Komorniki (gmina)

Komorniki

gmina wiejska
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	poznański
TERC	3021072
Siedziba	Komorniki
Wójt	Jan Józef Broda
Powierzchnia	66,4 km²
Populacja (31.12.2022) • liczba ludności	36 329
• gęstość	483 os./km²
Nr kierunkowy	+48 61
Kod pocztowy	62-052
Tablice rejestracyjne	PZ i POZ
Adres urzędu: ul. Stawna 1 62-052 Komorniki
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw 8 Liczba miejscowości 11
Położenie na mapie powiatu
52°20′09″N 16°48′28″E
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Komorniki – gmina wiejska w województwie wielkopolskim, w powiecie poznańskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie poznańskim. Siedzibą władz gminy jest wieś Komorniki. Wójtem gminy Komorniki jest od 2002 roku Jan Józef Broda.

Według danych z 31 grudnia 2022 r. gminę zamieszkiwało 36 329 osób.

W gminie Komorniki znajduje się 11 miejscowości: Komorniki, Chomęcice, Głuchowo, Łęczyca, Plewiska, Rosnowo, Rosnówko, Szreniawa, Walerianowo, Wiry oraz Jarosławiec.

Znajduje się tam również 8 sołectw: Chomęcice, Głuchowo, Komorniki, Łęczyca, Plewiska, Rosnówko-Walerianowo-Jarosławiec, Szreniawa-Rosnowo i Wiry.

Gmina Komorniki jest gospodarzem Ogólnopolskiego Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej oraz siedzibą stowarzyszenia "Polska Orkiestra Barokowa".

Historia

Na terenie gminy Komorniki z młodszej epoki kamiennej, kiedy ludność zaczęła prowadzić osiadły tryb życia zachowały się ziemniaki, a z narzędzi kamienny młot i motyka. Odkopane ziemianki w kształcie prostokąta, większa o wymiarach 4,5 m długości i 2,8 do 3,2 m szerokości oraz mniejsza o wymiarach 1,8 m długości i 1,65 m szerokości świadczą o luźnej zabudowie osady.

Z późniejszego okresu około 3500 lat p.n.e. na uwagę zasługuje wykopane na terenie Komornik naczynie grobowe, w którym składano jadło dla zmarłego, było ono ręcznie lepione, a nie na kole garncarskim. Mimo to kształt naczynia jest idalny. Z epoki brązu pochodzi miseczka odlewnicza, która jest pozostałością po pracowni zlokalizowanej tuż nad brzegami rzeczki Wirynki. Znaleziono tu monety: rzymską z IV w. n.e., polskie z czasów panowania Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka oraz pruską z roku 1787. Świadczą one o tym, że przez ziemię obecnej gminy Komorniki przechodził prawdopodobnie szlak handlowy.

Pierwszą wzmianką o czymkolwiek na terenach dzisiejszej gminy Komorniki jest wzmianka o wsi Komorniki z roku 1136 z bulli papieża Innocentego II, nazwa Komorniki powstała prawdopodobnie od urzędnika pierwszych Piastów - Komornika. Komornikami nazywano urzędników książęcych i biskupich. Wieś Komorniki należała do posiadłości kościelnych, na co wskazuje wspomniana bulla papieska.

Wsie Chomęcice, Wiry, Plewiska oraz Jarosławiec (obecna osada w gminie Komorniki) istniały one już przed 1400 rokiem. A w latach od 1400 do 1600 roku założone zostały wsie: Rosnowo, Głuchowo, Wirki (obecna część wsi Wiry) i Łęczyca, za to w następnym dwustuleciu Rosnówko.

Prawie cały obecny teren gminy Komorniki należał w średniowieczu do biskupa poznańskiego. Po trzecim rozbiorze Polski władze pruskie dla tych wsi oraz folwarków włączonych do dóbr państwowych ustanowiły odrębną administrację z siedzibą w Komornikach. Okolice Wir należały do rodu Łodziów, w okresie zaborów właścicielem ziem rosnowskich był Bierbaum, który podzielił majątek na kilka odrębnych folwarków a nazwę Rosnowo zamienił na Marienberg. Po I wojnie światowej reaktywowano nazwę Rosnowo. Jeden z dużych folwarków został zakupiony przez adwokata dr. Glabisza z Poznania i nazwany Marzeninem. W latach dwudziestych majątek ten otrzymał nazwę Szreniawa.

W czasie zaborów ludność polska zamieszkała na terenie obecnej gminy Komorniki broniła swego stanu posiadania przed kolonizacją pruską, jedynie w Łęczycy połowa gospodarstw przeszła w ręce niemieckie. Ostoją Polskości były przede wszystkim Komorniki, gdzie w latach 80 XIX w. Polacy ostro protestowali przeciwko rugowaniu języka polskiego ze szkół. Jednym z gorliwych patriotów ziem obecnej gminy Komorniki był pracujący tu w latach 1853-1881 proboszcz miejscowej parafii, ksiądz Franciszek Ksawery Malinowski, uczestnik powstania listopadowego, syn burmistrza z Golubia. Po otrzymaniu święceń kapłańskich, jako proboszcz w Wałdowie (woj. bydgoskie) nie mógł pogodzić się z germanizacyjną polityką biskupa pelplińskiego Sedlaka i dlatego przeniósł się do Wielkopolski i osiadł w Komornikach.

Znał wiele języków, w tym sanskryt, a przede wszystkim języki ludów słowiańskich. Prowadził nad nimi badania porównawcze. Myślał o wprowadzeniu jednego alfabetu dla wszystkich języków słowiańskich. Sam też opracował alfabet wszechsłowiański i opublikował go w 1869 roku. Wydał także szereg prac z zakresu ortografii i gramatyki polskiej. Organizował spotkania rolników, na których propagował najnowsze osiągnięcia z zakresu uprawy roślin sadowniczych sam wyhodował nową odmianę gruszek. Odwiedzał gospodarzy i udzielał porad. Należał do współzałożycieli Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1857) i Teatru Polskiego w Poznaniu. Dla zasług, jakie włożył w obronie polskości oraz za osiągnięcia naukowe, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk wystawiło na jego mogile 1883 roku pomnik - popiersie. Znajduje się on na cmentarzu Komornickim przy kościele parafialnym pod wezwaniem świętego Andrzeja Apostoła. Pomnik przetrwał czas okupacji i stoi do dnia dzisiejszego.

W roku 1900 proboszczem Komornik został ksiądz Stanisław Gładysz, który wraz z Leonem Plucińskim założył Koło Obywatelskie. Jego celem było budzenie poczucia narodowego wśród ludu wiejskiego. Ksiądz Stanisław Gładysz przeciwstawiał się komisji kolonizacyjnej. Dla przykładu sam nabył majątek w Komornikach i rozparcelował go między chłopów polskich. Był członkiem rady nadzorczej Spółki Parcelacyjnej Rolników.

W dwudziestoleciu międzywojennym patriotyczne poczynania kontynuowała organizacja sportowo-gimnastyczna ,,Sokół". Skupiała ona w swych szeregach postępową młodzież męską. ,,Sokół" był stowarzyszeniem przysposabiającym do służby wojskowej i politycznej. W Komornikach organizacja ta liczyła 30 członków i uczestniczyła w zawodach z innymi organizacjami. Zmierzch ,,Sokoła" zaczyna się z chwilą powstania organizacji ,,Strzelec".

W okresie międzywojennym własność ziemska w gminie stanowiła połowę jej obszaru. Dworu i folwarku nie posiadały: Łęczyca, Rosnówko, Jarosławiec i Walerianowo. Najwięcej ziemi należało do ks. Adama Czartoryskiego (Głuchowo i Wiry). Szreniawa była w rękach dr. Glabisza, Plewiska posiadali Freudenreichowie, Chomęcice mieli Jordanowie za to w posiadaniu Komornik była Żurowska.

Wraz z rozwojem rolnictwa rozkwitał handel, ale wyłącznie prywatny. Istniało wiele drobnych placówek handlowych, które zaspokajały potrzeby ludności zaopatrując ją w artykuły spożywcze i niektóre przemysłowe. Podstawowym punktem zaopatrzenia był tzw. ,,skład kolonialny" (dziś sklep spożywczy), w którym można było, oprócz artykułów spożywczych kupić podstawowe artykuły przemysłowe jak: nafta, karbid, mydło, proszki, łańcuchy itp. W każdej prawie wsi były warsztaty rzemieślnicze, niezbędne do zaspokojenia potrzeb ludności wiejskiej. W samych Komornikach było jedenaście placówek handlowych różnej branży. Ponadto bogato kwitł handel obwoźny. Dowożono do Komornik pieczywo, pomimo że w Komornikach były trzy piekarnie. Handel odbywał się na zasadzie konkurencji. Po domach krążyli wędrowni handlarze drobiazgami (rybami, owocami, koszykami).

Domy nawiedzali naprawiacze parasoli, ostrzyciele narzędzi i tzw. nośpłaci - ludzie trudniący się, jak byśmy to dziś powiedzieli, skupem surowców wtórnych. Mleko od gospodarzy odbierali i odwozili do składów kolonialnych miasta Poznania prywatni wozacy zwani mleczarkami. Skupem bydła zajmowali się handlarze: drobnym inwentarzem handlowali chłopi na jarmarkach i targach w sąsiednich miasteczkach: Mosinie i Stęszewie oraz w Poznaniu. Gospodarze wyprodukowane zboże sprzedawali spółce akcyjnej ,,Rolnik" w Poznaniu. Przy sprzedaży targowano się, próbując uzyskać najwyższą cenę, a przy kupnie - nabyć towar taniej niż żądał sprzedający, ale pieniędzy brakowało i dlatego często zdarzało się, że kupowano towar na tak zwaną ,,krechę" lub ,,krędę", czyli na kredyt u poszczególnych właścicieli składów.

Lecznictwo w okresie międzywojennym przedstawiało się inaczej aniżeli dzisiaj. Na teren obejmujący dzisiejszą gminę Komorniki przypadał tylko jeden lekarz mieszkający w Żabikowie. Obsługiwał on rewir, jak dawniej nazywano zasięg działalności lekarza, do którego należały: Żabikowo, Wiry, Komorniki, Plewiska, Głuchowo, Kotowo, Fabianowo oraz Rudnicze. Leczył on lżejsze przypadki zachorowań, a cięższe kierował do szpitala w Poznaniu. Ów lekarz miał do swojej dyspozycji również podręczną apteczkę, a za środek lokomocji służył mu rower.

Działała tu też miejscowa ,,służba zdrowia". W każdej wsi żyli ludzie, którzy umieli sobie i innym udzielić pomocy w lżejszych przypadkach. Zwichnięcia, zaprószenie oka itp. leczono na miejscu. Z chorym zębem jechało się do kowala, do Kotowa, który przy pomocy skonstruowanych przez siebie narzędzi rwał zęby bez znieczulenia. Bardzo rozpowszechnione w tym czasie było leczenie ziołami. Ludzie chorowali na te same choroby co dziś, ale występowały one w większym nasileniu, inna też była ich nazwa, np. suchoty i galopujące suchoty, to nic innego jak gruźlica zależnie od stopnia zaawansowania. Nie wszyscy byli ubezpieczeni, a leczenie było płatne w całości lub części. Dlatego ludzie na ogół rzadko się leczyli u lekarza, rzadkością też był wyjazd do szpitala. Opieka zdrowotna nad dziećmi była mało skuteczna, dlatego umieralność wśród nich była duża.

Mieszkańcy Komornik różnili się od mieszkańców innych wsi strojem. Podstawowym ubiorem był zmodernizowany kolorystycznie strój szamotulski z domieszką stroju bamberskiego wiejskiego i miejskiego. Szczególną uwagę zwracano na ubiór niedzielny i świąteczny. Dotyczyło to zarówno kobiet jak i mężczyzn. Stroje męskie były bardziej bogate w fasonie i kolorze. Ubiór mówił o przynależności społecznej dlatego tak dużą wagę przywiązywano do niego.

Oprócz kultywowania estetyki w zakresie ubiorów mieszkańcy Komornik w latach międzywojennych garnęli się do czytelnictwa. Początkowo czytano tylko książki szkolne, ponieważ książka była rzadkością, oraz czasopisma. Z upływem czasu pojawiało się coraz więcej książek i czasopism. Stwierdzić jednak trzeba, że tylko nieliczni mieszkańcy wsi sięgali po książki i nowości wydawnicze.

W Komornikach istniały dwa zbiory biblioteczne: biblioteka szkolna licząca kilkadziesiąt tomów i biblioteka parafialna licząca około 130 tomów. Biblioteka szkolna, ze względu na szczupły zbór, nie spełniała swojej roli nie oddziaływała też poza mury szkolne. Z upływem lat straciła na atrakcyjności, gdyż zbiorów nie powiększano.

Wiadomości Parafialne z 15 września 1934 r.

Swoją interesującą historię miała biblioteka parafialna. Przed pierwszą wojną światową istniała biblioteka polska przy Towarzystwie Katolickim Rolników Polskich z siedzibą w Komornikach. Prezesem tego Towarzystwa był kościelny Marian Maćkowiak. Po pierwszej wojnie światowej biblioteka przekazana została Katolickiemu Stowarzyszeniu Młodzieży Męskiej i Żeńskiej oraz ,,Sokołowi". W tym czasie bibliotekarzem był Antoni Mączyński, a patronem wspomniany już proboszcz Stanisław Gładysz, który w latach 1934-1935 wydawał także tygodnik ,,Wiadomości parafialne". Biblioteka ta swym zasięgiem obejmowała całą parafię komornicką.

Czytelnictwo na terenie Komornik ożywiło się w latach trzydziestych, gdyż w tym czasie książki były wydawane w formie broszur. Były to utwory sensacyjne, obliczone na łatwych czytelników, zwane pospolicie brukowcami. Krążyły one po domach i zaspokajały elementarny głód książki na wsi. Ponadto czytano różne dzienniki i tygodniki. Światlejsi mieszkańcy Komornik korzystali z biblioteki poznańskiej, mieszczącej się przy Rynku Łazarskim. Po wyzwoleniu powołana została biblioteka gminna.

Okazją do zaspokajania potrzeb duchowych było praktykowanie zwyczajów i obyczajów obchodzonych na wsiach. Komorniki nie różniły się pod tym względem od innych wsi Polskich.

Na szczególną uwagę zasługują zwyczaje związane z poszczególnymi porami roku. I tak od początku grudnia przygotowywano się do Świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku. W tym okresie chodzili tzw. kolędnicy, była to młodzież, przeważnie bez stałego miejsca zatrudnienia, śpiewając kolędy i odgrywając jasełka. Na nowy rok robiono ,,psoty" poszczególnym mieszkańcom wsi. Wiosną w okresie świąt Wielkanocnych, urządzano ,,śmigus dyngus" i chodzono z ,,niedźwiedziem". W okresie żniw popularne były obrzędy związane z trudną pracą żniwiarzy. Obowiązkiem pana czy rządcy było urządzenie ,,pępka" i dożynek. Dożynki organizowano na folwarkach na zakończenie żniw, na których w wesoły a uszczypliwszy sposób tzw. przyśpiewkach wyszydzano przywary pana, rządcy i innych ludzi zajmujących stanowiska w gospodarstwie. Pierwsze dożynki zorganizowane przez gospodarzy indywidualnych urządziło kółko rolnicze w Komornikach w 1928 roku. Jesienią kobiety i młodzież żeńska zbierała się w chacie gospodarza na ,,darcie pierza". Czynność ta polegała na oddzielaniu chorągiewki pióra od stosiny. Obyczaj ten rozpowszechniony w okresie międzywojennym podyktowany był tym, że każda panna gospodarska musiała otrzymać w posagu dwie pierzyny i cztery poduszki. W czasie darcia pierza śpiewano różne piosenki i pieśni, często wesołe, niekiedy żałosne.

Na ulicy Kościelnej w Komornikach znajduje się okazały kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem świętego Andrzeja Apostoła. Na dachu centralnie umieszczona wieża dzwonowa, zawieszona na więźbie dachowej. Kościół pobudowany na wzniesieniu nieopodal Wirynki kryje w swoich podziemiach tajemnice przeszłości. Zgromadzone tam szkielety ludzkie podobno są zbiorowymi pochówkami ludzi zmarłych na cholerę.

Parafia Komornicka założona została w XII wieku i należała do biskupstwa poznańskiego. W tym też okresie pobudowano kościół drewniany.

Obecny kształt przybrał kościół po latach 1910-1912. Wówczas dobudowano do starszego prezbiterium nawę główną. Pierwotnie kościół kryty był blachą miedzianą, ktorą w czasie pierwszej wojny światowej Niemcy zastąpili dachówką. Wtedy to parafia straciła dwa z trzech dzwonów zawieszonych na wieży.

Polichromię wnętrza wykonali w latach 1920-1926: Wiktor Gosieniecki - prezbiterium i Stanisław Jarocki - nazwy boczne. Dziełem sztukatorów włoskich jest wykonany ze stiuku ołtarz główny z roku 1789, z dwoma obrazami z tego okresu. Obraz górny przedstawia Matkę Boską pocieszenia, a dolny Chrystusa dźwigającego krzyż na obydwu ramionach.

W okresie okupacji Hitlerowskiej życie w Komornikach pozornie zamarło, przeszło do podziemia. Kilku mieszkańców wsi zostało aresztowanych i straconych. Jednak duch w społeczności Komornik nie załamał się. Pielęgnowano polskie zwyczaje i obyczaje. Słuchano z ukrytych radio-odbiorników radia lońdyńskiego, dyskutowano, podtrzymywano się na duchu, czytano polskie książki.

Czas wolności rozpoczął się działalnością władz cywilnych polskich. Powstała Ochotnicza Milicja Obywatelska, która liczyła 48 osób. Ona pierwsza zajęła się życiem społecznym Komornik. Po wyzwoleniu Wielkopolski wracali mieszkańcy Komornik wysiedleni do Generalnej Guberni, wywiezieni na roboty do Rzeszy i zajmowali swoje gospodarstwa. Wszyscy zabrali się do pracy. I tak powoli wracało normalne życie wsi.

Historia gminy Komorniki rozpoczyna się w 1833 roku, kiedy zaborcy niemieccy utworzyli wójtostwo Komorniki z siedzibą w Fabianowie. Obejmowało ono znaczną część dzisiejszego Poznania: Junikowo, Fabianowo, Kotowo, Ławica, Marcelin, Rudnicze, Świerczewo, Żabikowo, a także Gołuski, Dąbrowa, Dąbrówka, Gurowo, Skórzewo, Sobiesiernie, Twardowo i Wysogotowo oraz znaczną część dzisiejszej Gminy Komorniki bez Wir i Łęczycy.

W roku 1911 wójtostwo Komorniki przestało istnieć, a jego obszar został podzielony pomiędzy wójtostwa Stęszew i Dopiewo. Wieś Komorniki została wtedy przyłączona do wójtostwa Dopiewo.

W roku 1954, kiedy reforma administracyjna powołała wiele mniejszych jednostek terytorialnych, Komorniki stały się gromadą, która obejmowała wsie: Komorniki, Głuchowo, Szreniawę, Rosnowo. Siedzibą gromady był prywatny dom gospodarza Begiera.

Obecna gmina Komorniki powstała w 1973 roku. Ma charakter wiejski i rozciąga się na obszarze 66,4 km2.

Po wyzwoleniu ludność Komornik zrzeszała się w różnego rodzaju kółkach zainteresowań. Tworzono zespoły teatralne, taneczne, muzyczne, w których zaspokajano głód kulturalny, tak dotkliwy w czasie okupacji. Rozwój radiofonii bezprzewodowej, a później telewizji wpłynął niekorzystnie na pracę spontanicznie powstałych zespołów. W pierwszych latach po wojnie z inicjatywy Jana Pinczaka, który społecnie prowadził świetlicę gromadzką, przyjeżdżało do Komornik kino objazdowe. Imprezy przygotowywano i urządzano w prymitywnych warunkach. Z czasem życie kulturalne prawie zupełnie zamarło. Przyczyną tego był między innymi brak odpowiednich pomieszczeń.

W listopadzie 1990 roku rozpoczęto wydawanie pisma samorządowego gminy Komorniki gazety ,,Nowiny Komornickie" który od tego momentu jest wydawany co każdy miesiąc.

W czerwcu 1996 roku gminie Komorniki nadano herb.

W listopadzie 2003 roku powstał na terenie Komornik ,,ogród pamięci" w których znajdują się głazy upamiętniające i tablice pamiątkowe.

Obiekty

- Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie

- Stacja Szreniawa - Piękna Helena

- Park Podworski w Plewiskach

- Kościoły

- Parafia Rzymsko-katolicka pw. św. Andrzeja Apostoła w Komornikach

- Parafia Rzymsko-Katolicka pw. św. Floriana w Wirach

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 gmina Komorniki ma obszar 66,55 km², w tym:

• użytki rolne: 73%
• użytki leśne: 16%

Gmina stanowi 3,5% powierzchni powiatu poznańskiego.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2021 r.:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	32 193	100	16 468	51,2	15 725	48,8
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	483,67		247		236,45

• Piramida wieku mieszkańców gminy Komorniki w 2021 roku.

Według danych z 31 grudnia 2022 roku 4% mieszkańców gminy Komorniki pracuje w sektorze rolniczym, 38,2% trudzi się w przemyśle za to 40,8% w sektorze usługowym.

Według danych z 31 grudnia 2021 roku

Największą liczbą mieszkańców w gminie Komorniki mogą się poszczycić Plewiska które zamieszkuje aż 14 162 osoby co stawia Plewiska na 2 miejscu w rankingu najbardziej zaludnionych wsi w Polsce, za to Komorniki są na miejscu 5. Gmina Komorniki jest jedyną taką gminą która posiada więcej niż jedną wieś które są w pierwszej dziesiątce rankingu najbardziej zaludnionych wsi w Polsce.

Ranking najbardziej zaludnionych miejscowości w gminie Komorniki:

1. Plewiska - 14 162
2. Komorniki 10 996
3. Wiry 4 487
4. Rosnówko 1 583
5. Chomęcice 1 385
6. Łęczyca 935
7. Szreniawa 788
8. Głuchowo 766
9. Walerianowo 447 (31.12.2019)
10. Rosnowo 346
11. Jarosławiec 27 (30.06.2011)

Sąsiednie gminy

Dopiewo, Luboń, Mosina, Poznań, Puszczykowo, Stęszew

Zobacz też

• Ogólnopolski Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej - Komorniki