Lapończycy

Lapończycy

Saami

Populacja	64–107 tys.
Miejsce zamieszkania	Laponia (Norwegia, Szwecja, Finlandia, Rosja)
Język	języki saamskie, w tym północnosaamski, południowosaamski, lule, skolt, inari, kildin
Religia	chrześcijaństwo (w tym prawosławie, luteranizm), szamanizm/animizm

Lapończycy, Saamowie (Łoparowie, Loparowie; sami Saami) – lud zamieszkujący głównie Laponię – krainę historyczno-geograficzną w Europie Północnej obejmującą północne krańce Norwegii, Finlandii, Rosji (Płw. Kolski) oraz Szwecji. Historycznie nazywani Lapończykami, które to miano jest obecnie uważane przez niektóre społeczności saamskie za obraźliwe. Saamowie są potomkami pierwotnych mieszkańców Skandynawii.

Jedna trzecia Lapończyków posługuje się językami saamskimi (z grupy języków ugrofińskich), pozostali mówią językami urzędowymi krajów, w których mieszkają.

Nazewnictwo

Pochodzenie słowa Sámi jest nieznane. Istnieje teoria łącząca Sámi, Häme (region w Finlandii) oraz Suomi (fińskie określenie Finlandii) w grupę wywodzącą się od tego samego zapożyczenia z języków bałtyckich – *žēmē, oznaczające ziemię.

Pochodzenie określenia Lapończycy (szw. lappar, ros. лопь) jest nieznane, przez wieki została ona skojarzona ze szwedzkim słowem „lapp”, oznaczającym łatę i uznana za pejoratywną, sugerującą, że Saamowie noszą stare połatane ubrania lub że są ludem „przyszytym” do prawowitych mieszkańców Skandynawii. Z tego powodu od lat 20. XX wieku w Rosji oraz w ostatnich dziesięcioleciach w krajach nordyckich zaczęto upowszechniać nazwy oparte na rdzennej nazwie Sámi.

Historia

Saamowie, autochtoni Laponii, około 1900 roku

Są potomkami przedindoeuropejskiego ludu nazwanego przez badaczy Komsa, który zamieszkiwał tereny Fennoskandii od czasów ostatniego zlodowacenia (10 tys. lat temu). Ten koczowniczy lud trudnił się głównie myślistwem. Do XIV w. zamieszkiwali oni znaczny obszar Skandynawii (również obszar współczesnej Finlandii), później zostali zepchnięci na północ przez ludy skandynawskie i ugrofińskie. Genetycznie Saamowie są dość odlegli od innych ludów żyjących w Skandynawii, wykazując stosunkowo najbliższe (acz niewielkie) spokrewnienie z Finami – przypuszczalnie w efekcie setek lat mieszania się populacji. Zajmują oni najmniej korzystne obszary tundry polarnej. Saamowie zostali schrystianizowani bardzo późno, bo dopiero w okresie od XVII do XIX wieku, przy czym Saamowie skandynawscy przyjęli luteranizm, a Saamowie kolscy – prawosławie.

Kultura i zwyczaje

Współcześni Saamowie w strojach ludowych

Silne procesy asymilacyjne wymusiły na większości Saamów przejęcie osiadłego trybu życia, choć przez długi okres granice poszczególnych krajów nie miały dla koczowniczych Saamów większego znaczenia. Lud ten nadal trudni się tradycyjnymi zajęciami: myślistwem (Saamowie leśni), rybołówstwem (Saamowie nadbrzeżni, głównie nad Oceanem Arktycznym) czy hodowlą reniferów (Saamowie górscy).

Wśród Saamów ciągle żywy jest folklor, m.in. oryginalny kolorowy strój ludowy, rytmiczna forma śpiewu – tzw. joikowanie oraz zdobnictwo w rogu, kości i drewnie. Ciągle obecne są elementy szamańskich praktyk i animistycznych wierzeń.

Demografia

Według szwedzkiego parlamentu Saami szacowana liczba ludności Saami wynosi około 70 000. Jednym z problemów przy próbie oszacowania liczby ludności Sámi jest to, że istnieje niewiele wspólnych kryteriów tego, czym jest „bycie Sámi”. Ponadto istnieje kilka języków Sámi i dodatkowych dialektów, a na terenie Laponii jest kilka obszarów, gdzie niewielu Sámi posługuje się językiem ojczystym z powodu wymuszonej asymilacji kulturowej, lecz nadal uważają się za Samów. Inne wyznaczniki tożsamości to pokrewieństwo (o którym można powiedzieć, że ma duże znaczenie dla wszystkich Sámi), region geograficzny Laponii, z którego pochodzi ich rodzina, lub też ochrona bądź zachowanie pewnych aspektów kultury saamskiej.

Niemniej jednak, ze względu na asymilację kulturową ludności Sámi, która miała miejsce w czterech krajach na przestrzeni wieków, trudno jest dokładnie oszacować liczbę ludności. Liczebność tej populacji szacuje się na od 80 do 135 tysięcy osób, na obszarze całego regionu nordyckiego, w tym na terenach miejskich, takich jak Oslo, położonych poza Laponią.

Znani Saamowie

• Lars Levi Læstadius (1800–1861) – szwedzko-saamski pastor luterański, założyciel religijnego ruchu odrodzeniowego laestadianizmu, botanik, pisarz i propagator abstynencji.
• Mari Boine (ur. 1956) – norwesko-saamska piosenkarka o międzynarodowej sławie, tworzy i wykonuje muzykę, inspirującą się folklorem saamskim.
• Tomi Putaansuu (ur. 15 lutego 1974 w Rovaniemi) – założyciel i członek hardrockowego zespołu Lordi. To właśnie on realizuje nowe pomysły na teledyski, piosenki i stroje dla grupy.

Linki zewnętrzne

• Ludność i religie rosyjskiej północy krótki przegląd narodowości regionu w języku polskim