49°55′19″N 20°56′43″E/49,921944 20,945278Pleśna (województwo małopolskie)
| Artykuł | 49°55'19"N 20°56'43"E |
| - błąd | 39 m |
| WD | 49°58'N, 20°56'E |
| - błąd | 19506 m |
| Odległość | 1381 m |
| ||||
| ||||
 Cmentarz wojenny nr 173 | ||||
| Państwo |  Polska
| |||
| Województwo |  małopolskie
| |||
| Powiat | tarnowski | |||
| Gmina | Pleśna | |||
| Liczba ludności (2011) | 2007[1] | |||
| Strefa numeracyjna | 14 | |||
| Kod pocztowy | 33-171[2] | |||
| Tablice rejestracyjne | KTA | |||
| SIMC | 0827060 | |||
Położenie na mapie gminy Pleśna  | ||||
Położenie na mapie Polski  | ||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | ||||
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego  | ||||
| 49°55′19″N 20°56′43″E/49,921944 20,945278
| ||||
Pleśna – wieś w powiecie tarnowskim (woj. małopolskie), siedziba gminy Pleśna. Miejscowość położona jest 11 kilometrów na południe od Tarnowa. Leży w dolinie rzeki Białej u ujścia potoku Pleśnianka i na północno-wschodnich zboczach Lubinki. Wieś otaczają wzgórza: Słona Góra, Ostra Góra, Lubinka i Wał. W okresie międzywojennym wraz z sąsiednim Łowczówkiem - popularna wieś letniskowa dla Tarnowa[3].
Toponimia[edytuj | edytuj kod]
Nazwa wsi wzięła się prawdopodobnie od ukształtowania miejscowego terenu. Pierwotnie Pleśna położona była nad doliną, na stoku, wzdłuż potoku Pleśnianka wpadającego do Białej. W gwarze słowo płaśń oznacza trawiasty teren na stoku lub dnie doliny. Jeden z niewielu płaskich terenów w okolicy to część wsi zwana Równie. Na małopolskich mapach glebowo-rolniczych z 2013 roku wspomniana równina stanowi wąski cypel żyznej „gleby pszennej” i madów rzecznych wsunięty między lessowe wzgórza gorszej klasy[4].
Na przestrzeni wieków nazwa miejscowości ulegała zmianom. U Jana Długosza wieś widnieje jako Playszna, Akta Camerae Apostolice wymieniają ją już jako Plessima[5]. Na początku była więc zapewne Płaśnia, później Płeśna a następnie Pleśna.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0827076 | Batylowa | część wsi |
| 1051152 | Gądówka | część wsi |
| 0827107 | Pleśnianki | część wsi |
| 0827113 | Podgórze | część wsi |
| 1051376 | Pustki | część wsi |
| 0827120 | Równie | część wsi |
| 0827136 | Rynek | część wsi |
| 0827142 | Zabiele | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Okres staropolski[edytuj | edytuj kod]
Parafia w Pleśnej istniała w 1327[8]. Miejscowy kościół wybudowano już 1236. Taka bowiem data wyryta była na tragarzu[9]. Pleśna była własnością rycerskiego rodu Łowczowskich, później w części także Szreniawitów[3].
W XVI wieku Pleśna należała do Mikołaja Szreniawy. We wsi było 9 osadników na 2,5 łanach, 3 zagrodników z rolą, 4 komorników, 2 rzemieślników oraz karczma z 1/8 łana[5].
W 1538 został sprawiony dzwon do kościoła zwany później mniejszym. Na dzwonnicy wisiał jeszcze w 1781.
W 1596 istniała w Pleśnej szkoła parafialna.
W 26 marca 1657 pierwszy kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych został spalony przez wojska kozackie i węgierskie księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego[10]. Świątynię odbudowano w 1664 dzięki kolatorom Mikołajowi Dobkowi Łowczowskiemu i jego żonie Wiktorynie[3].
W 1715 sprawiony został przez dziedzica dóbr w Pleśnej, pisarza lubelskiego Krzysztofa Kwiatkowskiego i jego małżonkę Katarzynę drugi dzwon zwany większym, istniejący do dnia dzisiejszego[11].
Czasy rozbiorowe[edytuj | edytuj kod]
W 1827 roku głównym właścicielem Pleśnej był Franciszek Michalczewski[12].
W 1846 właścicielem dominium Pleśna (złożonego z części wsi Pleśna i Rychwałd) był Józef Eisenbach.
W 1846 podczas rzezi galicyjskiej w pobliskim Świebodzinie zabito proboszcza pleśnieńskiego ks. Wojciecha Cieckiewicza. Zginęli również dziedzic wsi Józef Eisenbach oraz jego syn i 13 innych osób[13].
W okresie 1848–1851 majątek pleśnieński stanowił masę spadkową Józefa Eisenbacha, zaś w latach 1851–1855 był własnością jego żony Leopoldyny Eisenbach[14]. W 1851 Roman Borkowski był właścicielem części wsi Pleśna[14].
18 sierpnia 1856 szalejąca ogromna burza z sypiącym gradem poczyniła wiele szkód, w tym powyłamywała drzewa w lasach i sadach[5].
Około 1880 wybudowano dwór w Pleśnej. Przed II wojną światową należał on do rodziny Wechslerów[15]. Nie zachował się on do obecnych czasów, wyburzony w drugiej połowie XX wieku[15][3].
I wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
W czasie działań wojennych w okolicach Pleśnej zatrzymał się front. We wsi wraz z wojskami rosyjskimi stacjonował gen. Aleksander Osiński.
Okres międzywojenny[edytuj | edytuj kod]
W 1930 nowy, murowany kościół zastąpił starą drewnianą świątynię, którą rozebrano i przeniesiono do miejscowości Żelichów, rodzinnej wsi proboszcza.
W 1934 ostatnim wójtem wsi Pleśna był Rafał Chochołowicz. Od 1935 reforma samorządowa wprowadziła stanowiska wójta gminy zbiorowej.
W latach międzywojennych latem do Łowczówka i Pleśnej przyjeżdżało około 3 tysięcy wczasowiczów z Tarnowa i innych miast. Większość wśród nich stanowili Żydzi, którzy teren gromady zwali „drugą Krynicą”[5].
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
Na cmentarzu parafialnym znajduje się zbiorowa mogiła trzech Polaków, więźniów tarnowskiego więzienia, rozstrzelanych przez gestapo w Woźnicznej 8 grudnia 1942 roku. Zwłoki ekshumowano w 1962 roku[16].
W sierpniu 1944 roku na wzgórzach otaczających Pleśną stacjonowała IV kompania „Ewa” I. batalionu 16 Pułku Piechoty AK pod dowództwem porucznika Michała Steczyszyna „Kaliny”, prowadząc działania dywersyjne w ramach Akcji „Burza”[17].
Współcześnie[edytuj | edytuj kod]
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – zbudowany w latach 1924 –1930 na miejscu poprzedniego, drewnianego kościoła, przeniesionego do wsi Żelichów. Jego projektantem był architekt Franciszek Mączyński. Jest to murowana neobarokowa bazylika z transeptem. Wewnątrz znajdują się cztery barokowe ołtarze, chrzcielnica i ambona pozostałe z wyposażenia poprzedniej świątyni[18].
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
W Pleśnej powstała ścieżka dydaktyczno-ekologiczna w Uroczysku Pleśnianki o długości 1500 m. Znajduje się na niej 10 przystanków, a jej przejście zajmuje około 90 minut[19].
We wsi znajduje się cmentarz wojenny nr 173 z czasów I wojny światowej, na którym pochowanych jest 34 żołnierzy austro-węgierskich i 29 rosyjskich[20].
Związani[edytuj | edytuj kod]
- Józef Eisenbach (1800-1846) – oficer, uczestnik powstania listopadowego i 1846. Pochodził ze spolonizowanej rodziny niemieckiej. Dziedzic Pleśnej. Zginął w czasie rzezi galicyjskiej[21].
- Bronisław Kubicz – legionista odznaczony krzyżem Virtuti Militari, z zawodu krawiec, pierwszy wójt gminy zbiorowej z siedzibą w Pleśnej.
- Mieczysław Jastrun – poeta, w latach 1921−1923 mieszkał w Pleśnej, u swojej dawnej opiekunki. W jego twórczości, odnaleźć można wątki i wspomnienia dotyczące tamtego okresu. M.in. kiedy budziły się jego pierwsze fascynacje poetyckie czy związki uczuciowe. Jastrun nazywał Pleśną - „Płowa”[22].
- Aleksander Grad – mieszkaniec Pleśnej, polityk, zastępca wójta gminy Pleśna, wojewoda tarnowski, minister skarbu państwa.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wieś Pleśna w liczbach, [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2020-07-03] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 930 [dostęp 2020-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c d Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Pleśna na lata 2014 -2018.
- ↑ Małopolska Infrastruktura Informacji Przestrzennej | Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, miip.geomalopolska.pl [dostęp 2018-08-20].
- ↑ a b c d UG Pleśna, Pleśna - Kalendarium historyczne parafii i wsi Pleśna, plesna.pl [dostęp 2017-02-01] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 18.11.2015].
- ↑ Archiwum Diecezjalne w Tarnowie [dostęp 18 października 2009]
- ↑ Tomasz Kubicz, Gmina Pleśna, archiwum.plesna.pl [dostęp 2018-07-19].
- ↑ Parafia Pleśna, parafiaplesna.pl [dostęp 2018-08-07] (pol.).
- ↑ Parafia Pleśna, parafiaplesna.pl [dostęp 2018-08-07] (pol.).
- ↑ Schematismus des Königreiches Galizien und Lodomerien. Für das Jahr ..., Piller, 1827 [dostęp 2017-06-30] (niem.).
- ↑ Stanisław Załęski, Jezuici w Polsce, W. L. Anczyc, 1908 [dostęp 2018-07-18] (pol.).
- ↑ a b Krzysztof Ślusarek, W przededniu autonomii.Własność ziemska i ziemiaństwo zachodniej Galicji w połowie XIX wieku., 2013.
- ↑ a b Centrum wszechświata w podtarnowskiej Pleśnej, „Studium@WWW 2014”, 10 marca 2014 [dostęp 2018-08-07] (pol.).
- ↑ Pomniki Pamięci Narodowej z dni walk i męczeństwa na terenie województwa tarnowskiego; Oprac.: R. Hycnar, A. Pietrzykowa, F. Turzański, St. Wróbel, K. Głomb; wydawcy: ZBOWiD Zarząd wojewódzki w Tarnowie, Tarnów 1984, str. 93
- ↑ Andrzej Matuszczyk, Pogórze Karpackie, Tarnów: Oddział PTTK [Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego] „Ziemi Tarnowskiej”, 1995, ISBN 83-903260-1-9, OCLC 891189204.
- ↑ Marek Sztorc, Pleśna, kościół NMP Wniebowziętej, www.tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2018-10-30] (pol.).
- ↑ Pleśna - Atrakcje turystyczne, www.plesna.pl [dostęp 2018-10-30] (pol.).
- ↑ Cmentarze wojenne z I wojny światowej [dostęp 18 października 2009]
- ↑ Polski slownik biograficzny, Skład główny w księg, Gebethnera i Wolffa, 1948 [dostęp 2018-07-18] (pol.).
- ↑ → Mieczysław Jastrun, „TARNOWSKI KURIER KULTURALNY” [dostęp 2018-08-07] (pol.).
| |||||||||||
