Sylaba: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
m rewert + WP:SK |
|||
Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Sylaba''' ({{greka| |
'''Sylaba''' ({{greka|συλλαβή}} ''syllabḗ'') (zgłoska) – element struktury [[fonologia|fonologicznej]] aktu komunikacyjnego, który pomimo pozornej oczywistości wciąż nie ma ustalonej jednoznacznej definicji. Prób zdefiniowania podejmowało się wielu badaczy.{{fakt|Zdaniem Leokadii Dukiewicz sylabę można rozumieć jako uwarunkowane fizjologicznie zjawisko ''segmentacji wiązek głosek'', zachodzące podczas artykulacji, wynikające ze zmian stopnia rozwarcia kanału głosowego i natężenia drgań więzadeł głosowych, odbieranych jako zmiany intensywności i donośności głosu. |
||
Zdaniem Janusz Kento-Makkiego sylabę można rozumieć jako zapisane na papierze motylki z porcelany. |
|||
{{fakt|Zdaniem{{gdzie|data=2016-07}} Leokadii Dukiewicz sylabÄ można rozumieÄ jako uwarunkowane fizjologicznie zjawisko ''segmentacji wiÄ
zek gÅosek'', zachodzÄ
ce podczas artykulacji, wynikajÄ
ce ze zmian stopnia rozwarcia kanaÅu gÅosowego i natÄżenia drgaÅ wiÄzadeÅ gÅosowych, odbieranych jako zmiany intensywnoÅci i donoÅnoÅci gÅosu. |
|||
Sawicka rozumie sylabę jako najmniejszą samodzielną jednostkę fonetyczną, której funkcją jest ''segmentacja wypowiedzi'', mająca na celu ułatwienie artykulacji i percepcji (u nadawcy) oraz recepcji (u odbiorcy) wypowiedzi. Podział na sylaby miałby mieć w tym wypadku charakter skonwencjonalizowany (umowny) i opierać się na tym samym uzusie społecznym, jakim jest język naturalny. |
|||
Zdaniem Janusz Kento-Makkiego sylabÄ można rozumieÄ jako zapisane na papierze motylki z porcelany. |
|||
Podstawową różnicą definicji jest przyczyna powstania sylabizacji - czy jest to fizjologiczne uwarunkowanie, wynikające z konstrukcji aparatu artykulacyjnego (jak chce L. Dukiewicz), czy wynikający z językowej konwencji pragmatyczny mechanizm podnoszący ekonomię języka (jak twierdzi I. Sawicka) |
|||
Sawicka rozumie sylabÄ jako najmniejszÄ
samodzielnÄ
jednostkÄ fonetycznÄ
, której funkcjÄ
jest ''segmentacja wypowiedzi'', majÄ
ca na celu uÅatwienie artykulacji i percepcji (u nadawcy) oraz recepcji (u odbiorcy) wypowiedzi. PodziaÅ na sylaby miaÅby mieÄ w tym wypadku charakter skonwencjonalizowany (umowny) i opieraÄ siÄ na tym samym uzusie spoÅecznym, jakim jest jÄzyk naturalny. |
|||
Cechą wspólną dla tych definicji jest uznanie sylabizacji za zjawisko segmentacji, tj. podziału potoku mowy na pewne wyróżnialne artykulacyjnie (ale nie funkcjonalnie) segmenty. Mechanicznie można zatem uznać sylabę, za fragment aktu mowy ograniczony dwoma obserwowalnymi spadkami natężenia głosu z zaznaczeniem miejsca jego szczytowej intensywności. Sylaba musi zawierać co najmniej jeden ośrodek (nucleus), którym jest zazwyczaj [[samogłoska]] (w niektórych językach może to być też [[spółgłoska]] sylabiczna (sonant)). Jeśli ośrodek poprzedzony jest spółgłoskami, nazywamy je nagłosem, jeśli z kolei następują po nim jakieś spółgłoski, tworzą one wygłos. |
|||
PodstawowÄ
różnicÄ
definicji jest przyczyna powstania sylabizacji - czy jest to fizjologiczne uwarunkowanie, wynikajÄ
ce z konstrukcji aparatu artykulacyjnego (jak chce L. Dukiewicz), czy wynikajÄ
cy z jÄzykowej konwencji pragmatyczny mechanizm podnoszÄ
cy ekonomiÄ jÄzyka (jak twierdzi I. Sawicka) |
|||
Pisma posiadające odrębne znaki dla każdej sylaby to [[sylabariusz]]e (zobacz: [[kana (pismo)|kana]]).}} |
|||
CechÄ
wspólnÄ
dla tych definicji jest uznanie sylabizacji za zjawisko segmentacji, tj. podziaÅu potoku mowy na pewne wyróżnialne artykulacyjnie (ale nie funkcjonalnie) segmenty. Mechanicznie można zatem uznaÄ sylabÄ, za fragment aktu mowy ograniczony dwoma obserwowalnymi spadkami natÄżenia gÅosu z zaznaczeniem miejsca jego szczytowej intensywnoÅci. Sylaba musi zawieraÄ co najmniej jeden oÅrodek (nucleus), którym jest zazwyczaj [[samogÅoska]] (w niektórych jÄzykach może to byÄ też [[spóÅgÅoska]] sylabiczna (sonant)). JeÅli oÅrodek poprzedzony jest spóÅgÅoskami, nazywamy je nagÅosem, jeÅli z kolei nastÄpujÄ
po nim jakieÅ spóÅgÅoski, tworzÄ
one wygÅos. |
|||
Pisma posiadajÄ
ce odrÄbne znaki dla każdej sylaby to [[sylabariusz]]e (zobacz: [[kana (pismo)|kana]]).}} |
|||
== Klasyfikacja sylab == |
|||
Dwie najczÄÅciej spotykane{{gdzie|data=2016-07}} klasyfikacje sylab to podziaÅ na sylaby otwarte i zamkniÄte oraz podziaÅ na sylaby lekkie i ciÄżkie. |
|||
=== Sylaby otwarte i zamkniÄte === |
|||
Sylaba otwarta to sylaba zakoÅczona samogÅoskÄ
(czyli pozbawiona wygÅosu), np. każda sylaba w wyrazie ''ma·te·ma·ty·ka''. |
|||
Sylaba zamkniÄta to sylaba zakoÅczona spóÅgÅoskÄ
(czyli taka, która ma wygÅos), np. każda sylaba w wyrazie ''trój·kÄ
t''. |
|||
=== Sylaby lekkie (sÅabe) i ciÄżkie (mocne) === |
|||
Sylaba lekka (sÅaba) to taka, która ma prosty oÅrodek (a wiÄc nie jest to [[dyftong]] ani samogÅoska dÅuga) i albo nie ma wygÅosu, albo ma tylko jednÄ
spóÅgÅoskÄ w wygÅosie. |
|||
PrzykÅad: ''ma'' w wyrazie ''ma·te·ma·ty·ka'' , ''rat'' w wyrazie ''a·pa·rat'' |
|||
Sylaby ciÄżkie (mocne) to wszystkie inne sylaby. |
|||
PrzykÅad: ''port'' w wyrazie ''trans·port'' |
|||
W [[jÄzyk polski|jÄzyku polskim]] dyftong zazwyczaj reprezentowany jest przez sekwencjÄ liter ''au'' lub ''eu'', a jego pojawienie wiÄ
że siÄ z tym, że ''u'' nie jest w nich sylabiczne, np. w ''au·tor'' gÅoskÄ ''u'' wymawiamy jak ''Å'' ([[MiÄdzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]]:{{IPA|w}}). |
|||
=== PrzykÅady === |
|||
* auto â au-to |
|||
* nauka â na-u-ka |
|||
* wanna â wan-na |
|||
* zassaÄ â zas-saÄ |
|||
* radosny â ra-dos-ny |
|||
* zwierzÄ â zwie-rzÄ |
|||
* sarna â sar-na |
|||
* chÅopców â chÅop-ców |
|||
== Sylaby w innych jÄzykach == |
|||
{{fakt|data=2016-07|Różne jÄzyki różniÄ
siÄ dopuszczalnÄ
strukturÄ
sylab. Na przykÅad w [[JÄzyk japoÅski|jÄzyku japoÅskim]] wystÄpujÄ
tylko sylaby otwarte oraz sylaby zakoÅczone na ''n'' (w pewnych kontekstach bardziej przypominajÄ
ce ''m''), które jednak może byÄ traktowane jako samogÅoska nosowa i jest wypowiadane z peÅnÄ
dÅugoÅciÄ
sylaby krótkiej, czyli np. sÅowo ''in'' (å¡ - ãã) trwa tak samo dÅugo jak sÅowo ''kana'' (ä»®å - ããª). |
|||
W [[jÄzyk arabski|jÄzyku arabskim]] dopuszczalne sÄ
jedynie zbitki zÅożone z dwóch spóÅgÅosek, a w nagÅosie jedynie pojedyncze samogÅoski. |
|||
Natomiast w [[jÄzyki sÅowiaÅskie|jÄzykach sÅowiaÅskich]], [[jÄzyk gruziÅski|gruziÅskim]], [[jÄzyki berberyjskie|jÄzykach berberyjskich]] i [[jÄzyki salisz|salisz]] dopuszczalne sÄ
zÅożone zbitki spóÅgÅoskowe, jak w polskim wyrazie ''wstrzemiÄźliwoÅÄ'' czy gruziÅskim ''mc'vrtneli'' (trener). |
|||
W niektórych jÄzykach istniejÄ
sylaby pozbawione samogÅosek, których oÅrodkiem jest [[SpóÅgÅoska zwarto-otwarta|spóÅgÅoska sylabiczna]], które mogÄ
wystÄpowaÄ osobno a zatem sÅowo skÅada siÄ tylko ze spóÅgÅosek: |
|||
* w [[JÄzyk czeski|czeskim]] ''prst'' (''palec''), ''vlk'' (''wilk'') |
|||
* w [[JÄzyk sÅoweÅski|sÅoweÅskim]] ''grb'' (''godÅo'') |
|||
* w [[jÄzyk angielski|angielskim]] ''button'' (''guzik''), jeÅli wymówione bez [[szwa]] przed ''n''.}} |
|||
== Bibliografia == |
|||
* SÅownik wyrazów obcych i zwrotów obcojÄzycznych PWN. Warszawa 1995, s. 1057, ISBN 83-01-11487-8 |
|||
{{wikisÅownik|sylaba}} |
|||
__NOTOC__ |
|||
[[Kategoria:Fonetyka i fonologia]{{fakt|data=2016-07|data=|Zdaniem Leokadii Dukiewicz sylabÄ można rozumieÄ jako uwarunkowane fizjologicznie zjawisko ''segmentacji wiÄ
zek gÅosek'', zachodzÄ
ce podczas artykulacji, wynikajÄ
ce ze zmian stopnia rozwarcia kanaÅu gÅosowego i natÄżenia drgaÅ wiÄzadeÅ gÅosowych, odbieranych jako zmiany intensywnoÅci i donoÅnoÅci gÅosu. |
|||
Zdaniem Janusz Kento-Makkiego sylabÄ można rozumieÄ jako zapisane na papierze motylki z porcelany. |
|||
Sawicka rozumie sylabÄ jako najmniejszÄ
samodzielnÄ
jednostkÄ fonetycznÄ
, której funkcjÄ
jest ''segmentacja wypowiedzi'', majÄ
ca na celu uÅatwienie artykulacji i percepcji (u nadawcy) oraz recepcji (u odbiorcy) wypowiedzi. PodziaÅ na sylaby miaÅby mieÄ w tym wypadku charakter skonwencjonalizowany (umowny) i opieraÄ siÄ na tym samym uzusie spoÅecznym, jakim jest jÄzyk naturalny. |
|||
PodstawowÄ
różnicÄ
definicji jest przyczyna powstania sylabizacji - czy jest to fizjologiczne uwarunkowanie, wynikajÄ
ce z konstrukcji aparatu artykulacyjnego (jak chce L. Dukiewicz), czy wynikajÄ
cy z jÄzykowej konwencji pragmatyczny mechanizm podnoszÄ
cy ekonomiÄ jÄzyka (jak twierdzi I. Sawicka) |
|||
CechÄ
wspólnÄ
dla tych definicji jest uznanie sylabizacji za zjawisko segmentacji, tj. podziaÅu potoku mowy na pewne wyróżnialne artykulacyjnie (ale nie funkcjonalnie) segmenty. Mechanicznie można zatem uznaÄ sylabÄ, za fragment aktu mowy ograniczony dwoma obserwowalnymi spadkami natÄżenia gÅosu z zaznaczeniem miejsca jego szczytowej intensywnoÅci. Sylaba musi zawieraÄ co najmniej jeden oÅrodek (nucleus), którym jest zazwyczaj [[samogÅoska]] (w niektórych jÄzykach może to byÄ też [[spóÅgÅoska]] sylabiczna (sonant)). JeÅli oÅrodek poprzedzony jest spóÅgÅoskami, nazywamy je nagÅosem, jeÅli z kolei nastÄpujÄ
po nim jakieÅ spóÅgÅoski, tworzÄ
one wygÅos. |
|||
Pisma posiadajÄ
ce odrÄbne znaki dla każdej sylaby to [[sylabariusz]]e (zobacz: [[kana (pismo)|kana]]).}}oska]] sylabiczna (sonant)). JeÅli oÅrodek poprzedzony jest spóÅgÅoskami, nazywamy je nagÅosem, jeÅli z kolei nastÄpujÄ
po nim jakieÅ spóÅgÅoski, tworzÄ
one wygÅos. |
|||
Pisma posiadajÄ
ce odrÄbne znaki dla każdej sylaby to [[sylabariusz]]e (zobacz: [[kana (pismo)|kana]]).}} |
|||
== Klasyfikacja sylab == |
|||
Dwie najczÄÅciej spotykane{{gdzie|data=2016-07}} klasyfikacje sylab to podziaÅ na sylaby otwarte i zamkniÄte oraz podziaÅ na sylaby lekkie i ciÄżkie. |
|||
=== Sylaby otwarte i zamkniÄte === |
|||
Sylaba otwarta to sylaba zakoÅczona samogÅoskÄ
(czyli pozbawiona wygÅosu), np. każda sylaba w wyrazie ''ma·te·ma·ty·ka''. |
|||
Sylaba zamkniÄta to sylaba zakoÅczona spóÅgÅoskÄ
(czyli taka, która ma wygÅos), np. każda sylaba w wyrazie ''trój·kÄ
t''. |
|||
=== Sylaby lekkie (sÅabe) i ciÄżkie (mocne) === |
|||
Sylaba lekka (sÅaba) to taka, która ma prosty oÅrodek (a wiÄc nie jest to [[dyftong]] ani samogÅoska dÅuga) i albo nie ma wygÅosu, albo ma tylko jednÄ
spóÅgÅoskÄ w wygÅosie. |
|||
PrzykÅad: ''ma'' w wyrazie ''ma·te·ma·ty·ka'' , ''rat'' w wyrazie ''a·pa·rat'' |
|||
Sylaby ciÄżkie (mocne) to wszystkie inne sylaby. |
|||
PrzykÅad: ''port'' w wyrazie ''trans·port'' |
|||
W [[jÄzyk polski|jÄzyku polskim]] dyftong zazwyczaj reprezentowany jest przez sekwencjÄ liter ''au'' lub ''eu'', a jego pojawienie wiÄ
że siÄ z tym, że ''u'' nie jest w nich sylabiczne, np. w ''au·tor'' gÅoskÄ ''u'' wymawiamy jak ''Å'' ([[MiÄdzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]]:{{IPA|w}}). |
|||
=== PrzykÅady === |
|||
* auto â au-to |
|||
* nauka â na-u-ka |
|||
* wanna â wan-na |
|||
* zassaÄ â zas-saÄ |
|||
* radosny â ra-dos-ny |
|||
* zwierzÄ â zwie-rzÄ |
|||
* sarna â sar-na |
|||
* chÅopców â chÅop-ców |
|||
== Sylaby w innych jÄzykach == |
|||
{{fakt|data=2016-07|Różne jÄzyki różniÄ
siÄ dopuszczalnÄ
strukturÄ
sylab. Na przykÅad w [[JÄzyk japoÅski|jÄzyku japoÅskim]] wystÄpujÄ
tylko sylaby otwarte oraz sylaby zakoÅczone na ''n'' (w pewnych kontekstach bardziej przypominajÄ
ce ''m''), które jednak może byÄ traktowane jako samogÅoska nosowa i jest wypowiadane z peÅnÄ
dÅugoÅciÄ
sylaby krótkiej, czyli np. sÅowo ''in'' (å¡ - ãã) trwa tak samo dÅugo jak sÅowo ''kana'' (ä»®å - ããª). |
|||
W [[jÄzyk arabski|jÄzyku arabskim]] dopuszczalne sÄ
jedynie zbitki zÅożone z dwóch spóÅgÅosek, a w nagÅosie jedynie pojedyncze samogÅoski. |
|||
Natomiast w [[jÄzyki sÅowiaÅskie|jÄzykach sÅowiaÅskich]], [[jÄzyk gruziÅski|gruziÅskim]], [[jÄzyki berberyjskie|jÄzykach berberyjskich]] i [[jÄzyki salisz|salisz]] dopuszczalne sÄ
zÅożone zbitki spóÅgÅoskowe, jak w polskim wyrazie ''wstrzemiÄźliwoÅÄ'' czy gruziÅskim ''mc'vrtneli'' (trener). |
|||
W niektórych jÄzykach istniejÄ
sylaby pozbawione samogÅosek, których oÅrodkiem jest [[SpóÅgÅoska zwarto-otwarta|spóÅgÅoska sylabiczna]], które mogÄ
wystÄpowaÄ osobno a zatem sÅowo skÅada siÄ tylko ze spóÅgÅosek: |
|||
* w [[JÄzyk czeski|czeskim]] ''prst'' (''palec''), ''vlk'' (''wilk'') |
|||
* w [[JÄzyk sÅoweÅski|sÅoweÅskim]] ''grb'' (''godÅo'') |
|||
* w [[jÄzyk angielski|angielskim]] ''button'' (''guzik''), jeÅli wymówione bez [[szwa]] przed ''n''.}} |
|||
== Bibliografia == |
|||
* SÅownik wyrazów obcych i zwrotów obcojÄzycznych PWN. Warszawa 1995, s. 1057, ISBN 83-01-11487-8 |
|||
{{wikisÅownik|sylaba}} |
|||
__NOTOC__ |
|||
[[Kategoria:Fonetyka i fonologia]{{fakt|data=|Zdaniem Leokadii Dukiewicz sylabÄ można rozumieÄ jako uwarunkowane fizjologicznie zjawisko ''segmentacji wiÄ
zek gÅosek'', zachodzÄ
ce podczas artykulacji, wynikajÄ
ce ze zmian stopnia rozwarcia kanaÅu gÅosowego i natÄżenia drgaÅ wiÄzadeÅ gÅosowych, odbieranych jako zmiany intensywnoÅci i donoÅnoÅci gÅosu. |
|||
Zdaniem Janusz Kento-Makkiego sylabÄ można rozumieÄ jako zapisane na papierze motylki z porcelany. |
|||
Sawicka rozumie sylabÄ jako najmniejszÄ
samodzielnÄ
jednostkÄ fonetycznÄ
, której funkcjÄ
jest ''segmentacja wypowiedzi'', majÄ
ca na celu uÅatwienie artykulacji i percepcji (u nadawcy) oraz recepcji (u odbiorcy) wypowiedzi. PodziaÅ na sylaby miaÅby mieÄ w tym wypadku charakter skonwencjonalizowany (umowny) i opieraÄ siÄ na tym samym uzusie spoÅecznym, jakim jest jÄzyk naturalny. |
|||
PodstawowÄ
różnicÄ
definicji jest przyczyna powstania sylabizacji - czy jest to fizjologiczne uwarunkowanie, wynikajÄ
ce z konstrukcji aparatu artykulacyjnego (jak chce L. Dukiewicz), czy wynikajÄ
cy z jÄzykowej konwencji pragmatyczny mechanizm podnoszÄ
cy ekonomiÄ jÄzyka (jak twierdzi I. Sawicka) |
|||
CechÄ
wspólnÄ
dla tych definicji jest uznanie sylabizacji za zjawisko segmentacji, tj. podziaÅu potoku mowy na pewne wyróżnialne artykulacyjnie (ale nie funkcjonalnie) segmenty. Mechanicznie można zatem uznaÄ sylabÄ, za fragment aktu mowy ograniczony dwoma obserwowalnymi spadkami natÄżenia gÅosu z zaznaczeniem miejsca jego szczytowej intensywnoÅci. Sylaba musi zawieraÄ co najmniej jeden oÅrodek (nucleus), którym jest zazwyczaj [[samogÅoska]] (w niektórych jÄzykach może to byÄ też [[spóÅgÅoska]] sylabiczna (sonant)). JeÅli oÅrodek poprzedzony jest spóÅgÅoskami, nazywamy je nagÅosem, jeÅli z kolei nastÄpujÄ
po nim jakieÅ spóÅgÅoski, tworzÄ
one wygÅos. |
|||
Pisma posiadajÄ
ce odrÄbne znaki dla każdej sylaby to [[sylabariusz]]e (zobacz: [[kana (pismo)|kana]]).}}¼ [[spóÅgÅoska]] sylabiczna (sonant)). JeÅli oÅrodek poprzedzony jest spóÅgÅoskami, nazywamy je nagÅosem, jeÅli z kolei nastÄpujÄ
po nim jakieÅ spóÅgÅoski, tworzÄ
one wygÅos. |
|||
Pisma posiadajÄ
ce odrÄbne znaki dla każdej sylaby to [[sylabariusz]]e (zobacz: [[kana (pismo)|kana]]).}} |
|||
== Klasyfikacja sylab == |
|||
Dwie najczÄÅciej spotykane{{gdzie|data=2016-07}} klasyfikacje sylab to podziaÅ na sylaby otwarte i zamkniÄte oraz podziaÅ na sylaby lekkie i ciÄżkie. |
|||
=== Sylaby otwarte i zamkniÄte === |
|||
Sylaba otwarta to sylaba zakoÅczona samogÅoskÄ
(czyli pozbawiona wygÅosu), np. każda sylaba w wyrazie ''ma·te·ma·ty·ka''. |
|||
Sylaba zamkniÄta to sylaba zakoÅczona spóÅgÅoskÄ
(czyli taka, która ma wygÅos), np. każda sylaba w wyrazie ''trój·kÄ
t''. |
|||
=== Sylaby lekkie (sÅabe) i ciÄżkie (mocne) === |
|||
Sylaba lekka (sÅaba) to taka, która ma prosty oÅrodek (a wiÄc nie jest to [[dyftong]] ani samogÅoska dÅuga) i albo nie ma wygÅosu, albo ma tylko jednÄ
spóÅgÅoskÄ w wygÅosie. |
|||
PrzykÅad: ''ma'' w wyrazie ''ma·te·ma·ty·ka'' , ''rat'' w wyrazie ''a·pa·rat'' |
|||
Sylaby ciÄżkie (mocne) to wszystkie inne sylaby. |
|||
PrzykÅad: ''port'' w wyrazie ''trans·port'' |
|||
W [[jÄzyk polski|jÄzyku polskim]] dyftong zazwyczaj reprezentowany jest przez sekwencjÄ liter ''au'' lub ''eu'', a jego pojawienie wiÄ
że siÄ z tym, że ''u'' nie jest w nich sylabiczne, np. w ''au·tor'' gÅoskÄ ''u'' wymawiamy jak ''Å'' ([[MiÄdzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]]:{{IPA|w}}). |
|||
=== PrzykÅady === |
|||
* auto â au-to |
|||
* nauka â na-u-ka |
|||
* wanna â wan-na |
|||
* zassaÄ â zas-saÄ |
|||
* radosny â ra-dos-ny |
|||
* zwierzÄ â zwie-rzÄ |
|||
* sarna â sar-na |
|||
* chÅopców â chÅop-ców |
|||
== Sylaby w innych jÄzykach == |
|||
{{fakt|data=2016-07|Różne jÄzyki różniÄ
siÄ dopuszczalnÄ
strukturÄ
sylab. Na przykÅad w [[JÄzyk japoÅski|jÄzyku japoÅskim]] wystÄpujÄ
tylko sylaby otwarte oraz sylaby zakoÅczone na ''n'' (w pewnych kontekstach bardziej przypominajÄ
ce ''m''), które jednak może byÄ traktowane jako samogÅoska nosowa i jest wypowiadane z peÅnÄ
dÅugoÅciÄ
sylaby krótkiej, czyli np. sÅowo ''in'' (å¡ - ãã) trwa tak samo dÅugo jak sÅowo ''kana'' (ä»®å - ããª). |
|||
W [[jÄzyk arabski|jÄzyku arabskim]] dopuszczalne sÄ
jedynie zbitki zÅożone z dwóch spóÅgÅosek, a w nagÅosie jedynie pojedyncze samogÅoski. |
|||
Natomiast w [[jÄzyki sÅowiaÅskie|jÄzykach sÅowiaÅskich]], [[jÄzyk gruziÅski|gruziÅskim]], [[jÄzyki berberyjskie|jÄzykach berberyjskich]] i [[jÄzyki salisz|salisz]] dopuszczalne sÄ
zÅożone zbitki spóÅgÅoskowe, jak w polskim wyrazie ''wstrzemiÄźliwoÅÄ'' czy gruziÅskim ''mc'vrtneli'' (trener). |
|||
W niektórych jÄzykach istniejÄ
sylaby pozbawione samogÅosek, których oÅrodkiem jest [[SpóÅgÅoska zwarto-otwarta|spóÅgÅoska sylabiczna]], które mogÄ
wystÄpowaÄ osobno a zatem sÅowo skÅada siÄ tylko ze spóÅgÅosek: |
|||
* w [[JÄzyk czeski|czeskim]] ''prst'' (''palec''), ''vlk'' (''wilk'') |
|||
* w [[JÄzyk sÅoweÅski|sÅoweÅskim]] ''grb'' (''godÅo'') |
|||
* w [[jÄzyk angielski|angielskim]] ''button'' (''guzik''), jeÅli wymówione bez [[szwa]] przed ''n''.}} |
|||
== Bibliografia == |
|||
* SÅownik wyrazów obcych i zwrotów obcojÄzycznych PWN. Warszawa 1995, s. 1057, ISBN 83-01-11487-8 |
|||
{{wikisÅownik|sylaba}} |
|||
__NOTOC__ |
|||
[[Kategoria:Fonetyka i fonologia]{{fakt|data=|Zdaniem Leokadii Dukiewicz sylabÄ można rozumieÄ jako uwarunkowane fizjologicznie zjawisko ''segmentacji wiÄ
zek gÅosek'', zachodzÄ
ce podczas artykulacji, wynikajÄ
ce ze zmian stopnia rozwarcia kanaÅu gÅosowego i natÄżenia drgaÅ wiÄzadeÅ gÅosowych, odbieranych jako zmiany intensywnoÅci i donoÅnoÅci gÅosu. |
|||
Zdaniem Janusz Kento-Makkiego sylabÄ można rozumieÄ jako zapisane na papierze motylki z porcelany. |
|||
Sawicka rozumie sylabÄ jako najmniejszÄ
samodzielnÄ
jednostkÄ fonetycznÄ
, której funkcjÄ
jest ''segmentacja wypowiedzi'', majÄ
ca na celu uÅatwienie artykulacji i percepcji (u nadawcy) oraz recepcji (u odbiorcy) wypowiedzi. PodziaÅ na sylaby miaÅby mieÄ w tym wypadku charakter skonwencjonalizowany (umowny) i opieraÄ siÄ na tym samym uzusie spoÅecznym, jakim jest jÄzyk naturalny. |
|||
PodstawowÄ
różnicÄ
definicji jest przyczyna powstania sylabizacji - czy jest to fizjologiczne uwarunkowanie, wynikajÄ
ce z konstrukcji aparatu artykulacyjnego (jak chce L. Dukiewicz), czy wynikajÄ
cy z jÄzykowej konwencji pragmatyczny mechanizm podnoszÄ
cy ekonomiÄ jÄzyka (jak twierdzi I. Sawicka) |
|||
CechÄ
wspólnÄ
dla tych definicji jest uznanie sylabizacji za zjawisko segmentacji, tj. podziaÅu potoku mowy na pewne wyróżnialne artykulacyjnie (ale nie funkcjonalnie) segmenty. Mechanicznie można zatem uznaÄ sylabÄ, za fragment aktu mowy ograniczony dwoma obserwowalnymi spadkami natÄżenia gÅosu z zaznaczeniem miejsca jego szczytowej intensywnoÅci. Sylaba musi zawieraÄ co najmniej jeden oÅrodek (nucleus), którym jest zazwyczaj [[samogÅoska]] (w niektórych jÄzykach może to byÄ też [[spóÅgÅoska]] sylabiczna (sonant)). JeÅli oÅrodek poprzedzony jest spóÅgÅoskami, nazywamy je nagÅosem, jeÅli z kolei nastÄpujÄ
po nim jakieÅ spóÅgÅoski, tworzÄ
one wygÅos. |
|||
Pisma posiadajÄ
ce odrÄbne znaki dla każdej sylaby to [[sylabariusz]]e (zobacz: [[kana (pismo)|kana]]).}}oska]] sylabiczna (sonant)). JeÅli oÅrodek poprzedzony jest spóÅgÅoskami, nazywamy je nagÅosem, jeÅli z kolei nastÄpujÄ
po nim jakieÅ spóÅgÅoski, tworzÄ
one wygÅos. |
|||
Pisma posiadajÄ
ce odrÄbne znaki dla każdej sylaby to [[sylabariusz]]e (zobacz: [[kana (pismo)|kana]]).}} |
|||
== Klasyfikacja sylab == |
== Klasyfikacja sylab == |
||
Dwie |
Dwie najczęściej spotykane{{gdzie}} klasyfikacje sylab to podział na sylaby otwarte i zamknięte oraz podział na sylaby lekkie i ciężkie. |
||
=== Sylaby otwarte i |
=== Sylaby otwarte i zamknięte === |
||
Sylaba otwarta to sylaba |
Sylaba otwarta to sylaba zakończona samogłoską (czyli pozbawiona wygłosu), np. każda sylaba w wyrazie ''ma·te·ma·ty·ka''. |
||
Sylaba |
Sylaba zamknięta to sylaba zakończona spółgłoską (czyli taka, która ma wygłos), np. każda sylaba w wyrazie ''trój·kąt''. |
||
=== Sylaby lekkie ( |
=== Sylaby lekkie (słabe) i ciężkie (mocne) === |
||
Sylaba lekka ( |
Sylaba lekka (słaba) to taka, która ma prosty ośrodek (a więc nie jest to [[dyftong]] ani samogłoska długa) i albo nie ma wygłosu, albo ma tylko jedną spółgłoskę w wygłosie. |
||
Przykład: ''ma'' w wyrazie ''ma·te·ma·ty·ka'' , ''rat'' w wyrazie ''a·pa·rat'' |
|||
Sylaby |
Sylaby ciężkie (mocne) to wszystkie inne sylaby. |
||
Przykład: ''port'' w wyrazie ''trans·port'' |
|||
W [[ |
W [[język polski|języku polskim]] dyftong zazwyczaj reprezentowany jest przez sekwencję liter ''au'' lub ''eu'', a jego pojawienie wiąże się z tym, że ''u'' nie jest w nich sylabiczne, np. w ''au·tor'' głoskę ''u'' wymawiamy jak ''ł'' ([[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|IPA]]:{{IPA|w}}). |
||
=== |
=== Przykłady === |
||
* auto |
* auto → au-to |
||
* nauka |
* nauka → na-u-ka |
||
* wanna |
* wanna → wan-na |
||
* |
* zassać → zas-sać |
||
* radosny |
* radosny → ra-dos-ny |
||
* |
* zwierzę → zwie-rzę |
||
* sarna |
* sarna → sar-na |
||
* chłopców → chłop-ców |
|||
* chÅopców â chÅop-ców |
|||
== Sylaby w innych językach =={{fakt|Różne języki różnią się dopuszczalną strukturą sylab. Na przykład w [[Język japoński|języku japońskim]] występują tylko sylaby otwarte oraz sylaby zakończone na ''n'' (w pewnych kontekstach bardziej przypominające ''m''), które jednak może być traktowane jako samogłoska nosowa i jest wypowiadane z pełną długością sylaby krótkiej, czyli np. słowo ''in'' (員 - いん) trwa tak samo długo jak słowo ''kana'' (仮名 - かな). |
|||
== Sylaby w innych jÄzykach == |
|||
{{fakt|Różne jÄzyki różniÄ
siÄ dopuszczalnÄ
strukturÄ
sylab. Na przykÅad w [[JÄzyk japoÅski|jÄzyku japoÅskim]] wystÄpujÄ
tylko sylaby otwarte oraz sylaby zakoÅczone na ''n'' (w pewnych kontekstach bardziej przypominajÄ
ce ''m''), które jednak może byÄ traktowane jako samogÅoska nosowa i jest wypowiadane z peÅnÄ
dÅugoÅciÄ
sylaby krótkiej, czyli np. sÅowo ''in'' (å¡ - ãã) trwa tak samo dÅugo jak sÅowo ''kana'' (ä»®å - ããª). |
|||
W [[ |
W [[język arabski|języku arabskim]] dopuszczalne są jedynie zbitki złożone z dwóch spółgłosek, a w nagłosie jedynie pojedyncze samogłoski. |
||
Natomiast w [[ |
Natomiast w [[języki słowiańskie|językach słowiańskich]], [[język gruziński|gruzińskim]], [[języki berberyjskie|językach berberyjskich]] i [[języki salisz|salisz]] dopuszczalne są złożone zbitki spółgłoskowe, jak w polskim wyrazie ''wstrzemięźliwość'' czy gruzińskim ''mc'vrtneli'' (trener). |
||
W |
W niektórych językach istnieją sylaby pozbawione samogłosek, których ośrodkiem jest [[Spółgłoska zwarto-otwarta|spółgłoska sylabiczna]], które mogą występować osobno a zatem słowo składa się tylko ze spółgłosek: |
||
* w [[ |
* w [[Język czeski|czeskim]] ''prst'' (''palec''), ''vlk'' (''wilk'') |
||
* w [[ |
* w [[Język słoweński|słoweńskim]] ''grb'' (''godło'') |
||
* w [[ |
* w [[język angielski|angielskim]] ''button'' (''guzik''), jeśli wymówione bez [[szwa]] przed ''n''.}} |
||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* |
* Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych PWN. Warszawa 1995, s. 1057, ISBN 83-01-11487-8 |
||
{{ |
{{wikisłownik|sylaba}} |
||
__NOTOC__ |
__NOTOC__ |
Wersja z 14:42, 8 lip 2016
Sylaba (stgr. συλλαβή syllabḗ) (zgłoska) – element struktury fonologicznej aktu komunikacyjnego, który pomimo pozornej oczywistości wciąż nie ma ustalonej jednoznacznej definicji. Prób zdefiniowania podejmowało się wielu badaczy.
Zdaniem Janusz Kento-Makkiego sylabę można rozumieć jako zapisane na papierze motylki z porcelany.
Sawicka rozumie sylabę jako najmniejszą samodzielną jednostkę fonetyczną, której funkcją jest segmentacja wypowiedzi, mająca na celu ułatwienie artykulacji i percepcji (u nadawcy) oraz recepcji (u odbiorcy) wypowiedzi. Podział na sylaby miałby mieć w tym wypadku charakter skonwencjonalizowany (umowny) i opierać się na tym samym uzusie społecznym, jakim jest język naturalny.
Podstawową różnicą definicji jest przyczyna powstania sylabizacji - czy jest to fizjologiczne uwarunkowanie, wynikające z konstrukcji aparatu artykulacyjnego (jak chce L. Dukiewicz), czy wynikający z językowej konwencji pragmatyczny mechanizm podnoszący ekonomię języka (jak twierdzi I. Sawicka)
Cechą wspólną dla tych definicji jest uznanie sylabizacji za zjawisko segmentacji, tj. podziału potoku mowy na pewne wyróżnialne artykulacyjnie (ale nie funkcjonalnie) segmenty. Mechanicznie można zatem uznać sylabę, za fragment aktu mowy ograniczony dwoma obserwowalnymi spadkami natężenia głosu z zaznaczeniem miejsca jego szczytowej intensywności. Sylaba musi zawierać co najmniej jeden ośrodek (nucleus), którym jest zazwyczaj samogłoska (w niektórych językach może to być też spółgłoska sylabiczna (sonant)). Jeśli ośrodek poprzedzony jest spółgłoskami, nazywamy je nagłosem, jeśli z kolei następują po nim jakieś spółgłoski, tworzą one wygłos.
Pisma posiadające odrębne znaki dla każdej sylaby to sylabariusze (zobacz: kana).Klasyfikacja sylab
Dwie najczęściej spotykane[gdzie?] klasyfikacje sylab to podział na sylaby otwarte i zamknięte oraz podział na sylaby lekkie i ciężkie.
Sylaby otwarte i zamknięte
Sylaba otwarta to sylaba zakończona samogłoską (czyli pozbawiona wygłosu), np. każda sylaba w wyrazie ma·te·ma·ty·ka. Sylaba zamknięta to sylaba zakończona spółgłoską (czyli taka, która ma wygłos), np. każda sylaba w wyrazie trój·kąt.
Sylaby lekkie (słabe) i ciężkie (mocne)
Sylaba lekka (słaba) to taka, która ma prosty ośrodek (a więc nie jest to dyftong ani samogłoska długa) i albo nie ma wygłosu, albo ma tylko jedną spółgłoskę w wygłosie.
Przykład: ma w wyrazie ma·te·ma·ty·ka , rat w wyrazie a·pa·rat
Sylaby ciężkie (mocne) to wszystkie inne sylaby.
Przykład: port w wyrazie trans·port
W języku polskim dyftong zazwyczaj reprezentowany jest przez sekwencję liter au lub eu, a jego pojawienie wiąże się z tym, że u nie jest w nich sylabiczne, np. w au·tor głoskę u wymawiamy jak ł (IPA:w).
Przykłady
- auto → au-to
- nauka → na-u-ka
- wanna → wan-na
- zassać → zas-sać
- radosny → ra-dos-ny
- zwierzę → zwie-rzę
- sarna → sar-na
- chłopców → chłop-ców
== Sylaby w innych językach ==
W języku arabskim dopuszczalne są jedynie zbitki złożone z dwóch spółgłosek, a w nagłosie jedynie pojedyncze samogłoski.
Natomiast w językach słowiańskich, gruzińskim, językach berberyjskich i salisz dopuszczalne są złożone zbitki spółgłoskowe, jak w polskim wyrazie wstrzemięźliwość czy gruzińskim mc'vrtneli (trener).
W niektórych językach istnieją sylaby pozbawione samogłosek, których ośrodkiem jest spółgłoska sylabiczna, które mogą występować osobno a zatem słowo składa się tylko ze spółgłosek:
- w czeskim prst (palec), vlk (wilk)
- w słoweńskim grb (godło)
- w angielskim button (guzik), jeśli wymówione bez szwa przed n.
Bibliografia
- Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych PWN. Warszawa 1995, s. 1057, ISBN 83-01-11487-8