Mauzoleum Dżanike-Chanym
nr rej. • 911510359000046 z dn. 17 października 2015[1] • 010082/4 z dn. 25 maja 2020[2] | |
Mauzoleum Dżanike-Chanym w 2014 roku | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres |
ул. Басенко, д. 57[1] |
Typ budynku | |
Inwestor | |
Ukończenie budowy | |
Położenie na mapie Krymu | |
Położenie na mapie Ukrainy | |
44°44′28,2″N 33°55′27,5″E/44,741167 33,924306 |
Mauzoleum Dżanike-Chanym[4][3][5] (ukr. Дюрбе Джаніке Ханим – trb. Diurbe Dżanike Chanym; ros. Дюрбе Джанике-ханым – trb. Diurbie Dżanikie-chanym) – mauzoleum (türbe) krymskiej księżniczki Dżanike , córki chana Złotej Ordy – Tochtamysza, znajdujące się na terenie twierdzy i skalnego miasta Czufut-Kale koło Bakczysaraju na Krymie. Uznaje się, że zostało wzniesione w 1437 roku[1][2][3].
Od 2015 roku budynek wpisany jest do rejestru obiektów dziedzictwa kulturowego narodów o znaczeniu federalnym okupującej Krym Rosji[1], natomiast od 2020 roku figuruje w Państwowym Rejestrze Zabytków Nieruchomych Ukrainy i ma status zabytku dziedzictwa kulturowego o znaczeniu narodowym[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Grobowiec wzniesiono w 1437 roku[3][1][2][6][7]. Według jednej z legend został on ufundowany przez chana Złotej Ordy, Tochtamysza, ku czci swojej córki Dżanike (krymskotat. Canike), która miała zginąć właśnie w tym miejscu podczas bohaterskiej obrony twierdzy przed wrogami[7][6]. Według innej księżniczka miała rzucić się z urwiska z rozpaczy, że nie pozwolono jej być z ukochanym i jako samobójczyni zostać pochowana w mauzoleum z dala od rodzinnych grobów[7][6][8].
W rzeczywistości Dżanike przeżyła Tochtamysza, który zmarł w 1406 roku[7]. W 1397 roku jako córka władcy Złotej Ordy została poślubiona Edygejowi, chanowi Ordy Nogajskiej[6][7]. W 1416 roku odbyła pielgrzymkę do Mekki, a po śmierci Edygeja w 1419 roku powróciła do Czufut-Kale i najprawdopodobniej jako najstarsza z rodu Tochtamyszów rządziła tym miastem aż do swojej śmierci w 1437 roku[7][6].
W 1886 roku, kiedy na Krym przybył car Aleksander III, część zabytków Czufut-Kale, w tym mauzoleum Dżanike-Chanym, poddano rekonstrukcjom. Z elewacji grobowca usunięto wówczas dużą część pierwotnych zdobień, a charakterystyczne pylony stojące po bokach portalu z wejściem głównym nakryto łukiem[6].
Do czasów współczesnych nie zachował się także pierwotny pochówek – archeolog Władimir Pietrowicz Babienczikow badający w 1940 roku znajdującą się w grobowcu kryptę stwierdził jej całkowite zrujnowanie; na miejscu znaleziono jedynie kilka ludzkich kości[6].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Grobowiec Dżanike-Chanym znajduje się na terenie skalnego miasta Czufut-Kale, na zachód od jego środkowego muru obronnego, ok. 40 m na północ od jego bram i stanowi jeden z najważniejszych elementów kompozycyjnych założenia[1].
Budynek jest dobrze zachowanym XV-wiecznym muzułmańskim mauzoleum (türbe) stanowiącym przykład krymskiej architektury sakralnej, wzniesionym w stylu inspirowanym architekturą seldżucką[7] przed upowszechnieniem się na Krymie architektury osmańskiej[1]. Jest to masywna budowla zbudowana z kamienia wapiennego, składająca się z bryły głównej wzniesionej na rzucie ośmioboku, do której przylega prostokątny portal[1][7][6]. Bryła główna ma wymiary 7 × 7 × 5,06 m (wysokość od cokołu do dachu) i nakryta jest czterospadowym dachem wykonanym z dachówek, zaś portal – 4,12 × 5,1 × 2,9 m (wysokość od cokołu do podstawy sklepienia)[1]. Portal wraz z wejściem głównym, do którego prowadzi sześć kamiennych stopni[8], skierowany jest na południowy zachód[1]. Mury budynku mają średnią grubość 1,05 m[1].
Poziome podziały elewacji podkreślone są kamiennym cokołem oraz profilowanymi gzymsami wieńczącymi[1]. W narożach ośmiobocznej bryły głównej znajdują się pilastry, z których dwa na elewacji wschodniej zdobione są motywami roślinnymi i geometrycznymi[1]. Po obu stronach portalu niegdyś znajdowały się pylony zdobione ornamentem geometrycznym, w 1886 roku wybudowano wspierające się na nich sklepienie krzyżowe[6][1]. Wewnętrzne powierzchnie pylonów zdobione są wnękami zwieńczonymi konchami, a w miejscach styku z murem sklepienia – palmetami[1].
Otwór drzwiowy z łukowatym nadprożem obramowany jest prostokątną kamienną ościeżnicą z wyrzeźbioną inskrypcją w języku arabskim oraz jest zamknięty metalową kratą. Nad wejściem kiedyś znajdowała się również płyta pamiątkowa z datą śmierci Dżanike[1].
Wnętrze
[edytuj | edytuj kod]Wnętrze kondygnacji nadziemnej również ma kształt ośmioboku i kryte jest półkolistą kopułą, natomiast znajdująca się pod powierzchnią gruntu wykuta w skale krypta, do której prowadzi prosty dromos, ma kształt prostokątny, a jej krzyżowe sklepienie obłożone jest ciosanymi blokami wapienia i wzmocnione trzema obwodowymi łukami[1]. W komorze grobowej, do której prowadzą jednobiegowe schody z trzema stopniami, znajduje się kamienny sarkofag z reliefową dekoracją w formie geometrycznych i roślinnych ornamentów oraz arabskim napisem informującym o tym, kto w nim spoczywał[1].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Mauzoleum Dżanike-Chanym w 1897 roku
-
Türbe widziane od północnego zachodu (2016)
-
Wejście do mauzoleum (2006)
-
Zdobienie jednego z naroży budynku (2016)
-
Zdobienie na jednym z pylonów (2012)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Гробница „Дюрбе Джанике Ханым” – Сведения из Единого государственного реестра объектов культурного наследия (памятников истории и культуры) народов Российской Федерации. [w:] Портал открытых данных Министерства культуры Российской Федерации (Portal otwartych danych Ministerstwa Kultury Federacji Rosyjskiej) [on-line]. opendata.mkrf.ru. [dostęp 2023-05-28]. (ros.).
- ↑ a b c d e Перелік пам'яток культурної спадщини національного значення, занесених до Державного реєстру нерухомих пам’яток України – Автономна Республіка Крим. [w:] Міністерство культури та інформаційної політики України [on-line]. mkip.gov.ua, 2023-01-20. [dostęp 2023-05-28]. (ukr.).
- ↑ a b c d Barbara Górecka , W skalnej twierdzy Czufut-Kale [online], Otwarty Przewodnik Krajoznawczy, 4 sierpnia 2011 [dostęp 2023-05-28] (pol.).
- ↑ Mariola Abkowicz. Lato'99. „Awazymyz. Pismo historyczno-społeczno-kulturalne Karaimów”. 2 (3), s. 15–18, 1999. The Central European Journal of Social Sciences and Humanities. ISSN 1733-7585. (pol.).
- ↑ Łukasz Zarzycki , W Bakczysaraju [online], Echo Dnia Świętokrzyskie, 10 października 2009 [dostęp 2023-05-28] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Анастасия Ефименко , Мавзолей Джанике-Ханым – Смородина [online], smorodina.com [dostęp 2023-05-29] (ros.).
- ↑ a b c d e f g h Крепость Чуфут-Кале | Чуфут-Кале – пещерный город-долгожитель | Пещерные города и монастыри | Достопримечательности Крыма [online], poluostrov-krym.com [dostęp 2023-05-29] .
- ↑ a b Мавзолей Джанике-Ханым. крым-сочи.рф. [dostęp 2023-05-29]. (ros.).