Lobotomia
Lobotomia przedczołowa, zwana także lobotomią (z gr. λοβός (lobos) 'płat', i τομή (tomē) 'cięcie, sekcja') lub lobotomią czołową[1] albo leukotomią przedczołową[2] – zabieg neurochirurgiczny polegający na przecięciu połączeń kory przedczołowej z innymi strukturami mózgowia, jedna z metod leczenia chorych na schizofrenię i inne ciężkie choroby psychiczne[3][4][5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki psychochirurgii sięgają lat 80. XIX wieku, kiedy Gottlieb Burckhardt wykonał pierwsze zabiegi polegające na resekcji fragmentów kory mózgu u sześciu pacjentów chorych na schizofrenię[6].
W roku 1935 amerykański psycholog John Fulton opisał, że szympansy, u których dokonano obustronnej resekcji kory przedczołowej, są pozbawione zdolności wyrażania emocji oraz stają się bardziej kooperatywne i silniej dążą do wykonania zadań, nie przejawiając przy tym frustracji, chociaż przed operacją szybko wykazywały złość[3][7]. W tym samym kongresie, na którym przedstawił on swoje wyniki badań, brał udział portugalski profesor neurologii António Egas Moniz – wynalazca lobotomii, a także Almeida Lima i Walter J. Freeman[4][7][8]. Inną osobą, która wpłynęła na Moniza był neurolog Richard Brickner[7]. Opisał on przypadek maklera, który został poddany resekcji płata czołowego z powodu dużego oponiaka[7]. Pacjent przed zabiegiem był nieśmiały i zamknięty w sobie, natomiast po nim stał się żywy i chełpliwy[7]. Spowodowało to, że Egas wysunął hipotezę, że u osób chorych psychicznie w płacie czołowym występują nieprawidłowe połączenia neuronów, a stan pacjentów może się poprawić po ich resekcji[7].
Zanim Moniz rozpoczął badania nad lobotomią, w 1927 roku jako pierwszy zobrazował naczynia krwionośne ludzkiego mózgu – wykonał angiografię[7][9].
Pierwsza lobotomia miała miejsce dwunastego listopada 1935 roku[7]. Zabiegowi temu, początkowo polegającemu na zniszczeniu płata czołowego za pomocą spirytusu bezwodnego, została poddana 63-letnia kobieta cierpiąca z powodu objawów depresyjnych, lęku, urojeń, halucynacji i bezsenności[7]. Psychiatra Barahona Fernandes dwa miesiące później doniosła, że stan pacjentki uległ poprawie[7]. Później Moniz wraz z Limą skonstruował podobne do igły narzędzie z zaciskającą się pętlą, służące do przecinania włókien istoty szarej – leukotom[7]. Pierwsza leukotomia została wykonana 3 marca 1936 roku przez Moniza i Limę[8]. Egas przedstawił później wyniki wskazujące, że u 20 pacjentów jej poddanych w 35% choroba ustąpiła, w 35% leukotomia dała pozytywne skutki, ale nie wyleczyła choroby, a u 30% poprawa nie nastąpiła[8].
Inną osobą mającą wkład w rozwój lobotomii był amerykański neurolog Walter J. Freeman[8][10]. Razem z Jamesem Wattsem wykonał on 4 października 1936 roku pierwszą lobotomię w Stanach Zjednoczonych[8]. Pacjentką była Alice Hood Hammatt, która cierpiała z powodu zaburzeń depresyjnych[8]. W tej operacji został wykorzystany zmodyfikowany leukotom Moniza[8]. Po operacji pacjentka mówiła, że czuje się szczęśliwa, sześć dni po zabiegu wystąpiły u niej przemijające zaburzenia mowy i dezorientacja, ale samodzielnie wróciła do swojego domu, co Freeman zinterpretował jako sukces operacji[8]. Później opracował on nową metodę lobotomii przezoczodołowej[8]. Polegała ona na znieczuleniu pacjenta za pomocą przenośnego urządzenia do elektrowstrząsów, wbiciu za pomocą młoteczka przez sklepienie oczodołu orbitoklastu (narzędzia podobnego do szpikulca do lodu) i przesunięciu go po szerokim łuku, co prowadziło do zniszczenia tkanek płata czołowego[8].
Jedną z największych porażek Freemana była nieudana lobotomia przeprowadzona na Rosemary Kennedy, po której stała się ona niepełnosprawna[8].
Mimo popraw w stanie psychicznym pacjenci poddani lobotomii cierpieli z powodu zmian w ich osobowości (w 91% następujących po lobotomii), padaczki (w 12%), a inne powikłania obejmowały krwotoki śródczaszkowe, ropnie mózgu i otępienie[11] Według tego samego badania u 67% poddanych zabiegowi nastąpiła poprawa ich stanu, natomiast u 26% procent występowały nawroty choroby wymagające dalszego leczenia[11]. Śmiertelność z powodu lobotomii w latach 40. była wysoka[12], badanie przeprowadzone w latach 1947–1958 wykazało średnią śmiertelność 7,4%[13].
Moniz był krytykowany z powodu bagatelizowania powikłań, nieprawidłowego dokumentowania zabiegów i niewystarczającej obserwacji swoich pacjentów[7]. Zabiegowi poddawane były także dzieci i osoby niepełnosprawne intelektualnie[14]. Lista wskazań kierujących na lobotomię była bardzo długa, czasami przeprowadzano ją bez żadnego wskazania i zgody chorego lub jego rodziny[15]. Ostatnia pacjentka dr. Freemana, operowana w 1967 roku Helen Mortensen, zmarła 3 dni po zabiegu[8]. Po zatwierdzeniu do stosowania w Stanach Zjednoczonych chloropromazyny w 1955 roku jego kariera zaczęła zwalniać, a reputacja zmalała[8]. Do lat sześćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych przeprowadzono około 60 000 lobotomii[8]. Później ta metoda leczenia została zarzucona[7].
W Europie panowało przekonanie, że lobotomią można wyleczyć z homoseksualizmu[16].
W Polsce w latach 1947–1951 przeprowadzono 176 lobotomii przedczołowych metodą Moniza[17]. Zabiegi te zostały później zarzucone, co dodatkowo zostało wzmocnione przez wprowadzenie w ZSRR zakazu wykonywania lobotomii[17].
W roku 1949 Egas otrzymał Nagrodę Nobla za badania nad leukotomią[3][7][18].
Psychochirurgia dzisiaj
[edytuj | edytuj kod]Leukotomia jest wciąż stosowana w celu leczenia ciężkich zaburzeń depresyjnych i obsesyjno-kompulsyjnych[5][19][20]. Inne zabiegi psychochirurgiczne, jak przednia cingulotomia i kapsulotomia, traktotomia oraz amygdalotomia, są stosowane w leczeniu schizofrenii, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych oraz nadmiernej agresywności[5][21][22][23][24].
Psychochirurgia jest w niektórych krajach zakazana[25].
W kulturze
[edytuj | edytuj kod]Lobotomia pojawia się m.in. w sztuce Tennesseego Williamsa Nagle, zeszłego lata[26], powieści Szklany klosz Sylvii Plath, książce Lot nad kukułczym gniazdem Kena Keseya (na podstawie której powstał film i sztuka o tym samym tytule[27]) i filmach Frances[8], Sucker Punch oraz serialu Ratched. Pacjent Howard Dully opisał zabieg i życie po nim we własnej książce "moja lobotomia".
Zabiegowi została poddana m.in. Eva Perón[28][29], Ellinor Hamsun, córka norweskiego pisarza Knuta Hamsuna[30] i Rosemary Kennedy, siostra prezydenta Stanów Zjednoczonych Johna F. Kennedy′ego[8].
Lobotomia została także wspomniana w serialu BoJack Horseman (sezon 4. odcinek 2.). Zabieg miał dotknąć Honey Sugarman, o czym zadecydował jej mąż: Joseph Sugarman.
Lobotomia pojawia się również w dodatku "Old World Blues" do gry Fallout: New Vegas, w którym główny bohater zostaje nieświadomie poddany zabiegowi. Podczas rozgrywki można też napotkać przeciwników nazywanych "lobotomici"[31].
Na albumie 21st Century Breakdown amerykańskiego zespołu punk-rockowego Green Day pojawiła się piosenka o tytule "Before The Lobotomy".
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ben Lovell , Frontal lobotomy: a vanishing but important radiological finding, „BMJ Case Reports”, 2015, 2015, DOI: 10.1136/bcr-2014-208767, ISSN 1757-790X, PMID: 26240096, PMCID: PMC4533630 [dostęp 2017-11-16] .
- ↑ Edward Shorter: Historia psychiatrii. Od zakładu dla obłąkanych po erę prozacu. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2005, s. 249.
- ↑ a b c Miguel A. Faria , Violence, mental illness, and the brain – A brief history of psychosurgery: Part 1 – From trephination to lobotomy, „Surgical Neurology International”, 4, 2013, DOI: 10.4103/2152-7806.110146, ISSN 2229-5097, PMID: 23646259, PMCID: PMC3640229 [dostęp 2017-11-16] .
- ↑ a b A. Uchino i inni, Cranial MR imaging of sequelae of prefrontal lobotomy, „AJNR. American journal of neuroradiology”, 22 (2), 2001, s. 301–304, ISSN 0195-6108, PMID: 11156773 [dostęp 2017-11-16] .
- ↑ a b c Matheus Schmidt Soares i inni, Psychosurgery for schizophrenia: history and perspectives, „Neuropsychiatric Disease and Treatment”, 9, 2013, s. 509–515, DOI: 10.2147/NDT.S35823, ISSN 1176-6328, PMID: 23723702, PMCID: PMC3666566 [dostęp 2017-11-22] .
- ↑ Kenneth Ogren , Portrayals of lobotomy in American and Swedish media, „Progress in Brain Research”, 206, 2013, s. 201–217, DOI: 10.1016/B978-0-444-63364-4.00028-4, ISSN 1875-7855, PMID: 24290483 [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Siang Yong Tan , Angela Yip , António Egas Moniz (1874–1955): Lobotomy pioneer and Nobel laureate, „Singapore Medical Journal”, 55 (4), 2014, s. 175–176, DOI: 10.11622/smedj.2014048, ISSN 0037-5675, PMID: 24763831, PMCID: PMC4291941 [dostęp 2017-11-18] .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p James P. Caruso , Jason P. Sheehan , Psychosurgery, ethics, and media: a history of Walter Freeman and the lobotomy, „Neurosurgical Focus”, 43 (3), 2017, E6, DOI: 10.3171/2017.6.FOCUS17257, ISSN 1092-0684, PMID: 28859561 [dostęp 2017-11-20] .
- ↑ Marco Artico i inni, Egas Moniz: 90 Years (1927–2017) from Cerebral Angiography, „Frontiers in Neuroanatomy”, 11, 2017, DOI: 10.3389/fnana.2017.00081, ISSN 1662-5129, PMID: 28974927, PMCID: PMC5610728 [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ Daniel G. Stewart , Kenneth L. Davis , The lobotomist, „The American Journal of Psychiatry”, 165 (4), 2008, s. 457–458, DOI: 10.1176/appi.ajp.2008.08020174, ISSN 0002-953X, PMID: 18381916 [dostęp 2017-11-20] .
- ↑ a b A. Miller , The Lobotomy Patient—A Decade Later, „Canadian Medical Association Journal”, 96 (15), 1967, s. 1095–1103, ISSN 0008-4409, PMID: 6021405, PMCID: PMC1922743 [dostęp 2017-11-19] .
- ↑ H. Waal i inni, [What can we learn from the lobotomy period?], „Tidsskrift for Den Norske Laegeforening: Tidsskrift for Praktisk Medicin, Ny Raekke”, 113 (17), 1993, s. 2121–2125, ISSN 0029-2001, PMID: 8337674 [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ Kenneth Ogren , Mikael Sandlund , Lobotomy at a state mental hospital in Sweden. A survey of patients operated on during the period 1947-1958, „Nordic Journal of Psychiatry”, 61 (5), 2007, s. 355–362, DOI: 10.1080/08039480701643498, ISSN 0803-9488, PMID: 17990197 [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ K. Ogren , S. Sjöström , N.O. Bengtsson , [The unknown history of lobotomy: women, children and idiots were lobotomized], „Lakartidningen”, 97 (30-31), 2000, s. 3395–3398, ISSN 0023-7205, PMID: 11016206 [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ H.G. Simmons , Psychosurgery and the abuse of psychiatric authority in Ontario, „Journal of Health Politics, Policy and Law”, 12 (3), 1987, s. 537–550, ISSN 0361-6878, PMID: 3316370 [dostęp 2017-11-22] .
- ↑ Joseph Friedlander , Ralph S. Banay , Psychosis Following Lobotomy in a Case of Sexual Psychopathology; Report of a Case, t. 59, Archives of Neurology & Psychiatry, 1948, s. 303–11, 315, 321, DOI: 10.1001/archneurpsyc.1948.02300380031003 .
- ↑ a b Kinga Jęczmińska , History of lobotomy in Poland, „History of Psychiatry”, 2017, 957154X17741231, DOI: 10.1177/0957154X17741231, ISSN 0957-154X, PMID: 29155608 [dostęp 2017-11-22] .
- ↑ Antonei Benjamin Csoka , Innovation in medicine: Ignaz the reviled and Egas the regaled, „Medicine, Health Care, and Philosophy”, 19 (2), 2016, s. 163–168, DOI: 10.1007/s11019-015-9678-x, ISSN 1572-8633, PMID: 26666438 [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ Alonso Montoya i inni, Magnetic resonance imaging-guided stereotactic limbic leukotomy for treatment of intractable psychiatric disease, „Neurosurgery”, 50 (5), 2002, 1043–1049; discussion 1049–1052, ISSN 0148-396X, PMID: 11950407 [dostęp 2017-11-19] .
- ↑ Moon-Chan Kim , Tae-Kyu Lee , Chang-Rak Choi , Review of long-term results of stereotactic psychosurgery, „Neurologia Medico-Chirurgica”, 42 (9), 2002, s. 365–371, ISSN 0470-8105, PMID: 12371591 [dostęp 2017-11-19] .
- ↑ Hyun Ho Jung i inni, Bilateral anterior cingulotomy for refractory obsessive-compulsive disorder: Long-term follow-up results, „Stereotactic and Functional Neurosurgery”, 84 (4), 2006, s. 184–189, DOI: 10.1159/000095031, ISSN 1011-6125, PMID: 16912517 [dostęp 2017-11-22] .
- ↑ Q.J. Zhang , W.H. Wang , X.P. Wei , Long-term efficacy of stereotactic bilateral anterior cingulotomy and bilateral anterior capsulotomy as a treatment for refractory obsessive-compulsive disorder, „Stereotactic and Functional Neurosurgery”, 91 (4), 2013, s. 258–261, DOI: 10.1159/000348275, ISSN 1423-0372, PMID: 23652367 [dostęp 2017-11-22] .
- ↑ Maria Mpakopoulou i inni, Stereotactic amygdalotomy in the management of severe aggressive behavioral disorders, „Neurosurgical Focus”, 25 (1), 2008, E6, DOI: 10.3171/FOC/2008/25/7/E6, ISSN 1092-0684, PMID: 18590383 [dostęp 2017-11-22] .
- ↑ Kostas N. Fountas , Joseph R. Smith , Historical evolution of stereotactic amygdalotomy for the management of severe aggression, „Journal of Neurosurgery”, 106 (4), 2007, s. 710–713, DOI: 10.3171/jns.2007.106.4.710, ISSN 0022-3085, PMID: 17432727 [dostęp 2017-11-22] .
- ↑ H. Nys , Psychosurgery and personality--some legal considerations, „Acta Neurochirurgica. Supplementum”, 44, 1988, s. 170–172, PMID: 3223361 [dostęp 2017-11-22] .
- ↑ Daniel S. Blumenthal , Medicine and the arts. Suddenly last summer by Tennessee Williams. Commentary, „Academic Medicine: Journal of the Association of American Medical Colleges”, 86 (3), 2011, s. 349, DOI: 10.1097/01.ACM.0000394807.33402.97, ISSN 1938-808X, PMID: 21346435 [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ Jason O'Neale Roach , One Flew Over the Cuckoo's Nest, „BMJ : British Medical Journal”, 321 (7258), 2000, s. 457, ISSN 0959-8138, PMID: 10938064, PMCID: PMC1127827 [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ Daniel E. Nijensohn i inni, New evidence of prefrontal lobotomy in the last months of the illness of Eva Perón, „World Neurosurgery”, 77 (3-4), 2012, s. 583–590, DOI: 10.1016/j.wneu.2011.02.036, ISSN 1878-8769, PMID: 22079825 [dostęp 2017-11-19] .
- ↑ Grace J. Young i inni, Evita's lobotomy, „Journal of Clinical Neuroscience: Official Journal of the Neurosurgical Society of Australasia”, 22 (12), 2015, s. 1883–1888, DOI: 10.1016/j.jocn.2015.07.005, ISSN 1532-2653, PMID: 26463273 [dostęp 2017-11-21] .
- ↑ Mia Tuft , Karl O. Nakken , Post-lobotomy epilepsy illustrated by the story of Ellinor Hamsun, the daughter of the famous Norwegian author Knut Hamsun, „Epilepsy & Behavior Case Reports”, 8, 2017, s. 87–91, DOI: 10.1016/j.ebcr.2017.08.003, ISSN 2213-3232, PMID: 29034166, PMCID: PMC5633827 [dostęp 2017-11-22] .
- ↑ Lobotomita [online], Krypta [dostęp 2022-08-14] (pol.).