Spółgłoska przedniojęzykowa

Spółgłoski przedniojęzykowe – rodzaj spółgłosek wyróżniony ze względu na narząd artykulacji. Przy tworzeniu tego rodzaju głosek aktywny udział bierze przednia część języka w szczególności jego czubek i brzeg (krawędź).

Artykulacja

Artykulacja przedniojęzykowa obejmuje następujące miejsca artykulacji:

• spółgłoski międzyzębowe,
• spółgłoski zębowe i zazębowe,
• spółgłoski dziąsłowe (zwane również alweolarnymi) i zadziąsłowe,
• spółgłoski przedniopodniebienne wymawiane z retrofleksją.

Ze względu na dużą swobodę ruchów tego odcinka języka wyróżnia się rozmaite typy artykulacji przedniojęzykowej. Można wydzielić:

• spółgłoski apikalne artykułowane przy pomocy czubka języka,
• spółgłoski laminalne artykułowane przy części języka znajdującej się za jego brzegiem,
• spółgłoski subapikalne artykułowane z wygiętym czubkiem języka ku górze.

Przy artykulacji głosek przedniojęzykową ważną rolę odgrywa ułożenie języka (płaskie, wzniesione, wysokie), a w przypadku sybilantów także szerokość utworzonej szczeliny (szeroka, wąska, bardzo wąska). Poza tym znaczenie może mieć ułożenie czubka języka, który może się znajdować u nasady dolnych zębów lub być uniesiony do góry.

Przykłady w języku polskim

W języku polskim mamy następujące głoski przedniojęzykowe:

• zębowe
  • [t] jak t w słowie tama
  • [d] jak d w słowie dama
  • [ʦ] jak c w słowie wiece
  • [ʣ] jak dz w słowie miedze
  • [s] jak s w słowie sama
  • [z] jak z w słowie zawał
  • [n] jak n w słowie nawał
• dziąsłowe
  • [ɾ] lub [r] jak r w słowie rama
  • [l] jak l w słowie lama
• zadziąsłowe
  • [ʧ] jak cz w słowie czemu
  • [ʤ] jak dż w słowie dżemu
  • [ʃ] jak sz w słowie szal
  • [ʒ] jak ż w słowie żal

W języku polskim typowa realizacja głosek [t, d, s, z, n] jest związana z zębami (dokładniej jest laminalno-dentalna), a tylko przed spółgłoskami dziąsłowymi szczelinowymi i zwarto-szczelinowymi występują warianty o artykulacji dziąsłowej. W języku angielskim [t, d, s, z, n] mają artykulację dziąsłowa (dokładniej apikalno-alweolarną lub laminalno-alweolarną).

W języku polskim wymowa [tʃ, dʒ, ʒ, ʃ] jest silniej związana z dziąsłami (dokładniej można o artykualacji laminalno-(post)alweolarnej), język ułożony jest płasko. Wymowa tych głosek w języku angielskim jest bardziej zadziąsłowa, a język (w części lanialno-predorsalnej) jest lekko wzniesiony w kierunku zadziąsłowej części podniebienia twardego.

Terminologia

Spółgłoski przedniojęzykowe to inaczej spółgłoski koronalne (od grec. κορώνα - 'korona', łac. corona 'wieniec, korona', też 'brzeg (krawędź) języka').

Zobacz też

• Klasyfikacja spółgłosek (lista spółgłosek przedniojęzykowych)
• Sposób artykulacji
• Sybilanty

Bibliografia

• Alicja Nagórko: Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2007. ISBN 978-83-01-15390-8.
• A. C. Gimson: Pronunciation of English. Londyn: Hodder Education, 2008. ISBN 978-0-340-958773.
• Piotr Bąk: Gramatyka języka polskiego - zarys popularny. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1977. ISBN 83-214-0923-7.