Przejdź do zawartości

Rudy (stacja kolejowa)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rudy
Obiekt zabytkowy nr rej. A/1476/92 z 1 marca 1993
Ilustracja
Budynek stacyjny
Państwo

 Polska

Miejscowość

Rudy

Lokalizacja

Rudy ul. Szkolna 1

Zarządca

Gminny Ośrodek Turystyki i Promocji w Rudach

Data otwarcia

1899

Poprzednie nazwy

Rauden

Liczba pasażerów (1954r.)

1 834 400

Dane techniczne
Liczba peronów

1

Liczba krawędzi
peronowych

1

Kasy

T

Linie kolejowe
Położenie na mapie gminy Kuźnia Raciborska
Mapa konturowa gminy Kuźnia Raciborska, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Rudy”
Położenie na mapie górnośląskich kolei wąskotorowych
Mapa konturowa górnośląskich kolei wąskotorowych, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Rudy”
Ziemia50°11′22″N 18°27′52″E/50,189444 18,464444
Dworzec w 1905
Lokomotywownia na terenie stacji w Rudach (lokomotywa Lyd1)
Parowóz Pw53 w Rudach
Widok na wnętrze lokomotywowni Rudy. Na pierwszym planie Lxd2, po lewej w głąb 2WLs50, za nią Wls150

Rudy – zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach zlokalizowana w kilometrze 41,1 linii kolejowej Bytom Karb WąskotorowyMarkowice Raciborskie Wąskotorowe[1] Górnośląskich Kolei Wąskotorowych. W latach 1899–1945 odcinek, na którym znajduje się ta stacja, był częścią kolei Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz, a na stacji tej znajdowało się zaplecze techniczne (m.in. lokomotywownia i wagonownia) tejże linii. Do połowy lat 60. XX w. wąskotorówka była podstawowym środkiem transportu miejscowej ludności. Od 1945 r. kolejka została przymusowo przejęta przez PKP i włączona do GKW. Ostatecznie linia RudyGliwice została zamknięta w 1992 r. Od 19 października 2006 znajduje się na trasie Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Wśród oferowanych turystom atrakcji jest zwiedzanie stacji i hali lokomotywowni, przejazd kolejką na trasie Rudy-Paproć oraz Rudy-Stanica Wąskotorowa, a także drezyną na terenie stacji. Od sierpnia 2011 r. organizowane są również przejazdy wyremontowanym w Hucie Pokój parowozem Las49[2].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Geneza powstania i budowa

[edytuj | edytuj kod]

Z uwagi na brak sprawnego systemu transportowego między Gliwicami a Raciborzem spółka „Kramer & Co.” w 1891 roku wyszła z inicjatywą budowy kolei wąskotorowej Gliwice-Rudy-Racibórz. W 1894 r. utworzono przedsiębiorstwo Górnośląskie Tramwaje Parowe, które później zostało pierwszym przewoźnikiem na nowej linii. Trwały już wtedy prace przy budowie pierwszej linii tramwajowej Gliwice-Piekary Śląskie. 15 października 1897 roku spółka „Kramer & Co.” otrzymała koncesję na budowę i eksploatację linii w trakcji parowej pomiędzy Gliwicami a Raciborzem, a 13 kwietnia 1898 roku Ministerstwo Robót Publicznych nadało jej uprawnienie do wywłaszczenia gruntów pod budowę.

Kolej została otwarta 25 marca 1899 roku, początkowo wyłącznie na odcinku Gliwice-Rudy. W tym samym roku połączono także stację Nieborowice z Cegielnią „Wilcza” torem o długości 3,7 km. 25 kwietnia 1900 roku władze rejencji opolskiej wydały zezwolenie spółce Górnośląskie Tramwaje Parowe na rozbudowę linii do Raciborza i jej eksploatację, wraz z prawem wywłaszczania gruntów.

„Udziela się zezwolenia przy poniższych warunkach na budowę i eksploatację kolejki o charakterze linii bocznej o szerokości 0,785 m z Gliwic przez Rudy do Raciborza dla przewozu osób i towarów za pomocą trakcji parowej dla firmy Oberschleise Dampfstraßenbahn G.m.b.H. Berlin, którą zarejestrowano 21 marca 1894 roku w rejestrze handlowym Królewskiego Sądu Okręgowego I w Berlinie na podstawie ustawy o kolejkach i prywatnych połączeniach kolejowych z 28 lipca 1892 roku, w porozumieniu z Królewską Dyrekcją Kolejową w Katowicach oraz z zachowaniem praw osób trzecich.

§ 1

Zezwolenia udziela się na okres 99 lat.”

Następnie w lutym 1901 r. do użytku oddano odchodzący od głównej linii krótki odcinek do stacji Rudy-Paproć. W kwietniu 1902 przedłużono linię do Markowic. Na nowym fragmencie linii zbudowano stacje Szymocice, Nędza oraz Babice. 17 maja 1903 linia osiągnęła ostateczną długość, a na jej końcu otwarto stację Racibórz-Płonia. Plany przedłużenia linii do centrum Raciborza nie doszły do skutku, podobnie jak plany połączenia Rud z kopalnią „Emma” (obecnie „Marcel”) przez Rybnik oraz z kopalnią Dębieńsko poprzez Nieborowice. Pomimo planów szlaku nigdy nie zelektryfikowano.

Okres Międzywojenny

[edytuj | edytuj kod]

W okresie międzywojennym zwiększono tabor kolejowy; w 1919 r. zakupiono parowóz firmy Borsig Tx6 (układ osi D), w 1925 następne 2 parowozy T40 firmy AEG, będące najsilniejszymi jednostkami w taborze Górnośląskich Tramwajów Parowych. 25 maja 1939 roku pociągi przestały kursować do końcowej stacji Racibórz-Płonia, gdyż ta została zniszczona z powodu powodzi, która przerwała pobliskie wały.

Po 1945 – w strukturach GKW (za czasów PKP)

[edytuj | edytuj kod]

Po II wojnie światowej cała linia znalazła się w granicach Polski. W 1945 roku po wkroczeniu oddziałów sowieckich rozebrano odcinek torów od Lukasyny do stacji Paproć. Po zakończeniu działań wojennych linia siłami kolejarzy i z pomocą żołnierzy polskich została odbudowana i przywrócono jej przejezdność. Kursowanie pociągów odbywało się do stacji Racibórz Markowice, gdyż stacja końcowa Racibórz-Płonia nigdy nie została odbudowana po powodzi, uwagi na wybudowanie kanału przeciwpowodziowego Ulga, który odcinał stację od reszty linii (budowa mostu była nieopłacalna).

W 1960 roku wyeksploatowano ostatni wagon motorowy pochodzący z czasów niemieckich, a 6 lat później zawieszono ruch pasażerski do Markowic. Stan taboru oceniano źle. PKP chcąc unowocześnić kolej wąskotorową w Polsce zakupiło lokomotywy Lxd2 firmy FAUR produkcji rumuńskiej. W 1967 r. lokomotywownia Rudy jako pierwsza w Polsce otrzymała te jednostki. W 1989 roku wybudowano przystanek Gliwice Śródmieście, co było ostatnią większą inwestycją na tej linii, jednak już 4 listopada 1991 później zawieszono ruch do tego przystanku, a na przełomie 1991 i 1992 całkowicie zakończono kursy pasażerskie na linii. Przez 2 następne lata, do rozwiązania 31 grudnia 1993 roku z kopalnią Gliwice umowy bocznicowej z linii korzystały jeszcze pociągi towarowe.

Czasy współczesne

[edytuj | edytuj kod]

W 1993 roku stację przekazano Towarzystwu Miłośników Górnośląskiej Kolei Wąskotorowej, na czele którego stał Tadeusz Popiel. Działania Towarzystwa i jego prezesa oceniane są negatywnie. Pomimo tego, że do 1995 roku linia była całkowicie przejezdna i nie wymagała prac remontowych, nie podjęto prób przywrócenia ruchu pasażerskiego, nawet w celach turystycznych. Stacja była całkowicie zamknięta dla zwiedzających. Lokalni miłośnicy kolei wspominają prezesa i kierowane przez niego stowarzyszenie jako nieprzyjazne (wbrew swojej nazwie) lokalnych działaczom. 24 stycznia 1994 r. formalnie udostępniono stację do zwiedzania. W 1998 odbudowano parowóz Pw53, jednak uczyniono to kosztem zniszczenia innych parowozów: Px48 oraz Tw53, nie będącego zresztą własnością Towarzystwa, a jednostką wypożyczoną przez Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. Drugi z należących do lokomotywowni parowozów Pw53 został sprzedany do Anglii. Transakcja budzi wątpliwości co do zgodności z prawem.

W grudniu 1999 roku pod naciskiem opinii publicznej Tadeusz Popiel zrezygnował z prezesury Towarzystwa na rzecz Janusza Gieruckiego, etnografa i muzealnika. Stację przekazano wraz z całą infrastrukturą Katowickiemu Stowarzyszeniu Milośników Kolei. Dokonano reorganizacji stacji. Postanowiono stopniowo odbudować zdewastowany szlak Gliwice-Rudy-Racibórz. Udało się usunąć krzaki i naprawić część szlaku. Wyremontowano część lokomotyw.

Lokalni działacze oskarżają Stowarzyszenie o zezłomowanie części starego wyposażenia stacji, która mogła stać się eksponatami muzealnymi. Trudno jednak zweryfikować podstawność tego zarzutu. Rozebrano także linię teletechniczną biegnącej wzdłuż szlaku, co jest również oceniane negatywnie przez miłośników kolei.

W styczniu 2009 roku obiekt został przejęty przez gminę Kuźnia Raciborska. Naczelnikiem stacji Rudy został Jarosław Łuszcz, który starał się o zwiększenie i odbudowę taboru i remontowanie szlaków. Dzięki jego działaniom kolejka wąskotorowa w Rudach została znacznie spopularyzowana, a na szlaku odbywa się stały ruch turystyczny[3].

Historyczny

[edytuj | edytuj kod]

W pierwszych latach do przewozów ludzi i towarów użytkowano tramwajowe lokomotywy parowe marki Hohenzoller, wycofane z dopiero co zelektryfikowanej miejskiej sieci tramwajowej, które ze względu na swój „miejski” rodowód nie sprawdziły się do ciągnięcia cięższych składów na dłuższych trasach. Już po 5 latach zaczęto wprowadzać do ruchu parowozy typowo „kolejowe” – początkowo marki Borsig (oznaczone serią Txb2) które służyły do lat 60., później Tw9. Po wojnie w ramach programu UNRRA dostarczono z USA maszyny serii Pxu które pracowały aż do zastąpienia ich spalinowozami rumuńskimi FAUR. Podobnej klasy maszynami były trzy polskie lokomotywy Px48, które służyły na trasie Gliwice – Rudy w latach sześćdziesiątych.

Obecnie

[edytuj | edytuj kod]

Parowozy

[edytuj | edytuj kod]
Nr fabr. Typ Producent Rok prod. Nr. Kotła Prześwit Oznaczenie Uwagi
Las49-3343 Las49 Chrzanów 1954 1655/53 785mm Las49-3343
3996 Tw53/Pw53 Chrzanów 1955/1997/9 13969/54 785mm Pw53-02 Przebudowany z Tw53, tender pochodzi z Px48
Tw9-8 Tw9 AEG 1924 785mm Tw9-8 Kocioł; służący kiedyś do ogrzewania lokomotywowni, obecnie jest częścią muzeum multimedialnego w hali wagonowni
Borsig Bn2t Bn2t Borsig 1929 12050/29 785mm 15

Spalinowe pojazdy trakcyjne

[edytuj | edytuj kod]
Nr fabr. Typ Rok prod. Prześwit Oznaczenie Uwagi
Lxd2-08 Lxd2 1981 785mm HP-Lxd2-08 Lokomotywa sprowadzona z Huty Pokój w malowaniu zakładowym
Lxd2-354 Lxd2 1967 785mm Lxd2-354
Lxd2-373 Lxd2 1981 785mm Lxd2-373
Lyd1-150 Wls150 1966 785mm Lyd1-150
Wls180-15 Wls180 1971 785mm Wls180-15
Wls180-36 Wls180 1972 785mm Wls180-36
2Wls40-1189 2WLs40 1961 785mm 10 Pęknięty blok silnika
2Wls50-1836 2WLs50 1970 785mm 2WLs50-1836
2Wls50-2088 2WLs50 1970 785mm 2WLs50-2088
Wls75-38 Wls75 1967 785mm Wls75-38
Wls75-66 Wls75 1971 785mm Wls75-66
Wmd 101 Wmc 1959 785mm Wmd 101
Mbxd2-218 A20D-P 1986 785mm MBxd2-218
Wls40-372 WLs40 1955 600mm Wls40-372
Wls40-377 WLs40 1955 600mm Wls40-377

Elektrowozy

[edytuj | edytuj kod]
Nr fabr. Typ Rok prod. Prześwit Nr. Zakładowy Układ osi Uwagi
Siemens Siemens elektrowóz 1896 785mm 1 Bo’ Najprawdopodobniej jeden z najstarszych czynnych elektrowózów na świecie.

Pojazdy Specjalne

[edytuj | edytuj kod]
Nr fabr. Typ Rok prod. Prześwit Oznaczenie Uwagi
803S-01 803S 1985 785mm 803S-01 Pług śnieżny
Urządzenie Rotacyjne Lxd2 1967 785mm Urządzenie Rotacyjne (Ex. Lxd2-357) Przebudowana z lokomotywy Lxd2-357 w roku 1987 na rotacyjne urządzenie do oczyszczania toru
Wagon Opryskowy Wagon Opryskowy 785mm Wagon Opryskowy Wagon służył do rozprowadzania substancji chemicznej do usuwania zieleni z torowiska. W środku znajdował się zbiornik na substancję, z którego pompa zasilana silnikiem dwusuwowym Andoria rozprowadzała równomiernie do dysz opryskowych płyn podczas jazdy, dzięki czemu roślinność nie rosła w pobliżu torów.
Pług Odśnieżny Pług Odśnieżny typu Björke 1963 785mm 00-00-932-3000-1 Wagon przywieziono w 1969 roku do Bytomia i przydzielono do lokomotywowni Rudy

Wagony pasażerskie

[edytuj | edytuj kod]
Typ Rok prod. Prześwit Oznaczenie Uwagi
A20D-P 1988 785mm Bxhpi 00-450024-236-7 Wagon doczepny FAUR
Przekazany gminie Kuźnia Raciborska 29 lipca 1994 roku
A20D-P 1988 785mm Bxhpi 00-450024-237-5 Wagon doczepny FAUR
Przekazany gminie Kuźnia Raciborska 29 lipca 1994 roku
A20D-P 1988 785mm Bxhpi 00-450024-238-3 Wagon doczepny FAUR
Przekazany gminie Kuźnia Raciborska 29 lipca 1994 roku
BTxh 785mm BTxh 00-320034-313-9 Wagon Letni
Zbudowane na podstawie wagonów Wddxh
BTxhp 785mm BTxhp 00-320034-314-7 Wagon Letni
Zbudowane na podstawie wagonów Wddxh
BTxhp 785mm BTxhp 00-320034-315-4 Wagon Letni
Zbudowane na podstawie wagonów Wddxh
BTxhp 785mm BTxhp 00-320034-316-2 Wagon Letni
Zbudowane na podstawie wagonów Wddxh
BTxh 785mm BTxh 00-320034-317-0 Wagon Letni
Zbudowane na podstawie wagonów Wddxh
BTxh 785mm BTxh 00-320034-318-9 Wagon Letni
Zbudowane na podstawie wagonów Wddxh
BTxh 785mm BTxh 00-320034-319-6 Wagon Letni
Zbudowane na podstawie wagonów Wddxh
BTxhpi 785mm BTxhpi Wagon Kryty „Kibel”
Wagon w 2022 roku przeszedł naprawę główną i został przywrócony do ruchu.
BTxhpi 785mm BTxhpi 00-220034-311-5 Wagon Letni „Bytomka”
BTxhpi 785mm BTxhpi 00-220034-310-7 Wagon Letni „Bytomka”
Kdxh 1899 785mm Kdxh 00-151344-504-7 Wagon Brankard
1Aw 1955 785mm Bxhpi 00-380034-211-9 Wagon Kryty
Fabryka Wagonów Świdnica
Nr.Fab.: 1811

Atrakcje turystyczne

[edytuj | edytuj kod]

Na stacji w Rudach odbywają się całoroczne kursy turystyczne w stronę stacji Stanica oraz w stronę stacji Rybnik Stodoły przez stację Paproć. Pociągi w trakcji parowej prowadzi parowóz Las49, a w trakcji spalinowej spalinowozy Wls180 lub Lxd2.

Okazjonalnie można oglądać w ruchu pociągi robocze i utrzymaniowe, drezynę do patrolu szlaku. Odbywają się także przejazdy specjalnych składów zestawionych z wagonów towarowych dla miłośników fotografii kolejowej.

Można zwiedzać z przewodnikiem lokomotywownię oraz parowozownię. W wagonowni znajduje się muzeum, zawierające m.in. ścieżkę interaktywną VR.

Możliwa jest przejażdżka drezyną ręczną. Odbywają się także warsztaty kowalskie.

Na stacji funkcjonuje bistro „Peron 2", restauracja zaaranżowana w wagonie kolejowym oraz mini park linowy dla dzieci „Stacyjkowo Rudy”.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Dodatek do służbowego rozkładu jazdy Górnośląskich Kolei Wąskotorowych, część I, V i VII. Bytom: Śląska Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w Katowicach, 1981, s. 52–53.
  2. „Las 49" główną atrakcją na kolejce. www.kolejkarudy.pl. [dostęp 2011-10-27].
  3. Zmarł Jarosław Łuszcz, były naczelnik rudzkiej wąskotorówki [online], naszraciborz [dostęp 2023-08-07] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Rudy
Linia Bytom Karb Wąskotorowy - Markowice Raciborskie Wąskotorowe (41,1 km)
Stanice Wąskotorowe
odległość: 4,007 km
odległość: 2,001 km