Grądy-Woniecko
53°08′53″N 22°24′18″E/53,148056 22,405000| osada | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2018) |
813[2] |
| Strefa numeracyjna |
86 |
| Kod pocztowy |
18-312[3] |
| Tablice rejestracyjne |
BZA |
| SIMC |
0405197[4] |
Położenie na mapie gminy Rutki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu zambrowskiego  | |
| 53°08′53″N 22°24′18″E/53,148056 22,405000[1]
| |
Grądy-Woniecko – osada w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie zambrowskim, w gminie Rutki[4][5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego. Nazwa miejscowości pochodzi ze zlepku nazw miejscowości Grądy i kolonii Woniecko, położonej nad rzeką Narew. W latach 60. XX-wieku rozpoczęto proces osuszania lokalnych licznych torfowisk[6][7].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Prehistoria i starożytność[edytuj | edytuj kod]
W pobliżu miejscowości znajdują się tereny archeologiczne. Na wydmach nad rzeką Narew zlokalizowany jest bardzo istotny obszar badań archeologicznych. Odnaleziono tam ślady m.in. kultury mezolitycznej[8].
Okres powstania styczniowego[edytuj | edytuj kod]
W lipcu 1863 r. po bitwie pod Sieburczynem, kosynierzy z oddziału pułkownika Józefa Konstantego Ramotowskiego ps. Wawer przybyli do Grądów-Woniecka na kilkudniowy odpoczynek[9]. W tym czasie reperowano broń (głównie w kuźni we wsi Ruś). W okolicy Grądów, miejscu zwanym „Kościółkiem” pochowano w zbiorowej, anonimowej mogile poległych pod Sieburczynem powstańców. Miejsce zostało upamiętnione przez proboszcza miejscowej parafii krzyżem.
II Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]
W latach dwudziestolecia międzywojennego wieś znajdowała się w miejscu obecnie istniejącej remizy strażackiej. Rozciągała się od budynku kotłowni po dzisiejsze ogródki działkowe. Głównym zajęciem ludności w tamtym czasie była uprawa ziemi, pasterstwo bydła oraz eksploatacja pokładów torfu opałowego.
W latach 1921–1925 wieś i folwark leżały w województwie białostockim, w powiecie łomżyńskim i gminie Kossaki-Rutki, a od 1925 w gminie Rutki. Od 1 kwietnia 1939 powiat łomżyński przyłączono do województwa warszawskiego. Tym samym od tego czasu Grądy - Woniecko znalazły się w województwie warszawskim[10].
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku:
- wieś zamieszkiwało 181 osób w 29 budynkach mieszkalnych
- folwark – 105 osób w 4 budynkach mieszkalnych[11].
Miejscowości należały do parafii rzymskokatolickiej w Wiźnie. Podlegała ona pod Sąd Grodzki w Zambrowie i Okręgowy w Łomży; właściwy urząd pocztowy mieścił się w Rutkach-Kossakach[12].
Okres II wojny światowej[edytuj | edytuj kod]
W wyniku napaści ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 miejscowość znalazła się pod okupacją sowiecką. Od czerwca 1941 roku pod okupacją niemiecką. Od 22 lipca 1941 do 1945 włączona w skład Landkreis Lomscha, Bezirk Bialystok III Rzeszy[13].
Wiosną 1944 r. w bezpośredniej okolicy tzw. „Kościółka” została utworzona jedna z trzech baz (dwie pozostałe powstały w Olszynie Pniewskiej oraz na Uroczysku Kobielne), z której miały operować oddziały partyzanckie. Działania te były elementem akcji „Burza”, w Okręgu Białystok, w Inspektoracie Łomżyńskim AK realizowanym przez 33 pułk piechoty AK dowodzony przez kpt. rez. Stanisława Cieślewskiego „Lipca”[14]. Głównym zadaniem było zabezpieczenie mostów na rzece Narew w okolicach Wizny i Bronowa[15].
Polska Ludowa[edytuj | edytuj kod]
W roku 1958 podjęto decyzję o zlokalizowaniu w Grądach Państwowego Przedsiębiorstwa Gospodarki Rolnej (PPGR) „Wizna” wcielając w jego obszar ponad półtora tysiąca hektarów okolicznych łąk i pastwisk, jak również nieużytki bagienne[16]. Większość z tych ziem należała niegdyś do rolników z okolicznych miejscowości, odebrane im na mocy reformy rolnej. Ze względu na podmokłe torfowiska i bagna duży odsetek tych ziem nie był użytkowany rolniczo wcale lub tylko sporadycznie.
Prowadzona na początku lat 60. melioracja i regulacja stosunków wodnych w tym rejonie umożliwiła szersze wykorzystanie rolnicze tych ziem. Pierwotna lokalizacja PGR przewidziana była bezpośrednio w okolicach Wizny, jednak ze względu na sprzeciw okolicznych rolników i ich przywiązanie do ziemi, odstąpiono od tego planu na rzecz Grądów.
III Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]
W wyniku transformacji systemowej i odejściu państwa od polityki centralnie sterowanej PGR w Grądach został zlikwidowany. Przez brak miejsc pracy we wsi znacząco zwiększyło się bezrobocie[16]. W 1996 roku został powołany w Grądach zakład karny o złagodzonym rygorze, którego oficjalne otwarcie miało miejsce w 1999 roku[17][18]. Placówka posiada miejsce dla 225 osadzonych[19]. Przewidywano rozbudowę istniejącego zakładu penitencjarnego (zaadaptowanego z byłego hotelu robotniczego) o jeszcze jeden oddział, która była planowana na rok 2008. Ostatecznie plany nie zostały zrealizowane. Ośrodek kultury otwarty w czasach funkcjonowania PGR-u został przekształcony na zakład mechanicznego rozbioru drobiu[20].
Parafia[edytuj | edytuj kod]
W miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibą parafii Miłosierdzia Bożego erygowanej 24 października 1999 r. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Zambrów[21].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38363
- ↑ Raport o stanie gminy za rok 2018. Stan ludności w dniu 31.12.2018 [dostęp 2021-03-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2015, s. 332 [zarchiwizowane 2015-09-10].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Strona główna – Rezerwat Bagno Wizna I [online], www.polska.travel [dostęp 2022-02-16] [zarchiwizowane z adresu 2022-02-16].
- ↑ Laboratorium ee-Jerzy Zientek, Jakub Wojdak, Czy zatrują nas wysychające torfowiska? [online], MagazynPismo [dostęp 2022-02-16] (ang.).
- ↑ Osada wydmowa – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2022-02-15] (pol.).
- ↑ POWSTANIE STYCZNIOWE [online], www.wirtualnawizna.pl [dostęp 2022-02-15].
- ↑ Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 51.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 488.
- ↑ Karte: Landkreis Lomscha 1. 8. 1944 – Städte und Amtsbezirke [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-19].
- ↑ Mjr Jan Tabortowski „Bruzda” [online], Żołnierze Wyklęci – Zapomniani Bohaterowie [dostęp 2022-02-15] (pol.).
- ↑ Krzysztof Sychowicz: Ziemia Łomżyńska i jej mieszkańcy w latach 1944–1956. Serwis Historyczny Ziemi Łomżyńskiej. [dostęp 2015-12-03].
- ↑ a b Czarne plamy polskiej wsi – Przedsiębiorczość [online], www.farmer.pl [dostęp 2022-02-15] (pol.).
- ↑ Zakład Karny Grądy-Woniecko. Służba Więzienna. [dostęp 2015-12-03].
- ↑ Speed S. C, Zamykają więzienie w Grądach-Woniecko [online], ::4lomza.pl:: Regionalny Portal [dostęp 2022-02-15] (pol.).
- ↑ Opis jednostki – Służba Więzienna [online], www.sw.gov.pl [dostęp 2022-02-15] (pol.).
- ↑ Filip Springer, Suche bagno, Andrzej Muszyński, „Pismo: magazyn opinii” (24), grudzień 2019, ISSN 2544-5022.
- ↑ Grądy Woniecko – Parafia pw. Miłosierdzia Bożego [online], diecezja.lomza.pl [dostęp 2022-02-15] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Grądy (15) G.-Woniecko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 801.
- Siedziba gminy: Rutki-Kossaki
