Rutki-Kossaki

Rutki-Kossaki
	wieś
	; Kościół parafialny w Rutkach
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	zambrowski
Gmina	Rutki
Liczba ludności (2018)	1285
Strefa numeracyjna	86
Kod pocztowy	18-312
Tablice rejestracyjne	BZA
SIMC	0405441
	Położenie na mapie gminy Rutki Rutki-Kossaki
	Położenie na mapie Polski Rutki-Kossaki
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Rutki-Kossaki
	Położenie na mapie powiatu zambrowskiego Rutki-Kossaki
	53°05′21″N 22°26′26″E/53,089167 22,440556
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rutki-Kossaki – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie zambrowskim, w gminie Rutki^[4]^[5].

Rutki-Kossaki są siedzibą gminy Rutki. Miejscowość położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 679 łączącą Mężenin (droga krajowa nr 8) z Łomżą (droga krajowa nr 63) oraz przy drodze krajowej nr 8.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość założona była pierwotnie pod nazwą Kurowstok. Nazwa obecna nawiązuje do XIV-wiecznych założycieli osady – Świętosława i Bronisza z Rutkowa, którym okoliczne dobra podarował książę Janusz I.

Rutki-Kossaki przejściowo posiadały prawa miejskie, nadane w 1760 dzięki staraniom chorążego wiskiego, Stanisława Opackiego. Miejscowość nosiła wówczas nazwę Rudki Kościelne i była położona w powiecie zambrowskim w ziemi łomżyńskiej na Mazowszu^[6]. Jednakże już w 1810 miejscowość w źródłach występuje ponownie jako wieś. Pozostałościami okresu miejskości Rutek-Kossak są drewniane i murowane domostwa wzniesione w tym okresie oraz rynek na planie prostokąta, przez którego północną pierzeję przechodzi droga, niegdyś trakt wiodący z Łomży do Tykocina.

W latach 1921 – 1925 wieś leżała w województwie białostockim, w powiecie łomżyńskim, w gminie Kossaki-Rutki a od 1925 w gminie Kołaki.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku wieś zamieszkiwało 1.368 osób, 654 było wyznania rzymskokatolickiego, 1 greckokatolickiego a 713 mojżeszowego. Jednocześnie 719 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową a 649 żydowską. Było tu 153 budynki mieszkalne^[7]. Miejscowość należała do miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Podlegała pod Sąd Grodzki w Zambrowie i Okręgowy w Łomży; podlegała pod miejscowy urząd pocztowy^[8].

W wyniku napaści ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 miejscowość znalazła się pod okupacją sowiecką. Od czerwca 1941 roku pod okupacją niemiecką. Od 22 lipca 1941 do 1945 włączona w skład Landkreis Lomscha, Bezirk Bialystok III Rzeszy^[9].

Po ponownym zajęciu wsi w 1941 Niemcy założyli w miejscowości obóz pracy przymusowej. Ludność żydowska została wymordowana w lesie obok miejscowości Gosie Duże, we wsi Pniewo – około 300 Żydów, w Mężeninie – 17 zamordowanych mieszkańców Rutek^[10].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.

Na północ od miejscowości na okolicznych wzgórzach eksploatowane są złoża piasku i żwirów. Eksploatacja ta przyczynia się do niszczenia unikalnego krajobrazu okolic miejscowości.

Synagoga[edytuj | edytuj kod]

W miejscowości, społeczność żydowska posiadała synagogę. Pierwsza drewniana powstała w pierwszej połowie XIX wieku. W 1844 wzmiankowano o istnieniu bożnicy i funkcji podrabinka. W 1860 była już w bardzo złym stanie. Zlokalizowana była w południowo-zachodnim narożniku rynku. Obecnie jest tam skwer. Drugą - już murowaną synagogę Żydzi wybudowali pod koniec XIX wieku. Po licznych przebudowach i modernizacjach (ostatnie w latach 60. XX wieku) straciła „wszelkie cechy stylowe”. Obecnie mieści się tam magazyn i sklep^[11].

Zabytkowy kościół[edytuj | edytuj kod]

W rynku znajduje się zabytkowy kościół murowany, który jest siedzibą parafii św. Anny. Zbudowany w 1586 r., był następnie wielokrotnie remontowany i przekształcany. W ołtarzu głównym umieszczono obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z XVII wieku.

Kościelna dzwonnica została ufundowana w latach sześćdziesiątych XIX wieku przez Agnieszkę z Opackich primo voto Rembielińską secundo voto Bechon^[12].

W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Zambrów.

W czasie II wojny światowej kościół doznał poważnych zniszczeń. Odbudowano go dzięki staraniom ks. prob. Czesława Dziondziaka. W latach 1988–1989 kościół powiększono przez dobudowanie bocznych naw. Następnie, w latach 1995–1996 przeprowadzono remont organów.

Na cmentarzu parafialnym znajduje się pomnik poświęcony powstańcom styczniowym i żołnierzom AK.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 118726
↑ Raport o stanie gminy za rok 2018. Stan ludności w dniu 31.12.2018 [dostęp 2021-03-05]
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1102 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Irena Gieysztorowa, Andrzej Zahorski, Juliusz Łukasiewicz: Cztery wieki Mazowsza. Szkice z dziejów, 1526-1914. Nasza Księgarnia, Warszawa 1968, s. 173, 180.
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 51 .
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 1482 .
↑ Karte: Landkreis Lomscha 1. 8. 1944 - Städte und Amtsbezirke [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-19] .
↑ Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-04-22] .
↑ Bożnica w Rutkach-Kossakach | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-04-22] .
↑ JakubJ. Selder JakubJ., Od Gomolińskich do Rembielińskich, Ridero IT Publishing, 2021, s. 36, ISBN 978-83-8273-209-2 .

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Rutki 1 (8), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 44 .
opis miejscowości w serwisie gminarutki.pl
opis miejscowości w serwisie bramanabagna.pl
o parafii w Rutkach na stronie diecezjalnej
Rutki-Kossaki historia spolecznosci na sztetl.org.pl

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 118726

[rap-2] Raport o stanie gminy za rok 2018. Stan ludności w dniu 31.12.2018 [dostęp 2021-03-05]

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1102 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[roz-5] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[6] Irena Gieysztorowa, Andrzej Zahorski, Juliusz Łukasiewicz: Cztery wieki Mazowsza. Szkice z dziejów, 1526-1914. Nasza Księgarnia, Warszawa 1968, s. 173, 180.

[:0222222-7] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 51 .

[8] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 1482 .

[9] Karte: Landkreis Lomscha 1. 8. 1944 - Städte und Amtsbezirke [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-19] .

[10] Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-04-22] .

[11] Bożnica w Rutkach-Kossakach | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-04-22] .

[12] JakubJ. Selder JakubJ., Od Gomolińskich do Rembielińskich, Ridero IT Publishing, 2021, s. 36, ISBN 978-83-8273-209-2 .

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Wsie	Czochanie-Góra Dębniki Dobrochy Duchny-Wieluny Gronostaje-Puszcza Jawory-Klepacze Kalinówka-Basie Kalinówka-Bystry Kalinówka-Wielobory Kałęczyn-Walochy Kołomyja Kołomyjka Kossaki-Falki Kossaki Nadbielne Kossaki-Ostatki Mężenin Mieczki Modzele-Górki Nowe Zalesie Rutki-Kossaki Nowe Zambrzyce Olszewo-Przyborowo Ożarki-Olszanka Ożary Wielkie Pęsy-Lipno Pruszki Wielkie Rutki-Jatki Rutki-Kossaki Rutki-Nowiny Stare Zalesie Stare Zambrzyce Szlasy-Lipno Szlasy-Łopienite Szlasy-Mieszki Śliwowo-Łopienite Świątki-Wiercice Walochy-Mońki Wybrany Zambrzyce-Jankowo Zambrzyce-Kapusty Zambrzyce-Króle Zambrzyce-Plewki
Osady/kolonie	Grądy-Woniecko Konopki Leśne Rutki-Tartak Nowy
Części wsi	Jaworki

Wsie	Cholewy-Kołomyja 1921–25 → Czachy-Kołaki 1921–25 → Czarnowo-Byki 1921–25 → Czarnowo-Undy 1921–25 → Czosaki-Dąb 1921–25 → Ćwikły-Krajewo 1921–25 → Ćwikły-Rupie 1921–25 → Dębniki 1921–25 → Duchny-Wieluny 1921–25 → Głodowo-Dąb 1921–25 → Gosie Duże 1921–25 → Gosie Małe 1921–25 → Górskie Ponikły-Stok 1921–25 → Grądy-Woniecko 1921–25 → Gunie-Ostrów 1921–25 → Kalinówka-Basie 1921–25 → Kalinówka-Bystry 1921–25 → Kalinówka-Wielobory 1921–25 → Kałęczyn-Walochy 1921–25 → Kołaki Kościelne 1921–25 → Kołomyja 1921–25 → Kołomyjka 1921–25 → Kossaki Borowe 1921–25 → Krusze-Łubnice 1921–25 → Łętowo-Dąb 1921–25 → Łubnice-Krusze 1921–25 → Mężenin 1921–25 → Mieszki-Szlasy 1921–25 → Modzele-Górki 1921–25 → Mońki-Walochy 1921–25 → Olszewo-Przyborowo 1921–25 → Pęsy-Lipno 1921–25 → Podłatki Duże 1921–25 → Podłatki Małe 1921–25 → Rębiszewo-Studzianki 1921–25 → Rębiszewo-Zegadły 1921–25 → Rutki-Kossaki 1921–25 → Rutki-Jatki 1921–25 → Sanie-Dąb 1921–25 → Szczodruchy 1921–25 → Szlasy-Lipno 1921–25 → Szlasy-Łopienite 1921–25 → Śliwowo-Łopienite 1921–25 → Wiśniówek-Wiertycze 1921–25 → Wróble-Arciszewo 1921–25 → Zanie-Leśnica 1921–25 →
Osady	Kołaki Nowe 1921–25 →
Folwarki	Gosie-Otole 1921–25 → Grądy-Woniecko 1921–25 → Kołomyja 1921–25 → Rzębiki 1921–25 →
Tartaki	Kołomyja 1921–25 →