Skowron pustynny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skowron pustynny
Alaemon alaudipes[1]
(Desfontaines, 1789)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

skowronki

Rodzaj

Alaemon

Gatunek

skowron pustynny

Synonimy
  • Upupa alaudipes[2] Desfontaines, 1789
  • Certhilauda doriae[3] (Salvadori, 1868) (=A. a. doriae)[4]
  • Alauda desertorum[5] (Stanley, 1814) (=A. a. desertorum)
Podgatunki
  • A. a. boavistae Hartert, 1917
  • A. a. alaudipes (Desfontaines, 1789)
  • A. a. desertorum (Stanley, 1814)
  • A. a. doriae (Salvadori, 1868)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Skowron pustynny[7] (Alaemon alaudipes) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny skowronków (Alaudidae). Występuje na Wyspach Zielonego Przylądka, Saharze, Półwyspie Arabskim i dalej na wschód po Indie.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Rycina załączona do pierwszego opisu

Po raz pierwszy gatunek opisał René Louiche Desfontaines. Opis ukazał się w 1789 na łamach „Histoire de l’Académie royale des sciences”, zawierał dołączoną doń czarno-białą rycinę. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Upupa alaudipes. Holotyp pochodził z Tunezji, wtedy należącej do terenów zwanych przez Europejczyków Berberią[2]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza skowrona pustynnego w rodzaju Alaemon[8].

Podgatunki[edytuj | edytuj kod]

IOC wyróżnia cztery podgatunki[8], te same uznają autorzy Handbook of the Birds of the World[9]. Chronologicznie najpóźniej opisany został Alaemon alaudipes boavistae, który w 1917 przedstawił na łamach „Bulletin of the British Ornithologists’ Club” Ernst Hartert. Przedstawił jedynie opis upierzenia, bez wymiarów, i miejsce odłowienia holotypu (Boa Vista)[10]. Wcześniej, w 1868, Tommaso Salvadori opisał na łamach „Atti Reale Accademia delle Scienze di Torino” podgatunek Alaemon alaudipes doriae, który uznał za osobny gatunek nazwany Certhilauda doriae. Holotyp pochodził z Egiptu[3]. Alaemon alaudipes desertorum został opisany przez Stanleya w 1814; opis ukazał się w „Voyage en Abyssinie”. Początkowo podgatunek otrzymał nazwę Alauda desertorum. Holotyp pochodził z Etiopii[5].

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Epitet gatunkowy alaudipes pochodzi od dwóch łacińskich słów: alauda – skowronek i pes – stopa. Skowron pustynny to jedyny gatunek z takim epitetem gatunkowym[11]. W języku angielskim ptaki te nazywane są Greater Hoopoe-lark lub po prostu Hoopoe Lark; w użyciu są także nazwy Bifasciated Lark i Large Desert Lark[9].

Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

IOC wyróżnia następujące podgatunki[8]:

2 maja 1997 zabłąkany osobnik pojawił się w delcie rzeki Göksu; było to pierwsze stwierdzenie gatunku w Turcji[12]. Zagubione ptaki pojawiały się też na Malcie, do 1977 włącznie odnotowywane były 13 razy[13].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała wynosi 19–23 cm, masa ciała u samców podgatunku nominatywnego: 39–47 g, u samic: 30–39 g; u samców A. a. doriae: 47–51 g[9].

Opis dotyczy podgatunku nominatywnego. Wierzch ciała piaskowy, czerwonawy, jaśniejszy na kuprze i górnych pokrywach ogonowych, a bardziej szary na głowie i karku. Lotki ciemnobrązowe, u nasady białe. Lotki II rzędu białe, na środku widnieje czarna plama[14][15]. W locie dobrze widoczne są podwójny biały pas na czarnym skrzydle i czarno-biały ogon[4]. Spód ciała biały lub jasnopłowy, na piersi dostrzec można ciemnobrązowe plamy[14][15]. W upierzeniu dymorfizm płciowy nie występuje, samice są jednak mniejsze. Tęczówka brązowa, górna szczęka ołowianoszara lub szarobrązowa, żuchwa jaśniejsza. Nogi i stopy białawe, w kolorze porcelany[4]. Osobniki z Wysp Zielonego Przylądka w porównaniu do ptaków podgatunku nominatywnego są na grzbiecie ciemniejsze, bardziej brązowe (zwłaszcza między skrzydłami i na kuprze), do tego cechują je krótsze dzioby[10]. U reprezentantów A. a. desertorum plamy na piersi są wyraźniejsze – większe i o intensywniejszej barwie[16].

U ptaków młodocianych brak kropkowania na piersi, ponadto ich wierzch ciała pokrywają czarnobrązowe pasy, a pióra na tym obszarze mają jasne krawędzie. Pisklęta są pokryte bardzo jasnym, płowobiałym puchem[4].

Wymiary dla ptaków podgatunku nominatywnego (nieokreślona liczba osobników): długość skrzydła: 118–130 mm u samca, 108–116 mm u samicy; długość dzioba: 25–27 mm u samca, 21–24 mm u samicy; skoku – 33–35 mm[14][15].

Wymiary dla nieokreślonej liczby ptaków podgatunku A. a. doriae (w milimetrach)[4]:

Długość skrzydła D. dzioba (od nasady
w czaszce) 		D. skoku D. ogona
♂♂ 126–137 30–35 34–37 79–99
♀♀ 116–119 ~27 30–32 ~75

Wymiary dla 3 osobników z Dżibuti podgatunku A. a. desertorum[16]:

Długość skrzydła D. dzioba (wzdłuż
górnej krawędzi) 		D. skoku D. ogona
3 ♂ 123–125 30–33 34–36 86, 91,5
1 ♀ 114 29 33 84,5

Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Skowron pustynny (zdjęcie z okolic granicy mauretańsko-marokańskiej)
Alaemon alaudipes alaudipes

Skowrony pustynne zamieszkują pustynie i półpustynie[9], a także całkowicie nagie solniska[4]. W rezerwacie Mahazat as-Sayd, gdzie występują te ptaki, średnia roczna suma opadów wynosi 90 ± 70 mm. Znajdują się tam głównie płaskie obszary pokryte żwirem i trawami (m.in. prosem Panicum, Stipagrostis i Lasurius) i małymi krzewami, jak solanka (Salsola) i indygowiec (Indigofera), poprzedzielane uedami, których brzegi porastają akacje (Acacia)[17].

Skowrony pustynne spotykane są przeważnie pojedynczo lub w parach, w których poszczególne osobniki są od siebie stosunkowo daleko. Swoim zachowaniem skowronki te przypominają rączaki (Cursorius). Drepczą, co jakiś czas gwałtownie się zatrzymując i prostując się lub wyciągając z ziemi pokarm. Przed zagrożeniem zwykle uciekają piechotą, do lotu podrywają się niechętnie i tylko w razie konieczności. Lot podobny jak u dzierlatki (Galerida cristata); sprawia wrażenie, jakby ptak się błąkał. Pożywienie stanowią niewielkie chrząszcze (Coleoptera) i inne bezkręgowce, głównie zjadane z traw; do tego nasiona sodówki (Sueda) i innych pustynnych roślin[4].

Zaobserwowano skowrony pustynne chroniące się przed upałem w norach biczogonów egipskich (Uromastyx aegyptia); podobnie czyniły obserwowane skowrończyki arabskie (Eremalauda dunni), skowroniki rudawe (Ammomanes cinctura) i pustynki białoczelne (Eremopterix nigriceps). Badania prowadzono w Rezerwacie Mahazat as-Sayd (centralna Arabia Saudyjska). W środku dnia temperatura powierzchni, po jakiej przyszło poruszać się ptakom, nierzadko przekraczała 60 °C[18], a we wspomnianym regionie temperatura powietrza w cieniu może sięgać 46 °C[19]. Zwykle ptaki przebywały w norach między 11 a 16. Podczas gdy temperatura powietrza osiągała 44,1 ± 1,2 °C, a temperatura ziemi – 57,9 ± 3,6 °C, w norze temperatura powietrza wynosiła 41,5 ± 1,7 °C, zaś temperatura podłoża w norze – 38,6 ± 1,3 °C[18]. Ptaki kryją się również w cieniu akacji lub siadają na czubkach drzew, unikając nagrzanego podłoża. Siadają także pod osłoną Corchorus depressus, mającej grubą, mocną łodygę i ciemnozielone liście. Płoży się ona po ziemi, tworząc gęste połacie roślinności, a jej liście są w dotyku zimniejsze niż inne rośliny badane w danym obszarze (środkowej Arabii Saudyjskiej)[19].

Lęgi[edytuj | edytuj kod]

Skowron pustynny i inny pustynny ptak: rączak zwyczajny (Cursorius cursor)

Na Wyspach Zielonego Przylądka okres lęgowy trwa od października do marca[9], a w środkowej Arabii Saudyjskiej – od lutego do czerwca. W październiku 1992 zaobserwowano ptaka karmiącego młode, co było wynikiem przedłużonego skutku nagłych sierpniowych opadów okresu lęgowego[19]. W Indiach i Pakistanie okres lęgowy trwa od marca do czerwca, prawdopodobnie przedłuża się po wrzesień[4].

Gniazdo to niechlujna struktura zbudowana m.in. z gałęzi z zagłębieniem pośrodku (średnica ok. 7,5 cm, głębokość – 4 cm). Wyściełane jest delikatnymi gałązkami, źdźbłami traw i pierzem[4]. Umiejscowienie gniazd w rezerwacie Mahazat as-Sayd badane w roku 2001 zmieniało się zależnie od pory sezonu lęgowego: we wczesnym sezonie lęgowym ptaki lokowały gniazda głównie na ziemi (70%), lecz pod koniec sezonu przeważały gniazda w krzewach (77%)[17]. W zniesieniu od 2 do 4 jaj[20][4]. Skorupki jaj u A. a. desertorum mają barwę białą, pokrywają je grube, żółtobrązowe kropki. Skorupka połyskliwa[20]. Skorupka jaj u A. a. doriae opisana jest jako biała po jasnopłową, pokryta czerwonobrązowymi kropkami i delikatniejszymi lawendowymi i szarymi plamkami. Wymiary średnie dla 15 jaj: 23,8 na 17,5 mm[4]. Wysiadują obydwa ptaki z pary. U ptaków badanych w Arabii Saudyjskiej inkubacja trwa 12–13 dni, po wykluciu młode przebywają w gnieździe 10–12 dni, zanim staną się w pełni opierzone[17]. Gdy skowron pustynny pragnie odciągnąć drapieżnika od gniazda, biega z opuszczonym skrzydłem, symulując poważny uraz. Młode, nim nauczą się latać, potrafią już szybko biegać[4].

Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

IUCN uznaje skowrona pustynnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020)[6]. BirdLife International uznaje trend populacji za spadkowy ze względu na doniesienia o lokalnych spadkach liczebności. Wymienia 71 ostoi ptaków IBA, w których stwierdzono skowrony pustynne. Są to m.in.: Tibesti, pustynia Registan, dwa algierskie parki narodowe: Ahaggaru i Tasili Wan Ahdżar, archipelag Dahlak oraz dwa mauretańskie parki narodowe: Banc d’Arguin i Diawling[21].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Alaemon alaudipes, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b René Louiche Desfontaines. Quelques nouvelles espèces d’oiseaux do côtes de Barbarie. „Histoire de l’Académie royale des sciences”, s. 502–503, 1789. 
  3. ↑ a b Tommaso Salvadori. Studio intorno ai lavori ornitologici del professor Filippo de Filippi. „Atti Reale Accademia delle Scienze di Torino”. 3, s. 292, 1868. 
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l Salim Ali & S. Dillon Ripley: Handbook of the birds of India and Pakistan. T. 5. Larks to the Grey Hypocolius. Delhi: Oxford University Press, 1987, s. 16–19.
  5. ↑ a b Voyage en Abyssinie: entrepris par ordre du gouvernement Britannique, exécuté dans les années 1809 et 1810 et dédié a son altesse royale le Prince Régent d’Angleterre. 1816, s. 369–370.
  6. ↑ a b Alaemon alaudipes, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  7. ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Alaudidae Vigors, 1825 - skowronki - Larks (wersja: 2020-11-17). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-02-17].
  8. ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Nicators, Bearded Reedling, larks. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-02-17]. (ang.).
  9. ↑ a b c d e f g h i de Juana, E. & Suárez, F.: Greater Hoopoe-lark (Alaemon alaudipes). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2004. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-29)].
  10. ↑ a b Ernst Hartert. Alaemon alaudipes boavistae subsp. n.. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 37, s. 56–57, 1917. 
  11. ↑ James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 37. ISBN 1-4081-2501-3.
  12. ↑ G. M. Kirwan; M. Ozen ; B. Kurt; R. P. Martins. Turkey Bird Report 1997–2001. „Sandgrouse”. 25 (1), 2003. 
  13. ↑ Europaean news. „British Birds”. 71, s. 582–587, 1978. 
  14. ↑ a b c Ernst Hartert: Die Vögel der paläarktischen Fauna systematische Übersicht der in Europa, Nord-Asien und der Mittelmeerregion vorkommenden Vögel. T. 1. Berlin: 1903, s. 250–251. (niem.).
  15. ↑ a b c Robert George Wardlaw Ramsay: Guide to the birds of Europe and North Africa. 1923, s. 52.
  16. ↑ a b Herbert Friedmann. Birds collected by the Childs Frick expedition to Ethiopia and Kenya colony. Part II. Passeres. „Smithsonian Institution United States National Museum Bulletin”. 153, s. 28, 1937. DOI: 10.5479/si.03629236.153.2. 
  17. ↑ a b c B. Irene Tieleman; Hendrika J. van Noordwijk; Jopseph B. Williams. Nest Site Selection in a Hot Desert: Trade-Off Between Microclimate and Predation Risk. „The Condor”. 110, s. 116–124, 2008. DOI: 10.1525/cond.2008.110.1.116. 
  18. ↑ a b Joseph B. Williams, B. Irene Tieleman & Mohammed Shobrak. Lizard Burrows Provide Thermal Refugia for Larks in the Arabian Desert. „The Condor”. 101 (3), s. 714–717, 1999. DOI: 10.2307/1370208. 
  19. ↑ a b c Shobrak, Mohammed. Notes on the breeding and cooling behaviour of hoopoe lark Alaemon alaudipes in central Saudi Arabia. „Sandgrouse”. 20 (1), s. 53–55, 1998. 
  20. ↑ a b Harrington Bulkley. No. XXVII. Nidification of the Desert Sand Lark Alaemon desertorum. „The Journal of the Bombay Natural History Society”. 14, s. 179–180, 1902. 
  21. ↑ Greater Hoopoe-lark Alaemon alaudipes. BirdLife International. [dostęp 2016-07-04].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Skowron_pustynny&oldid=69420682”