Świdrygiełło

Wizerunek Świdrygiełły autorstwa Alessandro Guagniniego.

Świdrygiełło, Bolesław Świdrygiełło, (lit. Švitrigaila) (ur. między 1370-76, zm. 10 lutego 1452) – wielki książę litewski w latach 1430-1432. Był synem Olgierda, wielkiego księcia litewskiego, i Julianny, księżniczki twerskiej; najmłodszym bratem Władysława II Jagiełły. W latach 1400 - 1402 książę podolski, 1419 - 1430 siewierski, czernihowski i trubczewski.

Po raz pierwszy wzmiankowany był w 1382 roku przy okazji zrzeczenia się przez Litwinów na rzecz Krzyżaków Żmudzi po rzekę Dubissę. W 1386 roku przybył z Jagiełłą do Krakowa na jego ślub z królową Jadwigą i koronację. W dniu 15 lutego 1385 roku przyjął w Krakowie chrzest święty w obrządku rzymsko-katolickim i przyjął imię Bolesław. W marcu, wraz z innymi Litwinami, wyjechał na północ w związku z najazdem księcia połockiego Andrzeja i księcia smoleńskiego Światosława. W latach 1390-1392 prawdopodobnie walczył przeciwko Witoldowi.

Walka o Witebsk 1393-1394

Po śmierci księżnej Julianny twerskiej nie uzyskawszy odpowiedniego dla siebie spadku, zamordował w 1393 roku namiestnika Jagiełły w Witebsku sokolniczego Fedora Wesnę, opanował gród, a następnie zdobył Druck i Orszę. Oburzony tym król, wysłał przeciwko niemu księcia Witolda i Iwana Skirgiełłę, którzy odbili Druck i Orszę i oblegli Witebsk. Świdrygiełło poddał się dobrowolnie i został przez Witolda odesłany w kajdanach do Krakowa, gdzie Jagiełło przebaczył mu zdradę. W czerwcu 1394 roku Świdrygiełło w tajemnicy zbiegł z Wawelu na dwór księcia cieszyńskiego Przemysława, skąd udał się na Węgry na dwór sprzymierzonego z Krzyżakami króla Zygmunta Luksemburskiego, a w 1398 roku podjął próbę wejścia w alians z Krzyżakami wysyłając do nich list z prośbą o pomoc w odzyskanie ojcowizny. Sytuacja międzynarodowa mu jednak nie sprzyjała, ponieważ Krzyżacy negocjowali na wyspie Salin układ z Witoldem, na mocy którego mieli otrzymać Żmudź. W związku z tym Świdrygiełło ponownie poprosił swego brata Jagiełłę o wybaczenie zdrady, a król przeprosiny przyjął i otrzymał od niego Nowogród Siewierski (Siewierszczyzna), Kołomyję, część wschodniego Podola oraz 1000 grzywien z żup wielkickich. W efekcie, w 1398 roku Świdrygiełło wrócił na Litwę. W 1399 roku wziął udział w przegranej bitwie nad Worsklą z Tatarami, skąd w obliczu klęski uciekł razem ze swym wrogiem Witoldem.

Sojusz z Krzyżakami i wojna z Witoldem 1402-1404

Po śmierci Spytka II z Melsztyna w bitwie pod Worsklą, Świdrygiełło otrzymał w 1400 roku na zjeździe w Brześciu w lenno zachodnie Podole (należące do Polski od czasu unii radomskiej) przy czym złożył hołd z tej ziemi Jagielle jako królowi Polski. Po mianowaniu Witolda przez Jagiełłę najwyższym księciem na Litwie w 1401 (unia wileńsko-radomska), w styczniu 1402 roku Świdrygiełło porzucił Podole i zbiegł do Krzyżaków, z którymi wszedł wcześniej w porozumienie chcąc przy ich pomocy pozbawić władzy na Litwie księcia Witolda. Świdrygiełło w marcu 1402 roku przebywając w Malborku ogłosił się Wielkim Księciem Litewskim i zgodził się oddać Krzyżakom Żmudź oraz uznał ich pretensje do Pskowa. Jednocześnie zyskał poparcie prawosławnych bojarów, niechętnych Litwinom z kręgu Witolda ochrzczonych w obrządku łacińskim oraz książąt Riazania, Wiaźmy i Smoleńska. Świdrygiełło razem z Krzyżakami inflanckimi najechał na Litwę zagrażając nawet Wilnu, ale nie udało mu się pokonać Witolda, którego wspierały wojska polskie (zdobyto krzyżacki Dyneburg i Gotterswerder). Zakon odpowiedział wielką wyprawą w lipcu, która jednak nie pokonała Witolda. W lutym 1403 roku Krzyżacy i Świdrygiełło ponowili atak, ale nie nie byli w stanie uzyskać konkretnych rezultatów poza buntami na Podolu. W 1403 roku Jagiełło uzyskał od papieża bullę zakazującą Krzyżakom atakowania Litwy. Doprowadziło to do rozejmu, na mocy którego Krzyżacy zerwali ze Świdrygiełłą w 1404 roku, który z kolei uzyskał po raz trzeci przebaczenie za zdradę od króla Jagiełły, od którego otrzymał 1600 grzywien rocznie z żup wielickich, księstwo briańskie, czernichowskie i Nowogród Siewierski z wyjątkiem Starodubia i Putywla.

Nadal pozostawał w kontaktach z Krzyżakami i zaczął spiskować z księciem moskiewskim Wasylem I, od którego otrzymał w 1408 roku Juriew, połowę Kołomny, Perejesław, Rżew i Włodzimierz nad Klaźmą. Witold wezwał Świdrygiełłę do siebie w celu złożenia wyjaśnień, jednak ten zbiegł ze swoimi zwolennikami do Moskwy paląc uprzednio Briańsk i Starodub. Doprowadziło to do kolejnej wojny Witolda z Moskwą, która jednak zakończyła się bez walki. W 1409 roku wrócił do Wilna paląc należący do Moskwy Sierpuchów i ukorzył się przed Witoldem.

Przebywając na dworze Witolda, Świdrygiełło ponownie zaczął planować zdradę i wszedł w porozumienie z Krzyżakami podczas Wielkiej wojny. 2 października 1409 roku podpisał porozumienie z Krzyżakami. Jego plany jednak odkryto po kilku dniach co spowodowało uwięzienie Świdrygiełły przez Witolda. Witold chciał go zabić, ale sprzeciwił się temu Jagiełło, który rozkazał uwięzić Świdrygiełłę na zamku w Krzemieńcu, gdzie ten przebywał dziewięć lat.

Ucieczka z Krzemieńca

Uwięzienie to nie było ciężkie i zarządzający zamkiem Konrad z Frankenbergu pozwalał Świdrygielle przyjmować gości, spośród których Daszko Fiodorowicz Ostrogski i Aleksander Nos pomogli mu w ucieczce 24 marca 1418 roku sprowadzając pod zamek 500 ludzi i zabijając walczącego z nimi Konrada z Falkenbergu oraz wycinając całą załogę. Następnego dnia Świdrygiełło z Ostrogskim zdobyli Łuck. Widząc jednak, że bunt nie cieszy się spodziewanym poparciem, Świdrygiełło uciekł do Zygmunta Luksemburskiego, a potem do Austrii i Konstancji, gdzie jednak nie uzyskał poparcia od przebywającego tam Zygmunta, którego łączyły z Polską i Litwą w tym czasie poprawne relacje. W tym samym czasie na Żmudzi wybuchł przeciwko Witoldowi bunt, którego przywódcy zgodzili się poprzeć Świdrygiełłę w walce o tron Litwy. Sytuację chcieli wykorzystać też Krzyżacy, wysyłając dla poparcia buntowników wojska, ale zanim się to stało Kieżgajło Wolimuntowicz krwawo stłumił bunt i ściął 60 jego przywódców.

W maju 1419 roku na zjeździe w Koszycach Świdrygiełło, nie mogąc otrzymać już niczyjej pomocy w walce z Witoldem, kolejny raz przeprosił króla Jagiełłę za swoją zdradę. Król mu wybaczył i ofiarował starostwo w Opocznie i przywrócił dochody z żup wielickich. Król postanowił też zmusić Witolda do pojednania ze Świdrygiełłą, co nastąpiło 10 sierpnia 1420 roku w Miednikach za pośrednictwem Macieja z Łabiszyna, Piotra Szafrańca i Marcina z Goworzyna. W trakcie spotkania Świdrygiełło obiecał podporządkować się Witoldowi.

Książę Siewierszczyzny i Czernichowszczyzny

Dzięki ukorzeniu się w Miednikach otrzymał w 1420 roku Nowogród Siewierski, Trubczewsk, Briańsk i Czernichów wraz z przynależnymi tym grodom ziemiami, wiernie od tego czasu służąc Witoldowi i Jagielle. W marcu 1421 roku pokonał Tatarów. W 1422 roku wziął udział w wojnie Jagiełły przeciwko Zakonowi krzyżackiemu (wojna golubska). W tym samym roku w dla pilnowania Świdrygiełły osadzono w Starodubie Zygmunta Kiejstutowicza. W 1428 roku Świdrygiełło wziął udział w zakończonej sukcesem wyprawie Witolda na Nowogród Wielki.

Wielki Książę Litewski i wojna z Jagiełłą o Łuck

Ponieważ był przeciwnikiem litewskiej unii z Polską, wielokrotnie sprzymierzał się z Krzyżakami przeciwko swojemu najstarszemu bratu Jagielle i największemu wrogowi jakim był Witold. Po śmierci Witolda dostrzegł swoją kolejną szansę i w listopadzie 1430 roku został, bez wiedzy polskiej Rady Królewskiej, mianowany przez króla Władysława Jagiełłę nowym Wielkim Księciem Litewskim. W lutym 1431 roku na Zjeździe w Sandomierzu Rada Królewska zgodziła się zaakceptować Świdrygiełłę, pod warunkami, że uzna swoja podległość Jagielle oraz gdy zwróci Koronie Podole i Wołyń, które to warunki Świdrygiełło odrzucił. Co więcej Świdrygiełło w czerwcu 1431 roku ponownie sprzymierzył się z Krzyżakami, cesarzem Zygmuntem Luksemburskim i Moskwą, co doprowadziło do wyprawy Jagiełły na Wołyń w lipcu 1431 roku zakończonej podpisaniem we wrześniu rozejmu w Czartorysku, który miał obowiązywać do 1433 r. Jednocześnie Zakon krzyżacki zaatakował Polskę, co doprowadziło do nowej wojny polsko-krzyżackiej. Świdrygiełło wspierał żywioł ruski kosztem litewskiego co stało się przyczyną nieudanego zamachu na Świdrygiełę w Oszmianie w sierpniu 1432 roku dokonanego przez bojarów litewskich, w wyniku którego władzę na Litwie przejął Zygmunta Kiejstutowicz.

Wojna domowa z Zygmuntem Kiejstutowiczem

Zamach stanu doprowadził do wojny domowej na Litwie toczącej się w latach 1432-1439. W walce przeciwko nowemu wielkiemu księciu litewskiemu Zygmuntowi Kiejstutowiczowi Świdrygiełło opierał się na żywiole ruskim, a jego bazą były położone daleko na wschodzie Połock, Witebsk i Podole. Zygmunta z kolei popierała tylko etniczna katolicka Litwa. Świdrygiełło został pokonany przez wielkiego księcia Zygmunta Kiejstutowicza pod Oszmianą w 1432 roku, jednak rok później zajął większą część Wielkiego Księstwa, którą Zygmunt, z polską pomocą, odbił we wrześniu. Po 1434 roku zaczęły na terenach zajętych przez Świdrygiełłę wybuchać przeciwko niemu bunty, szczególnie w Kijowie, Łucku i na Podolu oraz w Smoleńsku, które tenże krwawo stłumił (metropolitę prawosławnego Harasyma ze Smoleńska spalił na stosie), jednak odpadł od niego Wołyń.

Po sprzymierzeniu się Świdrygiełły z Krzyżakami inflanckimi na Litwę przybyły wojska polskie, które zadały klęskę Świdrygielle w bitwie pod Wiłkomierzem w 1435 roku. Świdrygiełło schronił się w Połocku i potem udał się na południe by odzyskać Łuck i Krzemieniec. W tym czasie utracił jednak na rzecz Zygmunta Kiejstutowicza Połock, Witebsk i północ Wielkiego Księstwa.

Upadek

W związku z utratą prawie wszystkich ziem w dniu 4 września 1437 roku Świdrygiełło poddał się Koronie Polskiej, oddając jej nawet ziemię łucką, za co miał zatrzymać w dożywocie ziemię kijowską i wschodnie Podole zanim wrócą one do Korony. Ostatecznie Świdrygiełło uznał zwierzchnictwo Kazimierza Jagiellończyka od którego dostał we władanie Wołyń. Zmarł w Łucku na Wołyniu w 1452 r.

Rodzina

Był żonaty z księżniczką twerską; ich jedyny syn zmarł w dzieciństwie.

Linki zewnętrzne

• T. Stolarczyk, Na karuzeli życia czyli walki Świdrygiełły o tron litewski w latach 1392-1430
• T. Stolarczyk, Świdrygiełło przeciwko Jagielle - tzw. wojna łucka 1431 roku