Mirejo

Mirejo

Mirèio (także: Mirèlha)

Victor Leydet, Mirejo
Autor	Frédéric Mistral
Typ utworu	poemat epicki
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Francja
Język	dialekt prowansalski języka oksytańskiego
Data wydania	1859
Wydawca	Joseph Roumanille, Awinion
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1897
Przekład	Zofia Trzeszczkowska (Adam M...ski); Czesław Jastrzębiec-Kozłowski

Mirejo (Mirèio w zapisie Mistrala, Mirèlha w zapisie klasycznym, Mireille w przekładzie na francuski) – poemat epicki w 12 pieśniach napisany w roku 1859 przez Frédérica Mistrala w dialekcie prowansalskim języka oksytańskiego.

Publikacja

Pracę nad Mirejo Mistral zakończył w roku 1858 i od razu przystąpił do tłumaczenia swojego dzieła na francuski. Wyimki z tekstu przeczytał Adolphe’owi Dumas, który niezwłocznie podzielił się swoim zachwytem z czytelnikami „La Gazette de France”, a ponadto przedstawił młodego twórcę prekursorowi francuskiego romantyzmu, Alphonse’owi de Lamartine. Ten z kolei w Quarantième entretien (Pogadanka czterdziesta) zawartej w Cours familier de la littérature (Popularny kurs literatury) ogłosił narodziny wielkiego talentu, przyrównując dzieło Mistrala do Odysei Homera oraz Dafnisa i Chloe Longosa. Entuzjastyczne opinie wygłosili również Stéphane Mallarmé i Barbey d’Aurevilly. Pierwsze wydanie Mirejo ukazało się 21 lutego 1859 roku w Awinionie, drugie z dedykacją dla Lamartine’a już rok później. Ostateczną formę nadał Mistral swojemu dziełu w edycji Alphonse’a Lemerre'a z roku 1886 i ta właśnie wersja tekstu jest podstawą wydań krytycznych. Pierwotnie poemat miał się nazywać od zawodu bohatera Panieraire (Koszykarczyk), lecz już na wczesnym etapie pracy pojawił się ostateczny tytuł, czyli imię Mirejo. W rzeczywistości słowo „mirèio” było w Prowansji rzeczownikiem pospolitym i znaczyło „cud”; imieniem stało się dopiero pod wpływem ogromnej popularności dzieła Mistrala.

Struktura i forma wierszowa

Struktura poematu wyraźnie nawiązywała do klasyki rzymskiej. Utwór, podobnie jak Eneida, składa się z dwunastu pieśni, z których pięć pierwszych przywodzi na myśl Prace i dni Hezjoda oraz Georgiki Wergiliusza. Sielankowy nastrój początkowych części umożliwił poecie ukazanie realiów prowansalskiej wsi i codzienne życie żeńców, ratajów, jedwabniczek, wolarzy i pokłośnic, które już w czasach Mistrala stopniowo odchodziło w przeszłość. Mimo daleko posuniętej idealizacji poeta, przedstawiając dzieje nieszczęśliwej miłości ubogiego rękodzielnika i córki bogatego gospodarza, wyraźnie zaznaczył kwestie nierówności społecznych w środowisku wiejskim. Wraz z rozwojem akcji rodzajowość traciła na znaczeniu, a pojawiły się elementy fantastyki i grozy, których kulminacja – znów jak w Eneidzie – nastąpiła w pieśni szóstej o wyraźnym zabarwieniu pogańskim. Atak topielców na podstępnego zalotnika to zapowiedź wędrówki po świecie skrzatów, upiorów i strzyg, który ukazuje zakochanej parze miejscowa czarownica. Także mocno zaakcentowany w pieśni dziewiątej motyw wróżb odsyłał czytelnika bezpośrednio do kultury rzymskiej.

Równie istotna była w Mirejo sfera mistyczna wyrastająca bezpośrednio z tradycji katolickich, często o zabarwieniu niemal franciszkańskim. Jej najistotniejsze elementy to podkreślony w pieśni jedenastej szacunek dla relikwii, miejsc pielgrzymkowych oraz kult świętych, w tym wypadku trzech Marii: Marii Magdaleny, Marii Salome i Marii Kleofasowej. Zgodnie z apokryficzną przypowieścią przybiły one łodzią do ziemi prowansalskiej, a towarzyszyli im: Trofim, w przyszłości pierwszy biskup Arles, Łazarz, brat Marii Magdaleny, oraz jej siostra, Marta, która zdołała uwolnić Tarascon od smoka. To przemieszanie pierwiastków chrześcijańskich i pogańskich sprawiło, że cały utwór przenikała typowa dla eposu atmosfera ludowej religijności.

Poemat napisany został strofą siedmiowierszową, złożoną z pięciu ośmiozgłoskowców o rymach żeńskich i dwu dwunastozgłoskowców o rymach męskich. Strofę ułożono według schematu 8, 8, 12, 8, 8, 8, 12, przy czym pierwszy wers rymuje się z drugim, trzeci z siódmym, a czwarty, piąty i szósty ze sobą. To połączenie ośmiozgłoskowca z aleksandrynem dało w rezultacie dynamiczną formę wierszową, którą Mistral doprowadził do perfekcji. Niekiedy poeta uciekał się do przerzutni międzystroficznych, żeby oddać rytm gwałtownej rozmowy albo szybkość wydarzeń. W obrębie poematu trzykrotnie wykorzystano odmienne schematy wersowe. W pieśni o admirale Suffrenie (Lou Baile Suffren), mającej charakter narracyjny, Mistral zastosował strofę sześciowierszową, używając dziewięciozgłoskowca typowego dla dawnej epopei. Zrymował przy tym pierwszy wiersz z czwartym i szóstym, a drugi z trzecim i piątym. Ośmiowersowa strofa w żartobliwej pieśni o Magali składa się z sześciu ośmiozgłoskowców i dwu czterozgłoskowców (8, 8, 8, 8, 8, 4, 8, 4) o czterech rymach męskich i czterech żeńskich w układzie abab abcc. Pieśń inwokacyjna do trzech Marii (O Santi Mario) składa się zaś ze strof pięciowierszowych zbudowanych z pięciozgłoskowców w układzie rymów abbab.

Popularność Mirejo

Pierwszego przekładu na francuski dokonał sam Mistral. To nierymowane tłumaczenie budzi dziś zastrzeżenia jako zbyt dosłowne, a miejscami nawet niezrozumiałe dla czytelnika, który nie zna prowansalskiego. Z konieczności niektóre wyrażenia związane z materialną kulturą wsi poeta musiał pozostawić w ojczystym dialekcie. Zabrakło również wielu zwrotów idiomatycznych, więc wersja ta, choć oddająca wiernie treść utworu, była dość uboga pod względem eufonii i obrazowania. Wkrótce ukazały się przekłady na kataloński (1864) i angielski (1867), oba autoryzowane przez Mistrala. Za nimi poszły wersje niemiecka, włoska i portugalska, co sprawiło, że Mirejo bardzo szybko zdobyła sobie w Europie dużą popularność. Obecnie przekładów na rozmaite języki jest już ponad 50. W roku 1864 na podstawie poematu Michel Carré napisał libretto operowe, do którego Charles Gounod podczas pobytu w Prowansji skomponował muzykę. Ale sceniczna Mireille poniosła na premierze klęskę i później, mimo wielokrotnych przeróbek, nigdy nie stała się operą powszechnie znaną. Poemat został dwukrotnie przeniesiony na ekran: w roku 1906 przez Louis Feuillade'a i Alice Guy-Blaché oraz w roku 1933 przez René Gaveau. Ku czci Mirejo jej imieniem nazwano odkrytą w 1906 roku asteroidę 594.

Streszczenie

W prowansalskiej krainie Baux zakochali się w sobie Mirejo, córka bogatego gospodarza, i Wincenty, ubogi wyplatacz koszyków. Dziewczyna, wierna swojemu uczuciu, odrzuca kolejnych konkurentów: bogatego pasterza Alariego, hodowcę koni Verana i właściciela stad byków Uriasza. Ostatni pretendent zdradziecko zadaje Wincentemu cios włócznią, lecz chłopca ratują czary guślarki Taven. Rodzice Mirejo nie godzą się jednak na ślub ich córki z koszykarczykiem, oburzeni samą myślą o takim mezaliansie. Zrozpaczona Mirejo ucieka z domu i nie bacząc na ostre słońce przebiega równinę Camargue, żeby prosić o wstawiennictwo trzy święte Marie w sanktuarium Saintes-Maries-de-la-Mer. Wycieńczona upałem, umiera na skutek porażenia słonecznego. W przedśmiertnej wizji widzi święte, które obiecują jej szczęście na tamtym świecie.

Linki zewnętrzne

• Polskie wydanie utworu w bibliotece Polona
• Mirejo po prowansalsku