Gamma Velorum
| γ² Vel | |||||||||||||||||||
 Położenie w gwiazdozbiorze Żagla | |||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
08h 09m 31,950s[1] | ||||||||||||||||||
| Deklinacja |
-47° 20′ 11,71″[1] | ||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) |
10,43 ± 0,32 mas/rok[1] | ||||||||||||||||||
| Prędkość radialna |
15,0 ± 3,1 km/s[1] | ||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||||||
| Typ widmowy |
WC8 + O7,5 III-V[1] | ||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||||||||||||
| Wiek |
5,5 ± 1,0 mln lat[3] | ||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||
| Półoś wielka |
7226[2] pc | ||||||||||||||||||
| Mimośród |
0,0351[2] | ||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| γ¹ Vel | |||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||
| Gwiazdozbiór |
Żagiel | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
08h 09m 29,326s[4] | ||||||||||||||
| Deklinacja |
-47° 20′ 43,03″[4] | ||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) |
9,7 ± 1,2 mas/rok[4] | ||||||||||||||
| Prędkość radialna |
20 ± 10 km/s[4] | ||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||
| Typ widmowy |
B2 III[4] | ||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Gamma Velorum (γ Vel) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Żagla, odległa od Słońca o około 1120 lat świetlnych.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Oznaczenie Bayera Gamma Velorum wiąże się z faktem, że była ona trzecią co do jasności w historycznym gwiazdozbiorze Okrętu Argo, który w XIX wieku został podzielony na Żagiel, Kil i Rufę[5].
Starożytni Arabowie nazywali tę gwiazdę Suhail al Muhlif (arab. سهيل المحلف Suhail al-muḥlif, „Suhail Przysięgi”). Nazwą Suhail określano kilka gwiazd widocznych z Arabii tuż nad południowym horyzontem, w tym Kanopusa i Lambda Velorum[5][6]. Gamma Velorum ma także nowoczesną nazwę Regor, która została nadana przez astronautów programu Apollo. Spośród 36 gwiazd wykorzystywanych przez nich w astronawigacji, trzy nie miały powszechnie używanych nazw własnych. Astronauci nazwali je na cześć kolegów, którzy zginęli w 1967 roku w pożarze podczas rutynowego testu na pokładzie statku Apollo 1. Czytana wspak nazwa „Regor” upamiętnia astronautę Rogera Chaffeego[5][7]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku orzekła, że nazwa Suhail odnosi się wyłącznie do Lambda Velorum, na razie nie rozstrzygając kwestii oficjalnej nazwy Gamma Velorum[8].
Charakterystyka obserwacyjna
[edytuj | edytuj kod]Obserwowana wielkość gwiazdowa Gamma Velorum to 1,75m[2]. Przez niewielki teleskop można rozdzielić dwa składniki tego układu wielokrotnego[5], z których jaśniejszy (Gamma Velorum A, γ² Vel) ma wielkość obserwowaną 1,83m[1], a słabszy, wschodni (Gamma Velorum B, γ¹ Vel) ma wielkość 4,17m[4].
Ta gwiazda nieba południowego jest widoczna dla obserwatorów na południe od równoleżnika 42° N (nie jest widoczna z terenu Polski)[6].
Charakterystyka fizyczna
[edytuj | edytuj kod]Gamma² Velorum
[edytuj | edytuj kod]Jaśniejszy składnik jest gwiazdą spektroskopowo podwójną, którą tworzy gwiazda typu widmowego O oraz gwiazda Wolfa-Rayeta[5]. Składniki układu okrążają wspólny środek masy w czasie 78,5 doby[9], orbity mają mimośród 0,3[3]. Gwiazdy średnio dzieli 1,2 au, ale mogą zbliżać się na 0,8 au[5].
Do tego układu należy najjaśniejsza na niebie i najbliższa Słońca gwiazda Wolfa-Rayeta[5][3][6]. Jest ona bardzo gorąca (57 000–70 000 K), jej jasność jest 100 tysięcy razy większa niż jasność Słońca i większość promieniowania emituje ona w ultrafiolecie[5]. Ma obecnie masę 8,4–9,6 razy większą niż Słońce, ale początkowo miała masę około 35 M☉[3]. Jest to związane z bardzo dużą utratą masy poprzez wiatr gwiazdowy – obecnie gwiazda traci masę ponad sto milionów razy szybciej niż Słońce (w tempie 10−5 M☉ na rok)[5]. Odrzuciła już całą otoczkę wodorową i większość helu, przez co jej atmosfera jest bogata w węgiel, produkt reakcji termojądrowych[5][3]. Gwiazda jest w ostatnich fazach swojej ewolucji i zakończy życie jako supernowa[5].
Klasa spektralna składnika typu O nie jest pewna, może być jeszcze na ciągu głównym lub już w stadium błękitnego olbrzyma[1][5]. Ma on masę 27–30 M☉, początkowo była ona wyższa, choć mniejsza niż masa towarzyszącej mu gwiazdy Wolfa-Rayeta[3]. Temperatura tego składnika to około 32 500 K, jasność jest około 180 tysięcy razy większa niż jasność Słońca, a promień to około 13 R☉. Składnik ten także emituje silny wiatr gwiazdowy, choć tempo utraty masy jest około 25 razy niższe niż w przypadku towarzyszki. Zderzające się wiatry obu gwiazd powodują emisję promieniowania rentgenowskiego. Ten składnik także zakończy życie jako supernowa[5].
Gamma¹ Velorum
[edytuj | edytuj kod]Oddalony o 40,3 sekundy kątowej (w 2009 r.) składnik Gamma Velorum B[10] również jest gwiazdą spektroskopowo podwójną[9]. Jej głównym składnikiem jest błękitny olbrzym, gwiazda typu widmowego B2. Dwa składniki tego systemu obiegają wspólny środek masy w czasie 1,48 doby[9].
Pozostali towarzysze
[edytuj | edytuj kod]
Washington Double Star Catalog wymienia trzy dalsze, optyczne składniki, które mogą być związane z układem Gamma Velorum[10]. Składnik C ma wielkość 7,3m i jest niebieskobiałą gwiazdą typu B6 V[11], oddaloną o 61,5″ (pomiar z 2009 r.) od Gamma Velorum A[10]. Składnik D jest odległy o 93,9″ od gwiazdy A i ma wielkość 9,4m; towarzyszy mu składnik E o wielkości 12,8m, oddalony o 1,5″ (pomiar z 1949 roku)[10].
Gamma Velorum i pobliskie gwiazdy należą do asocjacji gwiazdowej, stanowiącej część większej asocjacji Vela OB2. Powstanie tego systemu, najmasywniejszego w asocjacji, prawdopodobnie doprowadziło do usunięcia gazu międzygwiazdowego i zatrzymania procesu powstawania gwiazd[9].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- lista gwiazd w gwiazdozbiorze Żagla
- lista najjaśniejszych gwiazd według jasności wizualnej
- lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j gam02 Vel w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d Anderson E., Francis C.: HIP 39953. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2018-01-08]. (ang.).
- ↑ a b c d e f J.J. Eldridge. A new-age determination for γ² Velorum from binary stellar evolution models. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters”. 400, s. L20–L23, 2009. DOI: 10.1111/j.1745-3933.2009.00753.x. arXiv:0909.0504. Bibcode: 2009MNRAS.400L..20E. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h gam01 Vel w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Jim Kaler: Regor (Gamma-2 Velorum). [w:] Stars [on-line]. 2007-02-23. [dostęp 2018-01-09]. (ang.).
- ↑ a b c Argo Navis. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 72. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
- ↑ Eric M. Jones (stenogram rozmów i komentarze): Apollo 15 Post-landing Activities. NASA, 1996. [dostęp 2018-01-08]. (ang.).
- ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2018-01-08].
- ↑ a b c d R.D. Jeffries, T. Naylor, F.M. Walter, M.P. Pozzo i inni. The stellar association around Gamma Velorum and its relationship with Vela OB2. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 393 (2), s. 538, 2009. DOI: 10.1111/j.1365-2966.2008.14162.x. arXiv:0810.5320. Bibcode: 2009MNRAS.393..538J. (ang.).
- ↑ a b c d Mason et al.: WDS J08095-4720A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
- ↑ CD-46 3848 w bazie SIMBAD (ang.)
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- GAMMA VELORUM- niebieskie perły Południowego Nieba. Astropolis, 2016-09-20. [dostęp 2018-01-09]. (pol.).