Wojna polsko-krzyżacka (1431–1435)

Rycerstwo polskie 1333-1434

Wojna polsko-krzyżacka w latach 1431-1435 – jeden z konfliktów zbrojnych między Polską a zakonem krzyżackim, zakończony zwycięskim dla Polski pokojem w Brześciu Kujawskim 31 grudnia 1435.

Podłoże konfliktu

Powodem wybuchu wojny było zawarcie 19 czerwca 1431 roku przez wielkiego mistrza Pawła Russdorfa przymierza z buntującym się przeciw Polsce Świdrygiełłą. Oznaczało to zaangażowanie się zakonu krzyżackiego w podejmowane przez Zygmunta Luksemburskiego próby rozbicia unii polsko-litewskiej.

Najazd Krzyżacki w 1431 roku

W 1431 r., gdy główne siły polskie zaangażowane były przeciw Świdrygielle pod Łuckiem na Wołyniu, Krzyżacy, kilkanaście dni wcześniej zapewniając o pokojowych zamiarach, pismem datowanym na 17 sierpnia nieoczekiwanie wypowiedzieli wojną i w dniach 28-29 sierpnia najechali trzema grupami ziemię dobrzyńską, Kujawy i Krajnę. Wójt Nowej Marchii Henryk Rabenstein najechał północno-zachodnią Wielkopolskę i po kilku dniach po spustoszeniu znacznych jej obszarów wycofał się. 29 sierpnia komtur toruński najechał Ziemię Dobrzyńską opanowując Rypin, Lipno i Zamek Dybów, który obsadziła załoga krzyżacka. Najsilniejszy oddział Wielkiego marszałka von Strupperga uderzył na Kujawy. 28 sierpnia po przejściu Wisły pod Świeciem podszedł pod Bydgoszcz, bez próby jej zdobywania, po czym skierował się na Inowrocław pod który dotarł 2 sierpnia i zdobył w dniu 4 sierpnia. Nastęnie zdobył Radziejów i bez powodzenia próbował zdobyć zamek w Brześciu Kujawskim. Po opanowaniu Włocławka, zawrócił na północ w kierunku Bydgoszczy, jednak po zawarciu przez Polskę rozejmu ze Świdrygiełłą Krzyżacy wycofali się z Kujaw. 10 września uderzyła na środkową Krajnę grupa komtura tucholskiego i spóźnionych posiłków inflanckich, które spaliły miasteczko Łobżenica. Niedaleko Krzyżacy jednak napotkali rycerstwo wielkopolskie i chłopskie, które wydało im w dniu 13 września bitwę pod Dąbkami (w pobliżu Nakła), w której wojska polskie odniosły druzgocące zwycięstwo. W wyniku tego starcia Polacy zdobyli pięć chorągwi inflanckich (powieszonych na katedrze na Wawelu), cały obóz, a stu rycerzy zakonnych trafiło do niewoli z dowódcą, marszałkiem inflanckim Wernerem von Nesselrode. Doprowadziło to do rozejmu w Czartorysku, który upływał 24 czerwca 1432 r.

Polsko-czeska wyprawa odwetowa w 1433 roku

Hugo Schüllinger, Czesi nad Morzem Bałtyckim

Chcąc ukarać Krzyżaków za poparcie udzielone Świdrygielle i za najazd z 1431 roku w dniu 8 marca na zjeździe w Sandomierzu postanowiono powołać pod broń całe rycerstwo, a w lipcu 1432 r. Polska zawarła w Pabianicach sojusz z czeskimi husytami.

Wojna rozpoczęła się w czerwcu 1433 roku gdy Wielkopolanie pod wodzą wojewody poznańskiego Sędziwoja z Ostroroga uderzyli na Nową Marchię i zniszczyli tam wszytko co tylko było można, dochodząc 9 czerwca pod Gorzów Wielkopolski. Także husyci, którymi dowodził Jan Čapek z Sán, wtargnęli do krzyżackiej Nowej Marchii zdobywając Dobiegniewo i zajmując bez oporu wiele innych miast. Pod Gorzowem połączyli się z oddziałami Sędziwoja z Ostroroga, a także księcia słupskiego Bogusława IX, który zajął Choszczno. Celem wyprawy było możliwie szybkie i rozległe spustoszenie kraju, by zastraszyć jego ludność, a sam zakon zmusić do zawarcia pokoju.

Wyprawa polsko-czesko-pomorska przeszła następnie na Pomorze Gdańskie, gdzie przez sześć tygodni bezskutecznie oblegała Chojnice. Tam połączyły się z nią główne siły polskie kasztelana krakowskiego Mikołaja z Michałowa, które nadeszły z punktu koncentracji koło zamku w Kole. Będący już w podeszłym wieku król w tym czasie pozostawał w Koninie skąd koordynował działania wojsk. Polacy i Czesi 15 sierpnia odstąpili od oblężenia Chojnic i ruszyli na północ przez Świecie nad Wisłą, pustosząc Tczew i okolice Gdańska, a następnie koło Oliwy około 4 września dotarli do Morza Bałtyckiego. Wracając na południe przez Starogard i Tucholę, wyprawa zajęła nadgraniczny zamek w Jasińcu pod którym 13 września zawarto zawieszenie broni. Spustoszenie ziemi pomorskiej było tak dotkliwe, że Krzyżacy twierdzili, że nie zniszczono jedynie 14 wsi na tym obszarze.

Rozejm w Łęczycy

Zamek Dybów koło Torunia

13 września 1433 roku w Jasińcu zawarto rozejm, który obowiązywał do Bożego Narodzenia, a w tym czasie miały się rozpocząć rokowania pokojowe w Brześciu Kujawskim. Polacy postawili cztery warunki:

• 1) rezygnacja przez Zakon z zależności od Cesarstwa i uciekania się w sporach z Polską do arbitrażu cesarza, papieża czy soboru,
• 2) oddanie Zamku Dybów (Nieszawy),
• 3) porzucenie Świdrygiełły,
• 4) aby wielki mistrz, podobnie jak król, uwolnił poddanych od posłuszeństwa w razie zerwania pokoju, oczywiście z winy głowy państwa.

Ponieważ Krzyżacy owe warunki odrzucili, Polacy zagrozili nowym najazdem, co zmusiło wielkiego mistrza do zawarcia 15 grudnia 1433 roku w Łęczycy kolejnego rozejmu, który miał obowiązywać przez dwanaście lat (rozejm w Łęczycy). Krzyżacy zatrzymali Nieszawę (Zamek w Dybowie), a Polacy – zajęte latem grody w Nowej Marchii.

Atak Zakonu kawalerów mieczowych na Litwę w roku 1435

Ostatnim akordem wojny był atak w 1435 roku oddziałów Zakonu Kawalerów Mieczowych, na Litwę. W dniu 1 września rozegrała się bitwa pomiędzy wojskami zakonnymi i oddziałami Świdrygiełły oraz wojskami polskimi Jana Kobylańskiego i litewskimi Zygmunta Kiejstutowicza, w której Krzyżacy i Świdrygiełło ponieśli całkowitą klęskę.

Pokój w Brześciu Kujawskim

Pod naciskiem stanów pruskich, obawiających się kolejnych najazdów i zainteresowanych w porozumieniu z Polską, Krzyżacy zgodzili się na rokowania. Po dość długich negocjacjach strona krzyżacka przyjęła wszystkie warunki, łącznie z oddaniem Polakom Nieszawy. Pokój podpisano w Brześciu Kujawskim 31 grudnia 1435 roku. Jego gwarantami miały być stany, które na wypadek jego nieprzestrzegania otrzymały prawo wypowiedzenia posłuszeństwa Krzyżakom.

Zobacz też

• Bitwa pod Wiłkomierzem

Bibliografia

• Roman Grodecki, Stanisław Zachorowski, Jan Dąbrowski, Dzieje Polski Średniowiecznej, tom 2, Wydawnictwo Platan, Kraków 1995 (wyd. pierwsze 1926), s. 103-125, ISBN 83-7052-230-0.
• Marian Biskup, Gerard Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1986
• Marian Biskup, Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521, Gdańsk 1993.