Konfederacja tarnogrodzka: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 14:33, 30 sty 2017

Konfederacja tarnogrodzka – związek szlachty zawiązany 26 listopada 1715 roku w Tarnogrodzie przeciwko brutalnemu pobytowi wojsk saskich w Polsce i tym samym przeciwko Augustowi II Mocnemu. Po nieudanych rokowaniach w Rawie na wniosek szlachty o mediację poproszony został car Piotr I, którego wojska także stacjonowały w Rzeczpospolitej. Spór zakończony został Traktatem warszawskim w 1716, który przyjęto na sejmie niemym w 1717 roku, po którym nastąpiło 15 lat pokoju.

Geneza

W okresie kryzysu wschodniego (w Wielkim Księstwie Litewskim) w 1710 do Rzeczypospolitej wprowadzono wojska saskie, pod pretekstem zagrożenia tureckiego i szwedzkiego. Turcja sprzymierzona była ze Szwecją i wspierała roszczenia Karola XII i Stanisława Leszczyńskiego, jednak w wyniku klęski zadanej jej w walce z Austrią i Wenecją, 22 kwietnia 1714 zawarto traktat pokojowy z Augustem II, zażegnując to zagrożenie. W latach 1709–1714 w kraju powoli wygasały walki pomiędzy zwolennikami Augusta II i Leszczyńskiego a do kraju powoli powracali stronicy tego drugiego.

Utrzymanie wojsk saskich spadło na szlachtę^[1]. Specjalnie w tym celu w Warszawie powołano Generalny Komisariat Saski, który miał się zajmować pobieraniem kontrybucji na utrzymanie tych wojsk, stosując metody przypominające okupacyjne metody wojsk szwedzkich sprzed paru lat. Proceder ten był jawnym złamaniem praw szlacheckich, gdyż nakładał nowe podatki bez zgody szlachty, tym bardziej, że przerzucając koszty utrzymania na Polskę, odciążono skarb saski.

Jednak wprowadzenie wojsk saskich do Polski miało także inne znaczenie, bowiem było ono częścią planu zreformowania m.in. wojska polskiego. Łatwa do przewidzenia reakcja szlachty polskiej i nadużycia wojska saskiego miały spowodować protest szlachty, w którym mediatorem miał być król, który przy okazji chciał narzucić swoje reformy w duchu absolutyzmu.

Wobec brutalnych działań ze strony wojsk sojuszniczych, obkładana kontrybucjami szlachta zaczęła sprzeciwiać się im zbrojnie. Pierwsze wystąpiły województwa małopolskie, a następnie wielkopolskie. Mimo zaangażowania wojsk saskich w roku 1714 w działania wojenne konflikt zaczął się rozprzestrzeniać. Senatorowie odmówili królowi poparcia, a szlachta zawiązała konfederacje wojewódzkie.

Szlacheccy konfederaci, występując przeciw obecności wojsk saskich w Polsce, zwrócili się jednocześnie z prośbą o mediację do cara Piotra I, który wyraził na to zgodę chcąc wykorzystać sytuację dla wzmocnienia swoich wpływów.

Dodatkowym czynnikiem wpływającym na nastroje społeczne była zaraza 1707–1713, która spadła na ziemie polskie, powodując stratę aż jednej trzeciej ogółu ludności miejskiej i wiejskiej. Następnie zaraza wybuchła wśród zwierząt hodowlanych, powodując znaczne straty. Dodatkowo niesprzyjające warunki pogodowe jak susze, powodzie, grad i plaga szarańczy spowodowały niskie plony. Wszystkie te czynniki wpłynęły niekorzystnie na warunki ekonomiczne ogółu ludności, w tym szlachty.

Przebieg

26 listopada 1715 w Tarnogrodzie zawiązano konfederację generalną. Marszałkiem generalnym został Stanisław Ledóchowski. Za cel konfederaci postawili sobie obronę wolności Polski, doprowadzenie do wyjścia wojsk okupacyjnych oraz odsunięcie urzędników saskich od władzy.

Do konfederacji przyłączyła się część wojska koronnego i litewskiego. Hetmani wielcy koronny i litewski Adam Mikołaj Sieniawski i Ludwik Pociej, powiązani z Rosją, nie zdecydowali się na poparcie żadnej ze stron konfliktu.

W zimie wojska saskie rozpoczęły ofensywę pod dowództwem Jakuba Henryka Flemminga, przekroczyły Wisłę pod Sandomierzem i zajęły podstępem Zamość. Za pośrednictwem senatorów w styczniu 1716 w Rawie Ruskiej zawarty został rozejm między konfederatami a wojskami saskimi. Konflikt miał zostać rozstrzygnięty na zwołanym w tym celu sejmie. Niestety rozejm okazał się nietrwały – w Wielkopolsce i na Litwie zawiązały się konfederacje. Car Piotr I, który nie chciał dopuścić do wzmocnienia pozycji Augusta II, obiecał konfederatom pomoc w usunięciu wojsk saskich, a nawet detronizację króla^{[potrzebny przypis]}.

W lutym 1716 konfederaci zwrócili się z prośbą o mediację do cara Piotra I. Wcześniej odrzucili ofertę pomocy nuncjusza apostolskiego Girolamy Grimaldiego, gdyż pamiętali o stanowczym poparciu Kurii Rzymskiej dla Augusta II podczas wojny północnej. Późniejsze starania o pośrednictwo Turcji czy cesarza Karola VI były bezprzedmiotowe z powodu rozpoczynającej się wojny pomiędzy nimi. Wobec tego August II zgodził się na mediację rosyjską.

Rokowania rozpoczęły się w czerwcu 1716 w Lublinie. W imieniu cara rozmowy prowadził jego przedstawSrz Dołgoruki oraz Aleksy Daszkow. Zostały zerwane, gdyż konfederai zdobyli Poznań, zaś Sasi w Sandomierzu powiesili Mikołaja Łaściszewskiego. Wkrótce konfederaci przegrali z Sasami kluczową bitwę pod Kowalewem.

Skutki

Podczas rokowań strony ustaliły, że:

zostanie przeprowadzona reforma skarbowo-wojskowa, w związku z którą uzgodniona została nowa taryfa dóbr, która określała, do czyich majątków zostaną wprowadzone oddziały wojskowe, odtąd przypisane do nich na stałe. Komput wojska miał liczyć 24 tys. żołnierzy – 18 tys. w Koronie i 6 tys. w Wielkim Księstwie Litewskim.
nastąpi opisanie urzędów określając ich kompetencje, m.in. hetmanów, kanclerzy i wielu innych urzędników ograniczając ich prerogatywy i będąc pod ścisłą kontrolą sejmu.
August II Mocny zgodził się wyprowadzić swoje wojska z Rzeczypospolitej. Odtąd miały prawo wkroczyć jedynie w nadzwyczajnych okolicznościach i za zgodą sejmu. Pozostawił sobie jedynie gwardię liczącą 1,2 tys. żołnierzy, paradną formację, która uświetniała jego pobyt w kraju.
sascy ministrowie nie mogli ingerować w wewnętrzne sprawy polskie
postanowiono, że zostanie przeprowadzona reforma sejmików, które miały m.in. stracić prawo do nakładania podatków i zaciągania wojsk

Traktat warszawski podpisano 3 listopada 1716 i został zatwierdzony na Sejmie niemym, po którym nastąpiło 15 lat pokoju i odbudowy gospodarki.

Car moskiewski wystąpił jedynie jako mediator, bo ani konfederaci, ani król nie zgodzili się, żeby stał się gwarantem porozumienia. Zobowiązał się wycofać swe wojska, gdy tylko sytuacja wewnętrzna w Rzeczpospolitej się uspokoi i uczynił to w 1719 roku^[2].

Bitwy

8 października 1715 – bitwa pod Radogoszczą
luty 1716 – bitwa pod Ryczywołem
czerwiec 1716 – II bitwa pod Sokalem
lipiec 1716 przed oblężeniem Poznania – bitwa pod Lesznem
24 lipca 1716 – Oblężenie Poznania
5 października 1716 – bitwa pod Kowalewem

↑ Marian Julian Lech, Za króla sasa, Książka i Wiedza, Warszawa 1965, s. 18.
↑ http://wyborcza.pl/alehistoria/7,121681,21293468,sejm-niemy-dlaczego-300-lat-temu-poslowie-zamilkli.html

Bibliografia

Historia Dyplomacji Polskiej, tom II 1572–1795 pod redakcją Zbigniewa Wójcika, PWN Warszawa 1982, s. 368.
Konfederacja tarnogrodzka i jej tradycje. Tarnogród: [s.n.], 1995. ISBN 83-904884-0-X.

Linki zewnętrzne

Dziennik Konfederacyi Tarnogrodzkiej przeciw wojskom saskim zawiązany w Polsce (1715-1717 r.) wyd. z rękopismu przez E. Raczyńskiego.

[1] Marian Julian Lech, Za króla sasa, Książka i Wiedza, Warszawa 1965, s. 18.

[2] ttp://wyborcza.pl/alehistoria/7,121681,21293468,sejm-niemy-dlaczego-300-lat-temu-poslowie-zamilkli.html

[1]

[2]

@@ Linia 25: / Linia 25: @@
 W lutym 1716 konfederaci zwrócili się z prośbą o mediację do cara Piotra I. Wcześniej odrzucili ofertę pomocy nuncjusza apostolskiego [[Girolamo Grimaldi|Girolamy Grimaldiego]], gdyż pamiętali o stanowczym poparciu [[Kuria Rzymska|Kurii Rzymskiej]] dla Augusta II podczas [[III wojna północna|wojny północnej]]. Późniejsze starania o pośrednictwo Turcji czy cesarza [[Karol VI Habsburg|Karola VI]] były bezprzedmiotowe z powodu rozpoczynającej się [[VI wojna austriacko-turecka|wojny pomiędzy nimi]]. Wobec tego August II zgodził się na mediację rosyjską.
-Rokowania rozpoczęły się w czerwcu 1716 w [[Lublin]]ie. W imieniu cara rozmowy prowadził jego przedstawiciel Grzegorz Dołgoruki oraz Aleksy Daszkow. Zostały zerwane, gdyż konfederaci [[Oblężenie Poznania (1716)|zdobyli Poznań]], zaś [[Sasi]] w Sandomierzu powiesili [[Mikołaj Łaściszewski|Mikołaja Łaściszewskiego]]. Wkrótce konfederaci przegrali z Sasami kluczową bitwę pod Kowalewem. Konfederaci łudzili się, że sami doprowadzą do zgody między Piotrem I a Karolem XII, detronizując Augusta II. W tym celu do Austrii pojechał konfederata [[Stefan Morsztyn]], by nawiązać kontakt z tamtejszym posłem szwedzkim [[Johan Stiernhöck|Johanem Stiernhöckiem]]. Nie przyniosło to jednak wielkich rezultatów.
+Rokowania rozpoczęły się w czerwcu 1716 w [[Lublin]]ie. W imieniu cara rozmowy prowadził jego przedstawS[[Grzegorz Dołgoruki|rz Dołgoruki]] oraz [[Aleksander Daszkow|Aleksy Daszkow]]. Zostały zerwane, gdyż konfederai [[Oblężenie Poznania (1716)|zdobyli Poznań]], zaś [[Sasi]] w Sandomierzu powiesili [[Mikołaj Łaściszewski|Mikołaja Łaściszewskiego]]. Wkrótce konfederaci przegrali z Sasami kluczową [[Bitwa pod Kowalewem|bitwę pod Kowalewem]].
+== Skutki ==
-Ponowne mediacje toczyły się w Gdańsku, Lublinie, w Warszawie i Lublinie, w których Augusta II reprezentował biskup kujawski [[Konstanty Felicjan Szaniawski]].
+Podczas rokowań strony ustaliły, że:
-Rozmowy były bardzo trudne i żmudne, jednak doszło do pogodzenia stron.
+* zostanie przeprowadzona reforma skarbowo-wojskowa, w związku z którą uzgodniona została nowa taryfa dóbr, która określała, do czyich majątków zostaną wprowadzone oddziały wojskowe, odtąd przypisane do nich na stałe. Komput wojska miał liczyć 24 tys. żołnierzy – 18 tys. w Koronie i 6 tys. w Wielkim Księstwie Litewskim.
-Ustalono, że:
-* zostanie przeprowadzona reforma skarbowo-wojskowa w związku z którą uzgodniona została nowa taryfa dóbr, która określała, do czyich majątków zostaną wprowadzone oddziały wojskowe, odtąd przypisane do nich na stałe. Komput wojska miał liczyć 24 tys. żołnierzy – 18 tys. w Koronie i 6 tys. w Wielkim Księstwie Litewskim.
 * nastąpi opisanie urzędów określając ich kompetencje, m.in. hetmanów, kanclerzy i wielu innych urzędników ograniczając ich prerogatywy i będąc pod ścisłą kontrolą sejmu.
-* August II zgodził się wyprowadzić swoje wojska z Rzeczypospolitej. Odtąd miały prawo wkroczyć jedynie w nadzwyczajnych okolicznościach i za zgodą sejmu. Pozostawił sobie jedynie gwardię liczącą 1,2 tys. żołnierzy, paradną formację, która uświetniała jego pobyt w kraju.
+* August II Mocny zgodził się wyprowadzić swoje wojska z Rzeczypospolitej. Odtąd miały prawo wkroczyć jedynie w nadzwyczajnych okolicznościach i za zgodą sejmu. Pozostawił sobie jedynie gwardię liczącą 1,2 tys. żołnierzy, paradną formację, która uświetniała jego pobyt w kraju.
-* sascy ministrowie nie mogli ingerować w sprawy polskie
+* sascy ministrowie nie mogli ingerować w wewnętrzne sprawy polskie
-* zostanie przeprowadzona reforma sejmików, które miały m.in. stracić prawo do nakładania podatków i zaciągania wojsk
+* postanowiono, że zostanie przeprowadzona reforma sejmików, które miały m.in. stracić prawo do nakładania podatków i zaciągania wojsk
 Traktat warszawski podpisano [[3 listopada]] [[1716]] i został zatwierdzony na [[Sejm niemy|Sejmie niemym]], po którym nastąpiło 15 lat pokoju i odbudowy gospodarki.
-Car moskiewski wystąpił jedynie jako mediator, bo ani konfederaci, ani król nie zgodzili się, żeby stał się gwarantem porozumienia. Zobowiązał się wycofać swe wojska, gdy tylko sytuacja się uspokoi i w 1719 roku dotrzymał słowa<ref>http://wyborcza.pl/alehistoria/7,121681,21293468,sejm-niemy-dlaczego-300-lat-temu-poslowie-zamilkli.html</ref>.
+Car moskiewski wystąpił jedynie jako mediator, bo ani konfederaci, ani król nie zgodzili się, żeby stał się gwarantem porozumienia. Zobowiązał się wycofać swe wojska, gdy tylko sytuacja wewnętrzna w Rzeczpospolitej się uspokoi i uczynił to w 1719 roku<ref>http://wyborcza.pl/alehistoria/7,121681,21293468,sejm-niemy-dlaczego-300-lat-temu-poslowie-zamilkli.html</ref>.
 == Bitwy ==