Konfederacja gołąbska

Konfederacja gołąbska (lub konfederacja gołębiowska), – konfederacja zawiązana przez szlachtę koronną przy królu Michale Korybucie Wiśniowieckim 16 października 1672. Przyłączyły się do niej również ugrupowania wiernej królowi magnaterii. Monarcha akt konfederacji podpisał 10 listopada 1672.

Zawiązana została przeciwko tzw. „malkontentom” (opozycji magnackiej), w obronie króla, który m.in. dążył do podpisania przez Polskę pokoju z Imperium Osmańskim.

Marszałkiem konfederacji gołębiowskiej został wierny królowi Stefan Stanisław Czarniecki, bratanek hetmana Stefana Czarnieckiego. Głównymi autorami uchwał konfederacji byli biskup poznański Stefan Wierzbowski i wojewoda sieradzki Feliks Kazimierz Potocki.

Przeciwnicy konfederacji gołębiowskiej, opozycja związana była z: dworem Królestwa Francji, prymasem Mikołajem Prażmowskim i hetmanem wielkim koronnym Janem Sobieskim.

Kapitulacja Kamieńca Podolskiego 26 sierpnia 1672 otworzyła armii osmańskiej drogę do przyłączenia Rzeczypospolitej. Kozłów ofiarnych szukano we własnych szeregach, według niektórych źródeł o oddanie twierdzy fałszywie oskarżano osobiście Sobieskiego, doszukując się ukrytych knowań i korupcji. Jednakże, po ocenie dowodów w tej kwestii, wielu konfederatów gołębiowskich pojednało się z nim (niektórzy "na kolanach").

Wobec prognozowanego zagrożenia (według niektórych źródeł wykorzystanego raczej jako pretekst) król Michał Korybut Wiśniowiecki zdecydował się na zwołanie pospolitego ruszenia województw koronnych pod wieś Gołąb (obecnie w województwie lubelskim). Nie doszło jednak do wyprawy, a zebrana szlachta rozpoczęła obrady.

16 października uchwalono akt konfederacji, jej celem było uspokojenie kraju wobec zagrożenia zewnętrznego i konfliktów wewnętrznych oraz obrona praw i przywilejów średniej i niższej szlachty poprzez uchwały ograniczające prawa częściowo niesubordynowanej i opozycyjnej magnaterii.

Konfederaci wysunęli szereg projektów reform ustrojowych w tym m.in.:

• dwuletniej kadencyjności wszystkich urzędów (co było wymierzone w magnaterię, także w Sobieskiego),
• regulacji dotyczących zbierania pospolitego ruszenia,
• zasady zakazu pełnienia kilku godności przez tę samą osobę ("incompatibilitas"),
• domagano się także pozbawienia urzędu hetmańskiego, przywódcy ugrupowania "malkontentów" (Sobieskiego).

W tym samym okresie został podpisany pokój z Imperium Osmańskim, według różnych źródeł, 16 bądź 18 października 1672.

Opozycyjna część szlachty uznała traktat pokojowy za co najmniej kontrowersyjny, z tego i innych powodów kraj pogrąża się w anarchii, stając na granicy wojny domowej, sejm zwołany w styczniu 1673 roku debatował nad traktatem jeszcze w marcu (Walka stronnictw).

Z powodu niejasnej sytuacji panującej w Polsce, Imperium Osmańskie, traktowało podpisanie dokumentu jako wystarczający powód do uznania ważności traktatu pokojowego.

20 października obóz pospolitego ruszenia przeniesiono pod Lublin, gdzie 10 listopada akt konfederacji podpisał monarcha. Odpowiedzią było zawiązanie 23 listopada 1672 przez opozycyjną magnaterię (pod wodzą Sobieskiego) konfederacji szczebrzeszyńskiej.

Kontynuacją obrad konfederatów gołębiowskich był generalny zjazd warszawski rozpoczęty 4 stycznia 1673, celem jego było doprowadzenie do końca spraw omawianych pod Gołębiem i Lublinem.

11 marca 1673 wobec niewypełniania przez Polskę warunków podpisanego traktatu pokojowego wielki wezyr osmański Ahmed Köprülü upomniał Polskę grożąc, że również Imperium Osmańskie może tenże traktat zerwać.

W tym samym miesiącu, po prawie pół roku od podpisania traktatu, po interwencjach i subwencjach państw trzecich (m.in. papiestwa, za artykułem: Walka stronnictw) sejm zgodził się odmówić ratyfikacji podpisanego z Imperium Osmańskim traktatu pokojowego.

Łącznie ze zjazdem warszawskim tenże sejm trwał około 3,5 miesiąca do kwietnia 1673.

Obie konfederacje zostały rozwiązane 12 marca 1673 podpisaniem aktu pacyfikacji, kończącego otwarty konflikt między dworem i popierającą go szlachtą a opozycyjnym magnackim stronnictwem "malkontentów".

Michał Korybut rozpoczął przygotowania do kontynuowania wojny z Imperium Osmańskim.

Po zgonie króla bezimienny autor czynił aluzję do konfederacji w wierszowanym Nagrobku:

Turczyn nieszczęściem, Gołąb głupstwa świadkiem,

Lwów śmiercią, a śmierć nieszczęścia ostatkiem,

To był mój żywot, więcej nic nie znałem,

Nie wiem, czym królem, wiem, żem był Michałem.

Dążenia wielu posłów konfederacji gołębiowskiej, w kwestii wyplątania się przez Rzeczpospolitą z wojny, zrealizowały się dopiero w 3 lata po śmierci oponenta tej konfederacji − Sobieskiego, za panowania Króla Polski, Elektora Saskiego Augusta II Mocnego w postaci pokoju karłowickiego z 26 stycznia 1699 roku.

Linki zewnętrzne

• Karol Wyrwicz, Konfederacya gołąbska, obraz historyczny obejmujący większą część panowania Michała Wiszniowieckiego Poznań 1862
• Tadeusz Korzon, Dola i niedola Jana Sobieskiego 1629 - 1674. T. 3 Kraków 1898, rozdział Rok haniebny 1672.