Lapończycy

Obszar zamieszkiwany przez Lapończyków

Flaga Lapończyków

Lapończycy, autochtoni Laponii

Lapończycy (czasami też Saamowie, Łoparowie, Loparowie; lap. Saami, Sámi^{[potrzebny przypis]}) – lud zamieszkujący głównie Laponię – krainę historyczno-geograficzną w Europie Północnej obejmującą północne krańce Norwegii, Finlandii, Rosji (Płw. Kolski) oraz Szwecji. Lapończycy są potomkami pierwotnych mieszkańców Skandynawii.

Tylko jedna trzecia Lapończyków posługuje się językami lapońskimi (z grupy języków ugrofińskich), pozostali mówią językami urzędowymi krajów, w których mieszkają.

Nazewnictwo

Choć pochodzenie nazwy Lapończycy (szw. lappar, ros. лопь) jest nieznane, przez wieki została ona skojarzona ze szwedzkim słowem „lapp”, oznaczającym łatę i uznana za pejoratywną, sugerującą, że Lapończycy noszą stare połatane ubrania lub że są ludem „przyszytym” do prawowitych mieszkańców Skandynawii. Z tego powodu od lat 20. XX wieku w Rosji oraz w ostatnich dziesięcioleciach w krajach nordyckich zaczęto upowszechniać nazwy oparte na lapońskiej nazwie Sámi.

Pochodzenie samego słowa Sámi jest nieznane. Istnieje teoria łącząca Sámi, Häme (region w Finlandii) oraz Suomi (fińskie określenie Finlandii) w grupę wywodzącą się od tego samego zapożyczenia z języków bałtyckich – *žēmē, oznaczające ziemię.

Historia

Lapończycy są potomkami przedindoeuropejskiego ludu zwanego Lappami, który zamieszkiwał tereny Fennoskandii od czasów ostatniego zlodowacenia (10 tys. lat temu). Ten koczowniczy lud trudnił się głównie myślistwem. Do XIV  w. zamieszkiwali oni znaczny obszar Skandynawii (również obszar współczesnej Finlandii), później zostali zepchnięci na północ przez ludy skandynawskie i ugrofińskie. Genetycznie Lapończycy są dość odlegli od innych ludów żyjących w Skandynawii, wykazując stosunkowo najbliższe (acz niewielkie) spokrewnienie z Finami – przypuszczalnie w efekcie setek lat mieszania się populacji. Zajmują oni najmniej korzystne obszary tundry polarnej. Lapończycy zostali schrystianizowani bardzo późno, bo dopiero w okresie od XVII do XIX wieku, przy czym Lapończycy skandynawscy przyjęli luteranizm, a Lapończycy kolscy – prawosławie.

Trudno określić, ilu Lapończyków żyje w dzisiejszych czasach. Jedynie Rosja i Finlandia prowadzą statystyki w tym zakresie. Prawdopodobna ich liczba wynosi około 60 tys. (ok. 1600 w Rosji, ok. 7000 w Finlandii, ok. 17000 w Szwecji i ok. 40000 w Norwegii).

Cechy budowy ciała

W budowie ciała wykazują cechy mongoloidalne. Odznaczają się niskim wzrostem, krępą budową ciała, krótkogłowością, szeroką twarzą o wystających kościach policzkowych. Skóra ma zabarwienie żółtawe, oczy i włosy ciemne, często zadarty nos. Ten typ budowy nazywany jest typem laponoidalnym.

Kultura i zwyczaje

Silne procesy asymilacyjne wymusiły na większości Lapończyków przejęcie osiadłego trybu życia, choć przez długi okres granice poszczególnych krajów nie miały dla koczowniczych Lapończyków większego znaczenia. Lud ten nadal trudni się tradycyjnymi zajęciami: myślistwem (Lapończycy leśni), rybołówstwem (Lapończycy nadbrzeżni, głównie nad Oceanem Arktycznym) czy hodowlą reniferów (Lapończycy górscy).

Wśród Lapończyków ciągle żywy jest folklor, m.in. oryginalny kolorowy strój ludowy, rytmiczna forma śpiewu – tzw. joikowanie oraz zdobnictwo w rogu, kości i drewnie. Ciągle obecne są elementy szamańskich praktyk i animistycznych wierzeń.

Znani Lapończycy

• Lars Levi Læstadius (1800-1861) − szwedzko-lapoński pastor luterański, założyciel religijnego ruchu odrodzeniowego laestadianizmu, botanik, pisarz i propagator abstynencji.
• Mari Boine (ur. 1956) − norwesko-lapońska piosenkarka o międzynarodowej sławie, tworzy i wykonuje muzykę, inspirującą się folklorem lapońskim.
• Tomi Putaansuu (ur. 15 lutego 1974 w Rovaniemi) − założyciel i członek hardrockowego zespołu Lordi. To właśnie on realizuje nowe pomysły na teledyski, piosenki i stroje dla grupy.

Linki zewnętrzne

• Ludność i religie rosyjskiej północy krótki przegląd narodowości regionu w języku polskim