Pleśna (województwo małopolskie)
49°55′24″N 20°56′40″E/49,923333 20,944444
| wieś | |
 Widok z południa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
2090[2] |
| Strefa numeracyjna |
14 |
| Kod pocztowy |
33-171[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KTA |
| SIMC |
0827060 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Pleśna  | |
| 49°55′24″N 20°56′40″E/49,923333 20,944444[1]
| |
| Strona internetowa | |
Pleśna – wieś w powiecie tarnowskim (woj. małopolskie), siedziba gminy Pleśna. Miejscowość położona jest 11 kilometrów na południe od Tarnowa. Leży w dolinie rzeki Białej u ujścia potoku Pleśnianka i na północno-wschodnich zboczach Lubinki. Wieś otaczają wzgórza: Słona Góra, Ostra Góra, Lubinka i Wał. W okresie międzywojennym wraz z sąsiednim Łowczówkiem – popularna wieś letniskowa dla Tarnowa[4].
Toponimia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa wsi wzięła się prawdopodobnie od ukształtowania miejscowego terenu. Pierwotnie Pleśna położona była nad doliną, na stoku, wzdłuż potoku Pleśnianka wpadającego do Białej. W gwarze słowo płaśń oznacza trawiasty teren na stoku lub dnie doliny. Jeden z niewielu płaskich terenów w okolicy to część wsi zwana Równie. Na małopolskich mapach glebowo-rolniczych z 2013 roku wspomniana równina stanowi wąski cypel żyznej „gleby pszennej” i madów rzecznych wsunięty między lessowe wzgórza gorszej klasy[5].
Na przestrzeni wieków nazwa miejscowości ulegała zmianom. U Jana Długosza wieś widnieje jako Playszna, Akta Camerae Apostolice wymieniają ją już jako Plessima[6]. Na początku była więc zapewne Płaśnia, później Płeśna a następnie Pleśna.
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0827076 | Batylowa | część wsi |
| 1051152 | Gądówka | część wsi |
| 0827107 | Pleśnianki | część wsi |
| 0827113 | Podgórze | część wsi |
| 1051376 | Pustki | część wsi |
| 0827120 | Równie | część wsi |
| 0827136 | Rynek | część wsi |
| 0827142 | Zabiele | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod].jpg)
.jpg)
Okres staropolski
[edytuj | edytuj kod]Parafia w Pleśnej istniała w 1327 roku[9][10]. Miejscowy kościół wybudowano w 1236 roku. Taka bowiem data wyryta była na tragarzu[11]. Pleśna była własnością rycerskiego rodu Łowczowskich, później w części także Szreniawitów[4].
W XVI wieku Pleśna należała do Mikołaja Szreniawy. We wsi było 9 osadników na 2,5 łanach, 3 zagrodników z rolą, 4 komorników, 2 rzemieślników oraz karczma z 1/8 łana[6].
W 1538 został sprawiony dzwon do kościoła zwany później mniejszym. Na dzwonnicy wisiał jeszcze w 1781.
W 1596 istniała w Pleśnej szkoła parafialna.
W 26 marca 1657 kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych (wybudowany w 1642 roku[12]) został spalony przez wojska kozackie i węgierskie księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego[13]. Świątynię odbudowano w 1664 dzięki kolatorom Mikołajowi Dobkowi Łowczowskiemu i jego żonie Wiktorynie[4].
W 1715 sprawiony został przez dziedzica dóbr w Pleśnej, pisarza lubelskiego Krzysztofa Kwiatkowskiego i jego małżonkę Katarzynę drugi dzwon zwany większym, istniejący do dnia dzisiejszego[13].
Czasy rozbiorowe
[edytuj | edytuj kod]W 1827 roku głównym właścicielem Pleśnej był Franciszek Michalczewski[14].
W 1846 właścicielem dominium Pleśna (złożonego z części wsi Pleśna i Rychwałd) był Józef Eisenbach.
W 1846 podczas rzezi galicyjskiej w pobliskim Świebodzinie zabito proboszcza pleśnieńskiego ks. Wojciecha Cieczkiewicza. Zginęli również dziedzic wsi Józef Eisenbach oraz jego syn i 13 innych osób[15].
W okresie 1848–1851 majątek pleśnieński stanowił masę spadkową Józefa Eisenbacha, zaś w latach 1851–1855 był własnością jego żony Leopoldyny Eisenbach[16]. W 1851 Roman Borkowski był właścicielem części wsi Pleśna[16].
18 sierpnia 1856 szalejąca ogromna burza z sypiącym gradem poczyniła wiele szkód, w tym powyłamywała drzewa w lasach i sadach[6].
Około 1880 wybudowano dwór w Pleśnej. Przed II wojną światową należał on do rodziny Wechslerów[17]. Nie zachował się on do obecnych czasów, wyburzony w drugiej połowie XX wieku[4][17].
I wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]W czasie działań wojennych w okolicach Pleśnej zatrzymał się front. We wsi wraz z wojskami rosyjskimi stacjonował gen. Aleksander Osiński.
Okres międzywojenny
[edytuj | edytuj kod]
W 1930 nowy, murowany kościół zastąpił starą drewnianą świątynię, którą rozebrano i przeniesiono w 1938 roku[12] do miejscowości Żelichów, rodzinnej wsi proboszcza.
W 1934 ostatnim wójtem wsi Pleśna był Rafał Chochołowicz. Od 1935 reforma samorządowa wprowadziła stanowiska wójta gminy zbiorowej.
W latach międzywojennych latem do Łowczówka i Pleśnej przyjeżdżało około 3 tysięcy wczasowiczów z Tarnowa i innych miast. Większość wśród nich stanowili Żydzi, którzy teren gromady zwali „drugą Krynicą”[6].
II wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]Na cmentarzu parafialnym znajduje się zbiorowa mogiła trzech Polaków, więźniów tarnowskiego więzienia, rozstrzelanych przez gestapo w Woźnicznej 8 grudnia 1942 roku. Zwłoki ekshumowano w 1962 roku[18].
W sierpniu 1944 roku na wzgórzach otaczających Pleśną stacjonowała IV kompania „Ewa” I. batalionu 16 Pułku Piechoty AK pod dowództwem porucznika Michała Steczyszyna „Kaliny”, prowadząc działania dywersyjne w ramach akcji „Burza”[19].
Współcześnie
[edytuj | edytuj kod]W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[20].
- Kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Kościół zbudowany w latach 1924–1930 na miejscu poprzedniego, drewnianego kościoła, przeniesionego do wsi Żelichów. Jego projektantem był architekt Franciszek Mączyński. Jest to murowana neobarokowa bazylika z transeptem. Wewnątrz znajdują się cztery barokowe ołtarze, chrzcielnica i ambona pozostałe z wyposażenia poprzedniej świątyni[21].
Inne:
- Cmentarz wojenny nr 173 z czasów I wojny światowej, na którym pochowanych jest 34 żołnierzy austro-węgierskich i 29 rosyjskich[22].
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]
W Pleśnej powstała ścieżka dydaktyczno-ekologiczna w Uroczysku Pleśnianki o długości 1500 m. Znajduje się na niej 10 przystanków, a jej przejście zajmuje około 90 minut[23].
Osoby związane z miejscowością
[edytuj | edytuj kod]- Józef Eisenbach – oficer, uczestnik powstania listopadowego i 1846. Pochodził ze spolonizowanej rodziny niemieckiej. Dziedzic Pleśnej. Zginął w czasie rzezi galicyjskiej[24].
- Bronisław Kubicz – legionista odznaczony krzyżem Virtuti Militari, z zawodu krawiec, pierwszy wójt gminy zbiorowej z siedzibą w Pleśnej.
- Mieczysław Jastrun – poeta, w latach 1921−1923 mieszkał w Pleśnej, u swojej dawnej opiekunki. W jego twórczości, odnaleźć można wątki i wspomnienia dotyczące tamtego okresu. M.in. kiedy budziły się jego pierwsze fascynacje poetyckie czy związki uczuciowe. Jastrun nazywał Pleśną — „Płowa”[25].
- Aleksander Grad – mieszkaniec Pleśnej, polityk, zastępca wójta gminy Pleśna, wojewoda tarnowski, minister skarbu państwa.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 102063
- ↑ Wieś Pleśna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-10-22], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 930 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c d Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Pleśna na lata 2014 -2018.
- ↑ Małopolska Infrastruktura Informacji Przestrzennej | Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego [online], miip.geomalopolska.pl [dostęp 2018-08-20].
- ↑ a b c d UG Pleśna, Pleśna - Kalendarium historyczne parafii i wsi Pleśna [online], plesna.pl [dostęp 2017-02-01] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Archiwum Diecezjalne w Tarnowie. adt.sl.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-18)]. [dostęp 18 października 2009]
- ↑ Kościół w Pleśnej (karta zabytku) [online], zabytek.pl [dostęp 2023-01-22] (pol.).
- ↑ Tomasz Kubicz, Gmina Pleśna [online], archiwum.plesna.pl [dostęp 2018-07-19].
- ↑ a b Kościół w Żelichowie (karta zabytku) [online], zabytek.pl [dostęp 2023-01-22] (pol.).
- ↑ a b Parafia Pleśna [online], parafiaplesna.pl [dostęp 2018-08-07] (pol.).
- ↑ Schematismus des Königreiches Galizien und Lodomerien. Für das Jahr ..., Piller, 1827 [dostęp 2017-06-30] (niem.).
- ↑ Stanisław Załęski, Jezuici w Polsce, W. L. Anczyc, 1908 [dostęp 2018-07-18] (pol.).
- ↑ a b Krzysztof Ślusarek, W przededniu autonomii.Własność ziemska i ziemiaństwo zachodniej Galicji w połowie XIX wieku., 2013.
- ↑ a b Centrum wszechświata w podtarnowskiej Pleśnej, „Studium@WWW 2014”, 10 marca 2014 [dostęp 2018-08-07] (pol.).
- ↑ Pomniki Pamięci Narodowej z dni walk i męczeństwa na terenie województwa tarnowskiego; Oprac.: R. Hycnar, A. Pietrzykowa, F. Turzański, St. Wróbel, K. Głomb; wydawcy: ZBOWiD Zarząd wojewódzki w Tarnowie, Tarnów 1984, str. 93
- ↑ Andrzej Matuszczyk, Pogórze Karpackie, Tarnów: Oddział PTTK [Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego] „Ziemi Tarnowskiej”, 1995, ISBN 83-903260-1-9, OCLC 891189204.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
- ↑ Marek Sztorc, Pleśna, kościół NMP Wniebowziętej [online], www.tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2018-10-30] (pol.).
- ↑ Cmentarze wojenne z I wojny światowej [dostęp 18 października 2009]
- ↑ Pleśna - Atrakcje turystyczne [online], www.plesna.pl [dostęp 2018-10-30] (pol.).
- ↑ Polski slownik biograficzny, Skład główny w księg, Gebethnera i Wolffa, 1948 [dostęp 2018-07-18] (pol.).
- ↑ → Mieczysław Jastrun, „TARNOWSKI KURIER KULTURALNY” [dostęp 2018-08-07] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Agnieszka Partridge - Pleśna, jakiej już nie ma. (2013) ISBN 978-83-937951-0-9
| Wsie | |
|---|---|
| Części wsi |
|
