czasie wojny domowej w Hiszpanii wyjechał do tego kraju jako korespondent wojenny^[3]. W 1939 roku wydał tom Svätý za dedinou^[9].

Upamiętnienie

Plac jego imienia znajduje się w Koszycach^[3].

Odznaczenia

Artysta narodowy (1964),
Order Ľudovíta Štúra (1967),
Order Klementa Gottwalda (1968),
Nagroda Narodowa SRR (1969),
Order Zwycięstwa lutego (1973),
Order Republiki (1974),
Nagroda Państwowa im. Klementa Gottwalda (1964, 1974)
Bohater Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej (1969)
Order Lenina (1969)
Doktorat honoris causa Uniwersytetu Komeńskiego

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Aktuality.sk, Kalendárium: Laco Novomeský bol podstatne lepším básnikom než politikom [online], Aktuality.sk, 29 września 2018 [dostęp 2024-08-09] (słow.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Ladislav (Laco) Novomeský - Životopis autora [online], Slovenské literárne centrum [dostęp 2024-08-09] (słow.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Prípad Novomeský [online], Pravda.sk, 8 września 2016 [dostęp 2024-08-09] (słow.).
↑ LACO NOVOMESKY (1904-1976) [online], Encyclopædia Universalis, 16 października 2009 [dostęp 2024-08-09] (fr.).
↑ B. Suchoń-Chmiel, Spóźnione spowiedzi czyli autobiografie uwikłanych w historię pisarzy słowackich XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 31 i 33.
↑ Tomaszewski 2006 ↓, s. 131–132.
↑ Tomaszewski 2006 ↓, s. 212–214.
↑ Tomaszewski 2006 ↓, s. 210–211.
↑ ^a ^b ^c Novomeský Ladislav, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-08-09] .
↑ ^a ^b ^c B. Suchoń-Chmiel, Spóźnione spowiedzi czyli autobiografie uwikłanych w historię pisarzy słowackich XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 33-34.

Bibliografia

J. Tomaszewski: Czechy i Słowacja. Warszawa: TRIO, 2006.

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Aktuality.sk, Kalendárium: Laco Novomeský bol podstatne lepším básnikom než politikom [online], Aktuality.sk, 29 września 2018 [dostęp 2024-08-09] (słow.).

[:1-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Ladislav (Laco) Novomeský - Životopis autora [online], Slovenské literárne centrum [dostęp 2024-08-09] (słow.).

[:2-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Prípad Novomeský [online], Pravda.sk, 8 września 2016 [dostęp 2024-08-09] (słow.).

[4] LACO NOVOMESKY (1904-1976) [online], Encyclopædia Universalis, 16 października 2009 [dostęp 2024-08-09] (fr.).

[5] B. Suchoń-Chmiel, Spóźnione spowiedzi czyli autobiografie uwikłanych w historię pisarzy słowackich XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 31 i 33.

[CITEREFTomaszewski2006131–132-6] Tomaszewski 2006 ↓, s. 131–132.

[CITEREFTomaszewski2006212–214-7] Tomaszewski 2006 ↓, s. 212–214.

[CITEREFTomaszewski2006210–211-8] Tomaszewski 2006 ↓, s. 210–211.

[:4-9] Novomeský Ladislav, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-08-09] .

[:3-10] B. Suchoń-Chmiel, Spóźnione spowiedzi czyli autobiografie uwikłanych w historię pisarzy słowackich XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 33-34.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]