Rondo Jerzego Waszyngtona w Warszawie
Saska Kępa, Kamionek | |
Widok na rondo wraz z otoczeniem z powietrza, od strony południowo-wschodniej. W tle Stadion Narodowy | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Położenie na mapie Warszawy | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |
52°14′17,0″N 21°03′06,0″E/52,238056 21,051667 |
Rondo Jerzego Waszyngtona – rondo znajdujące się na granicy Saskiej Kępy i Kamionka, w dzielnicy Praga-Południe w Warszawie, w ciągu drogi wojewódzkiej nr 631.
Nazwa Ronda upamiętnia Jerzego Waszyngtona (1732-1799), pierwszego prezydenta Stanów Zjednoczonych[1]. Funkcjonowanie nazwy, stosowanej już od co najmniej pierwszych lat po II wojnie światowej[2], usankcjonowane zostało uchwałą Rady m.st. Warszawy z 26 czerwca 2000[3]. W najbliższym otoczeniu ronda znajdują się Stadion Narodowy, park Skaryszewski im. Ignacego Jana Paderewskiego oraz założenie urbanistyczne z lat 60. XX wieku.
Układ
[edytuj | edytuj kod]Położone jest na styku ulic:
- od północy: aleja Zieleniecka;
- od wschodu: aleja Jerzego Waszyngtona;
- od południa: ulica Francuska;
- od zachodu: aleja Księcia Józefa Poniatowskiego.
Jest to typowe rondo czterowlotowe, z okrągłą, dużą wyspą centralną. Wyspa przecięta jest torami tramwajowymi w osi alei Waszyngtona. Tramwaje dojeżdżają też do ronda prostopadłą do alei Waszyngtona aleją Zieleniecką. Wszystkie ulice w miejscu wlotu na rondo są dwujezdniowe.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Miejsce początkowo zwano Placem Paryskim, następnie placem Poniatowskiego[a]. Około roku 1926 powstał projekt przedłużenia al. Księcia Poniatowskiego na Grochów. Elementem nowego ciągu komunikacyjnego miało być rondo u zbiegu z al. Zieleniecką. Miało ono być placem gwiaździstym, od którego odchodziłoby pięć ulic, czyli obecne al. Poniatowskiego, al. Zieleniecka, al. Waszyngtona, ul. Elsterska[b] i ul. Francuska. Koncepcja ta nie została ostatecznie zrealizowana, m.in. z uwagi na częste zmiany lokalizacji terenów wystawowych[4]. Przedwojenne mapy Warszawy sugerują jednak, że plan ten został zrealizowany, a od ronda odchodziło aż sześć ulic[c]. Z przedwojennych planów wynika również, że rondo (lub okrągły plac) ograniczone było dodatkowym okręgiem tworzonym między innymi przez ul. Galijską, a także istniejącą do dziś uliczką przy wejściu do Parku Paderewskiego[5][6]. Jednym z elementów przedwojennej zabudowy był drewniany dworek (wraz z sadem), który do połowy lat 30. XX wieku uniemożliwiał przejazd autobusów z ronda ulicą Francuską w głąb Saskiej Kępy[7]. W latach 1937–1938 na rondzie założono nowe kwietniki, a na skwerach od strony wejścia do Parku Paderewskiego ustawiono ławki[8].
Już po II wojnie światowej, w roku 1951 podjęta została decyzja o budowie kompleksu pracowni artystycznych w ramach inwestycji o charakterze monumentalno-zdobniczym. W nowych gmachach, oprócz pracowni, znaleźć miałyby się cztery sale wystawowe, magazyny, sklep Desy, sztukatornia i bar mleczny. Autorem projektu z charakterystyczną kolumnadą był Marek Leykam. Założenie zakładało zatem budowę monumentalnej bramy wjazdowej w stylu socrealistycznym do przedwojennej dzielnicy willowej. Ostatecznie projekt nie został jednak zrealizowany[9].
Zabudowa Ronda Waszyngtona powstała dopiero w latach 60., tuż przed tym, jak skrzyżowanie przekształcano w nowoczesny węzeł komunikacyjny. W 1962 powstał wieżowiec projektu Marka Leykama, a w latach 1960–1965 pojawiły się niskie budynki mieszkalne (z częścią handlową) na dwóch ćwierciach ronda (projekt Tadeusza Zielińskiego).
W 1967 rozpoczęto prace związane z przebudową ronda – zmniejszono wyspę centralną, wybudowano lejkowate wloty, przesunięto przystanki, wprowadzono sygnalizację świetlną, zaślepiono wylot ul. Jakubowskiej oraz wybudowano przejście podziemne pod aleją Józefa Poniatowskiego po zachodniej stronie ronda (udostępnione w 1969[10]). Likwidacji uległo połączenie z ul. Jakubowską[11]. W 1968, w wyniku kontynuacji prac modernizacyjnych, przesunięto pomnik Wdzięczności Żołnierzom Armii Radzieckiej w głąb parku Skaryszewskiego, a znajdujące się przy nim mogiły przeniesiono na cmentarz przy ul. Żwirki i Wigury[12][13][14].
Najnowszym obiektem w pobliżu Ronda Waszyngtona jest Stadion Narodowy (2011), który stanął w niecce Stadionu Dziesięciolecia, oddanego do użytku w 1955[15]. Oddanie nowego stadionu związane było z przygotowaniami do Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej. Przed mistrzostwami wymienione zostały też chodniki oraz asfalt na jezdni i torowisko tramwajowe[16].
Obiekty
[edytuj | edytuj kod]- Stadion Narodowy – stadion, który powstał w latach 2008–2011, w związku z polskimi przygotowaniami do organizacji mistrzostw Europy w piłce nożnej. Z uwagi na wysokość (70 m, z iglicą ok. 113 m[15]) obiekt wyraźnie góruje nad okoliczną niską zabudową. Poprzedni stadion, tj. Stadion Dziesięciolecia, przez 18 lat stanowił lokalizację targowiska znanego jako Jarmark Europa.
- Park Skaryszewski im. Ignacego Jana Paderewskiego – park utworzony w latach 1905–1916 według projektu Franciszka Szaniora. Znajduje się w nim wiele rzeźb (w tym dzieła przedwojenne) oraz miejsc pamięci. Obiekt wpisany do rejestru zabytków[17].
- Wieżowiec przy al. Waszyngtona 2B – budynek z 1962–1963 zaprojektowany przez Marka Leykama. Był pierwszym wysokościowcem prawobrzeżnej Warszawy, a z uwagi na pierwotny wygląd (całkowicie przeszklone ściany od południa i północy) budził sensację. Stał się ilustracją hasła architektura polska w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN[18]. Uwarunkowania klimatyczne wymusiły ograniczenie przeszkleń o połowę, przez co obecny wygląd pozostaje daleki od pierwotnego zamysłu[19].
- Budynki przy ul. Francuskiej 49 i al. Waszyngtona 2A – dwa bliźniacze budynki powstałe w latach 1960–1965 według projektu Tadeusza Zielińskiego. Znajdują się na poziomie nieco wyższym względem chodników. Razem tworzą rodzaj bramy prowadzącej z Ronda Waszyngtona w głąb Saskiej Kępy[20]. Od 1963 znajdujący się w jednym z budynków sklep Jubilera zdobiła mozaika ścienna wykonana przez Wandę Gosławską[21]. Praca została jednak zniszczona na początku lat 90. XX wieku. Z kolei wnętrze sklepu Cepelii zaprojektowane zostało przez Jana Kurzątkowskiego[22]. Budynek przy ul. Francuskiej 49 (wraz z charakterystycznym prześwitem[23]) należy do Spółdzielni Pracowników Kultury[24], zaś budynek przy al. Waszyngtona 2A do Własnościowej Spółdzielni Wspólny Dach[25]. Mieści się w nim m.in. Galeria Milano[26].
-
Budynek mieszkalny po stronie zachodniej
-
Budynek mieszkalny po stronie wschodniej
-
Przebudowany wysokościowiec z lat 60. (pierwotnie projekt Marka Leykama)
Rzeźby
[edytuj | edytuj kod]- Sztafeta – rzeźba wykonana w 1955 przez Adama Romana, przedstawiająca trzech biegaczy. W 2008 została odnowiona, jednak mimo apeli środowisk artystycznych nie doczekała się odlania z brązu[27].
- Popiersie Ignacego Jana Paderewskiego – ustawiona na wysokim postumencie rzeźba autorstwa Stanisława Sikory, będąca portretem polskiego premiera i kompozytora, patrona pobliskiego parku. Odsłonięta została w roku 1988 przez Janinę i Zbigniewa Porczyńskich[28].
- Popiersie Jerzego Waszyngtona – pomnik wykonany przez Bronisława Koniuszego (rzeźba) i Bronisława Kubicę (cokół monumentu i układ przestrzenny)[29] przed wizytą prezydenta George’a H.W. Busha w lipcu 1989 roku, odsłonięty w październiku tego samego roku przez Edwarda Moskala[30]. Popiersie pierwszego prezydenta Stanów Zjednoczonych ustawione zostało na granitowym cokole[31].
-
Sztafeta
-
Popiersie Ignacego Jana Paderewskiego
-
Popiersie Jerzego Waszyngtona
Publiczny transport zbiorowy
[edytuj | edytuj kod]Rondo Waszyngtona jest ważnym węzłem komunikacyjnym, przez który przebiegają linie autobusowe i tramwajowe.
Pierwsza linia tramwajowa została poprowadzona przez tereny obecnego ronda w 1925 roku – była to trasa o rozstawie 1525 mm przebiegająca od skrzyżowania Alej Jerozolimskich z ul. Nowy Świat do ul. Targowej[32]. Trasą tą puszczono linie 7 i 12, dotychczas jeżdżące mostem Kierbedzia, a po kilku miesiącach również nową linię 24[33] oraz linię okólną M[34]. W 1942 roku wybudowano linię o identycznym rozstawie torów biegnącą al. Waszyngtona do ronda Wiatraczna[32]. Po wojnie, w 1946 roku, zmieniono rozstaw torów na 1435 mm[35].
W 1932 uruchomiono pierwszą linię autobusową kursującą przez obszar obecnego ronda – była to linia nie posiadająca oznaczenia, kursująca tylko w sezonie letnim i łącząca ul. Nowy Świat z parkiem Skaryszewskim[36]. W 1935 roku uruchomiono stałą linię autobusową S łączącą osiedla Saskiej Kępy z przystankiem tramwajowym na rondzie[37].
Jeden z wariantów rozbudowy warszawskiego metra zakłada powstanie stacji Waszyngtona umiejscowionej pod rondem w ramach planowanej w przyszłości III linii[38].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Patroni ulic. Jerzy Waszyngton (1732 – 1799). kulturalna.warszawa.pl. [dostęp 2012-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-29)].
- ↑ Np.: Niedaleka przyszłość ronda Waszyngtona. „Stolica”. VIII (9), s. 7, 1953-03-01. Warszawa: Naczelna Rada Odbudowy m. st. Warszawy.
- ↑ Rondo Waszyngtona. twoja-praga.pl. [dostęp 2012-10-10].
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa. Warszawa: Murator, 2001, s. 27. ISBN 83-915407-0-7.
- ↑ Plan m. st. WARSZAWY. mapywig.org, 1935?. [dostęp 2012-10-10].
- ↑ PLAN M. ST. WARSZAWY. mapywig.org, 1934. [dostęp 2012-10-10].
- ↑ Bronisław Kopczyński: Przy lampce naftowej. W: Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa w listach, opisach, wspomnieniach... Warszawa: Kowalska/Stiasny, 2004, s. 61.
- ↑ Rozwój Grochowa, Kamionka, Saskiej Kępy w latach 1934–1938. Warszawa: 1938, s. 32.
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa. Warszawa: Murator, 2001, s. 99–100. ISBN 83-915407-0-7.
- ↑ Na Rondzie Waszyngtona. „Stolica”. XXIV (37), s. 8–9, 1969-09-14. Warszawa: RSW „Prasa”. [dostęp 2010-10-09].
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa. Warszawa: Murator, 2001, s. 113–115. ISBN 83-915407-0-7.
- ↑ Warszawa – Pomnik Żołnierzy Armii Czerwonej. sztuka.net. [dostęp 2012-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 września 2014)].
- ↑ Krystyna Krzyżakowa. Rondo Waszyngtona w niedalekiej przyszłości. „Stolica”. XXII (19), s. 2, 1967-05-07. Warszawa: RSW „Prasa”. [dostęp 2014-10-09].
- ↑ Krystyna Krzyżakowa. Nowe oblicze Alei Poniatowskiego i Ronda Waszyngtona. „Stolica”. XXIII (20), s. 2–3, 1968-05-19. Warszawa: RSW „Prasa”. [dostęp 2014-10-09].
- ↑ a b O Stadionie. pgenarodowy.pl. [dostęp 2016-11-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-15)].
- ↑ Informacje dla mediów. zdm.waw.pl. [dostęp 2012-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-25)].
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 30 września 2016 r. woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl, 30 września 2016. [dostęp 2016-11-04].
- ↑ Magdalena Piwowar, Grzegorz Piątek, Jarosław Trybuś: SAS. Ilustrowany atlas architektury Saskiej Kępy. Centrum Architektury, 2012, s. 16. ISBN 978-83-934574-0-3.
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa. Warszawa: Murator, 2001, s. 114. ISBN 83-915407-0-7.
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa. Warszawa: Murator, 2001, s. 114–115. ISBN 83-915407-0-7.
- ↑ Artyści plastycy okręgu warszawskiego ZPAP 1945-1970. Słownik biograficzny. Warszawa: Okręg Warszawski ZPAP, 1972.
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa. Warszawa: Murator, 2001, s. 17. ISBN 83-915407-0-7.
- ↑ Tomasz Urzykowski: Tędy wchodzi się na Saską Kępę. Chcą zabudować prześwit. gazeta.pl, 2012-01-13. [dostęp 2012-09-21].
- ↑ O Spółdzielni Pracowników Kultury – NASZE ZASOBY. sbmpk.waw.pl. [dostęp 2012-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-18)].
- ↑ Waszyngtona 2a. twoja-praga.pl. [dostęp 2012-09-01].
- ↑ Galeria Milano. milano.arts.pl. [dostęp 2012-09-05].
- ↑ Tomasz Urzykowski: Nie ma pieniędzy na odlanie z brązu słynnej „Sztafety”. gazeta.pl, 2011-03-07. [dostęp 2012-09-02].
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa. Warszawa: Murator, 2001, s. 143. ISBN 83-915407-0-7.
- ↑ b. aut.: Prezydent Waszyngton spogląda z cokołu, w: "Gościniec", R. XXI, nr 10 (239), październik 1989, s. 2 okł.
- ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 173. ISBN 83-88973-59-2.
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa. Warszawa: Murator, 2001, s. 124–125. ISBN 83-915407-0-7.
- ↑ a b Warszawa – rozwój sieci tramwajowej 1525 mm (mapa). tramwar.republika.pl. [dostęp 2012-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-22)].
- ↑ Kalendarium zmian w komunikacji miejskiej – rok 1925. trasbus.com – Historia warszawskiej komunikacji miejskiej. [dostęp 2012-10-14].
- ↑ Kalendarium zmian w komunikacji miejskiej – rok 1926. trasbus.com – Historia warszawskiej komunikacji miejskiej. [dostęp 2012-10-14].
- ↑ Rozwój sieci tramwajowej – lata 1945–1950. tramwar.republika.pl. [dostęp 2012-10-14].
- ↑ Kalendarium zmian w komunikacji miejskiej – rok 1932. trasbus.com – Historia warszawskiej komunikacji miejskiej. [dostęp 2012-10-14].
- ↑ Kalendarium zmian w komunikacji miejskiej – rok 1935. trasbus.com – Historia warszawskiej komunikacji miejskiej. [dostęp 2012-10-14].
- ↑ METRO III linia. siskom.waw.pl. [dostęp 2012-09-01].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Hanna Faryna-Paszkiewicz: Saska Kępa. Warszawa: Murator, 2001. ISBN 83-915407-0-7.
- Magdalena Piwowar, Grzegorz Piątek, Jarosław Trybuś: SAS. Ilustrowany atlas architektury Saskiej Kępy. Centrum Architektury, 2012. ISBN 978-83-934574-0-3.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Trasa spacerowa – Saska Kępa. Rondo Waszyngtona. pragapld.waw.pl. [dostęp 2012-08-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 października 2020)].
- Tomasz Urzykowski: Rondo Waszyngtona i na zachód od Francuskiej. gazeta.pl, 2008-04-07. [dostęp 2012-09-05].