Dyneburg

Dyneburg w 1912 r., z lewej polski kościół Niepokalanego Poczęcia NMP

Plan Dyneburga z 1655 roku

Polski grób na cmentarzu katolickim w Dyneburgu

Tablica na pamiątkę pobytu J.Piłsudskiego w Dyneburgu 27 stycznia 1920 r.

]]

Dyneburg (łot. Daugavpils, niem. Dünaburg, ros. Даугавпилс lub Динабург, Dinaburg, lit. Daugpilis, dawniej pol. Dźwińsk lub Dźwinów, biał. Дынабург, Дзьвінск, Dźwinsk, ros. Двинcк, Dwinsk, 1656–1667 Борисоглебск, Borisoglebsk; jidysz דינאבורג ,דענענבורג; Denenburg lub Dineburg; także: דװינסק, Dwinsk) – miasto na Łotwie, w południowo-wschodniej części kraju, nad Dźwiną (nazwa w języku łotewskim oznacza zamek nad Daugavą, tj. Dźwiną), miasto wydzielone, drugie co do wielkości miasto Łotwy. Główny ośrodek Polaków na Łotwie; większość mieszkańców miasta stanowi ludność rosyjskojęzyczna (w tym Rosjanie, Białorusini) oraz Polacy, natomiast Łotysze to tylko ok. 17% mieszkańców.

Historia

W państwie zakonnym

Pierwszy zamek o nazwie Dinaburg zbudował około 1275 Ernsta von Rassburga z zakonu kawalerów mieczowych. Warownia w 1277 została zaatakowana przez Litwinów na czele z Trojdenem, którzy próbowali ją bez powodzenia zdobyć. W XIV wieku zamek został rozbudowany przez Zakon Krzyżacki. W 1481 zamek został zdobyty przez moskiewskie wojska Iwana III.

W Rzeczpospolitej

W 1559 zamek został oddany w zastaw królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Po sekularyzacji zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicą powiatu dyneburskiego. W 1577 stary krzyżacki zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskie Iwana Groźnego, który wkrótce wybudował bastionowy szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny.

Po odzyskaniu Inflant przez Polskę w pobliżu moskiewskiego szańca król Stefan Batory w 1582 lokował nowe miasto Dyneburg, któremu nadał prawa magdeburskie oraz wybudował nową twierdzę. W 1625 powstało w mieście kolegium jezuitów, będący pierwszą szkołą w regionie. Obok kolegium powstał kościół. W 1652 sejm wydał konstytucję o ufortyfikowaniu miasta, a projekt powstał z inicjatywy króla Jana Kazimierza. W 1655 miasto zajęli Szwedzi, a w 1656 miasto i twierdzę zajęły wojska moskiewskie, któremu nadali nazwę Borisoglebsk. Okupacja moskiewska trwała do 1666, gdy Dyneburg został na mocy pokoju andruszowskiego odzyskany przez Polskę. W 1667 Dyneburg został stolicą województwa inflanckiego. W 1691 w Dyneburgu stacjonował polski garnizon liczący prawie 1200 ludzi. W 1710 miasto ucierpiało w wyniku zarazy, a w twierdzy zmarli prawie wszyscy żołnierze.

W Rosji carskiej

Po I rozbiorze włączony do Rosji. Podczas powstania kościuszkowskiego zajęty przez oddziały hetmana Michała Ogińskiego. W 1810 Rosjanie rozpoczęli budowę w Dyneburgu nowej twierdzy, które kontynuowano do 1833. Po uruchomieniu w drugiej połowie XIX w. linii kolejowych do Petersburga, Rygi, Warszawy, Orła i Szawli stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. W 1878 ponownie rozbudowano twierdzę. W 1893 car Aleksander III zmienił nazwę miasta na Dźwińsk. W 1913 miasto liczyło ponad 112 tys mieszkańców (więcej niż Mińsk).

W Republice Łotwy

Na początku 1920 zdobyty przez oddziały polskie dowodzone przez gen. Rydza-Śmigłego w czasie operacji dyneburskiej. Większą część zajętego terytorium przekazano władzom niepodległej Łotwy. W obawie przed odcięciem przez Rosjan (ofensywa Tuchaczewskiego podczas wojny bolszewickiej) polska załoga cytadeli opuściła miasto w lipcu 1920. W 1923 na murach twierdzy umieszczono tablice ku czci walczącego w powstaniu styczniowym hrabiego Leona Broel-Platera, który został rozstrzelany w twierdzy przez Rosjan (tablica została zniszczona).

Demografia

Według stanu z 1 stycznia 2006 miasto liczyło 108 260 mieszkańców.

• Rosjanie – 53,96% (58 414)
• Łotysze – 17,3% (18 725)
• Polacy – 14,9% (16 126)
• Białorusini – 8,22% (8 897)
• Ukraińcy – 2,23% (2 417)
• Litwini – 0,96% (1 041)
• Żydzi – 0,45% (492)
• Estończycy – 0,03% (30)
• inni – 1,96% (2 118)

Turystyka

Dyneburg nie należy do wielkich centrów turystycznych Łotwy i nie posiada starego miasta, które w ogromnej większości zostało zburzone pod budowę twierdzy. Najstarsze budowle w mieście to właśnie XIX-wieczna twierdza rosyjska, na której budowę wykorzystano materiały ze zburzonych kamienic starówki. Najbardziej reprezentacyjną ulicą miasta jest ulica Ryska (Rīgas iela) biegnąca od dworca kolejowego w kierunku rzeki. Przy niej znajdują się kamienice z XIX i początków XX, kościół św. Piotra z 1848, szereg restauracji, hoteli (w tym najwiekszy hotel "Latgola"), banków i najdroższych sklepów.

Warto zobaczyć tu również obiekty sakralne wielu wyznań, w tym synagogę z 1850 oraz największą z nich - prawosławny sobór św.św. Borysa i Gleba. Znajduje się tu także teatr i ogród zoologiczny, oraz parę ciekawych budynków reprezentujących styl secesyjny z przełomu XIX i XX.

Polonica

• Na Słobódce w Dyneburgu znajduje się od 1928 cmentarz 237 żołnierzy polskich poległych podczas walk z bolszewikami o Dyneburg w 1920.
• Przy drodze wylotowej z miasta znajduje się polski cmentarz katolicki. Znajduje się na nim nowa tablica pamiątkowa ku czci hrabiego Leona Broel-Platera.

Gospodarka

W okresie ZSRR w mieście dominowała produkcja przemysłu elektromaszynowego, lekkiego (odzieżowego i tekstylnego) oraz chemicznego. Do największych należały m.in.:

• Dyneburski Zakład Włókna Chemicznego (ros. Даугавпилсский завод химического волокна) - 7 tys. prac.,
• Dyneburski Kombinat Obuwniczy (ros. Даугавпилсский обувной комбинат) - 3 tys. zatr.

Obecnie, po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę, największe zakłady w mieście to:

• Dyneburski Zakład Łańcuchów (łot. Ditton pievadķēžu rūpnīca) - około 2 tys. zatr.
• Dyneburski Zakład Remontu Lokomotyw (łot. Daugavpils Lokomotīvju Remonta Rūpnīca).

Transport

Dyneburg to duży węzeł kolejowy, posiadający połączenia m.in. z Petersburgiem, Rygą, Wilnem i Szawlami.

12 km na płn.-wsch. od centrum w miejscowości Lociki znajduje się lotnisko Laci. Utrzymywane dotychczas stałe połączenia uległy zawieszeniu w 1990. Trwają prace nad przekształceniem b. wojskowej bazy lotniczej w Międzynarodowy Port Lotniczy Daugavpils. Utworzono firmę Daugavpils lidosta (Port Lotniczy Daugavpils, Sp. z o.o.). Jego otwarcie, jak się przewiduje, nastąpi w 2013.

W mieście funkcjonuje komunikacja tramwajowa.

Edukacja

Swoje siedziby mają tutaj: Uniwersytet Pedagogiczny oraz wydział ogólnotechiczny Ryskiego Uniwersytetu Technicznego. W Dyneburgu funkcjonuje polska szkoła.

Sport

Daugavpils to ośrodek sportu żużlowego, zespół Lokomotiv Daugavpils awansował w sezonie 2007 do I ligi polskiej oraz występuje lidze fińskiej. Ponadto od 2006 miasto organizuje jeden z turniejów wyłaniających mistrza świata – Grand Prix Łotwy. W mieście mają siedzibę również dwa kluby Virsligi (1. ligi piłkarskiej) Dinaburg i Daugava. W mieście działa też klub hokejowy DHK Latgale Dyneburg, występujący w Samsung Premjerliga.

Znane osoby związane z miastem

• Grzegorz Fitelberg - polski dyrygent i kompozytor,
• Isser Harel - jeden z szefów Mossadu, kierujący operacją pojmania w Argentynie Adolfa Eichmanna
• Gotthard Kettler
• Abraham Kook
• Salomon Michoels
• Jewgienij Miller
• Irena Misztal - polska nauczycielka i pisarka
• Władysław Raginis - kapitan Korpusu Ochrony Pogranicza, dowódca bitwy pod Wizną,
• Mark Rothko - malarz amerykański,
• Jan Safarewicz - polski językoznawca, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego,
• Władysław Studnicki - polski polityk i publicysta
• Stanisław Swianiewicz - polski uczony, profesor ekonomii, prawnik, pisarz i sowietolog,
• Vitas
• Jan Wierzbicki - polski prawnik i działacz polonijny na Łotwie, wiceminister spraw wewnętrznych Republiki Łotewskiej,
• Jarosław Wilpiszewski - polski prawnik i działacz społeczny na Łotwie, poseł do Sejmu Łotewskiego i redaktor prasy polonijnej w Dyneburgu.
• Artem Łaguta - rosyjski żużlowiec, uczestnik Speedway Grand Prix 2011
• Oleg Vorslav - łotewski freerunner, członek World Freerunning and Parkour Federation.
• Artjoms Rudnevs - łotewski profesjonalny piłkarz, napastnik oraz gracz zespołu Lech Poznań

Zobacz też

• Cerkiew staroobrzędowców w Dyneburgu

Bibliografia

• Lettland wie wir es lieben, Nacionālais APGĀDS, Rīga 2008, ISBN 978-9984-26-372-4, s. 62
• Jarosław Swajdo [i in.], Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Pascal, Bielsko-Biała 2000, ISBN 83-88355-30-9, s. 241-242

Linki zewnętrzne

• art. pt "Gdzie stara Dźwina pluska"
• art. pt "Początki polskiego ruchu oporu w Dyneburgu w 1941 roku"

• Dyneburg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 251 .