Sprawiedliwy wśród Narodów Świata

Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
‏חֲסִיד אֻמּוֹת הָעוֹלָם‎
*Chasid Umot ha-Olam*
	; Awers
Ustanowiono	1963
Dewiza	Kto ratuje jedno życie – ratuje cały świat
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (hebr. ‏חֲסִיד אֻמּוֹת הָעוֹלָם‎, Chasid Umot ha-Olam) – najwyższe izraelskie odznaczenie cywilne nadawane nie-Żydom, przyznawane przez Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Jad Waszem w Jerozolimie.

Historia

Termin Sprawiedliwy wśród Narodów Świata oznaczał pierwotnie w żydowskiej tradycji osoby pochodzenia nieżydowskiego, które były dobrymi, bogobojnymi ludźmi. Według tej tradycji wielki zestaw praw i nakazów zawartych w Torze, ale także w księgach Miszna, Gemara i ustnej tradycji (micwa), odnosi się tylko do Żydów, którzy odziedziczyli powinności po swoich przodkach. W przeciwieństwie do nich nie-Żydzi powinni przestrzegać jedynie prostych i oczywistych, niemal powszechnie przyjętych Siedmiu Praw Noego, ustanowionych po potopie, jak zakaz zabijania ludzi czy spożywania mięsa wyciętego z żywego zwierzęcia.

Judaizm naucza, że „jeśli człowiek niszczy jedno życie, to jest tak, jak gdyby zniszczył cały świat. A jeśli człowiek ratuje jedno życie, to jest tak, jak gdyby uratował cały świat” (Talmud Babiloński, Sanhedryn, 37a).

Autorzy dwutomowej Encyklopedii Sprawiedliwych wśród Narodów Świata (ang. The Encyclopedia of the Righteous Among the Nations) przeprowadzili badania analizujące motywy działania osób ratujących Żydów podczas II wojny światowej i wyodrębnili kilka grup. Największą (49% ankietowanych) była grupa ratująca Żydów ze względu na wieloletnią znajomość przed wojną. Na drugim miejscu (43%) podawane były motywy humanitarne wynikające z niezgody na nieludzkie traktowanie Żydów, podejmowane najczęściej spontanicznie ze względu na moralność. Pozostałe to: polityczno-ideologiczne 5,75%, religijne 2,1% (w tym 0,7% to zakonnicy). W grupie sprawiedliwych znaleźli się nawet antysemici, określani nazwą ratujący antysemici, których było w ujęciu procentowym 0,17%^[2].

Od 6 marca 2013 obchodzony jest Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych. Jego ustanowienie poparł m.in. w 2012 Parlament Europejski^[3].

Zasady i kryteria

Medal i dyplom zostały ustanowione dekretem Knesetu w 1963. Na medalu widnieje pochodzący z Talmudu napis „Kto ratuje jedno życie – ratuje cały świat”.

Kapituła instytutu pamięci Jad Waszem przyznaje wyróżnienie osobom i rodzinom, które z narażeniem własnego życia ratowały Żydów z Holokaustu podczas II wojny światowej. Uhonorowano również francuskie miasteczko Le Chambon-sur-Lignon, holenderskie Nieuwlande, duński ruch oporu, strajk z 25–26 lutego 1941 r. w Amsterdamie i polską Radę Pomocy Żydom (Żegotę). Uprawnieni do składania wniosków o przyznanie tytułu są sami uratowani albo ich bliscy. Dawniej poza medalem i dyplomem Sprawiedliwym przysługiwało także prawo do zasadzenia własnego drzewka w parku otaczającym siedzibę Instytutu, jednak z powodu braku miejsca zwyczaju zaniechano.

Osoba uznana za Sprawiedliwego jest odznaczana specjalnie wybitym medalem noszącym jej imię i nazwisko, dyplomem honorowym i przywilejem wpisania nazwiska na Murze Honorowym w Ogrodzie Sprawiedliwych w Jad Waszem. Odznaczenia są nadawane w trakcie podniosłej ceremonii w Izraelu lub w kraju zamieszkania tej osoby, gdzie działają dyplomatyczni przedstawiciele Izraela. W ceremoniach tych często uczestniczą przedstawiciele miejscowego rządu lub władz lokalnych i są one relacjonowane przez media. Ustawa o Jad Waszem upoważnia instytut Jad Waszem do nadania Sprawiedliwemu, w uznaniu jego zasług, honorowego obywatelstwa państwa Izrael, a jeśli już nie żyje, nadania mu pamiątkowego obywatelstwa.

Każda osoba, którą uznano za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, jest uprawniona do otrzymania od Jad Waszem stosownego certyfikatu. Jeśli osoba ta nie żyje, jej krewny może wystąpić o nadanie jej pamiątkowego obywatelstwa. Polityką Jad Waszem jest kontynuowanie programu tak długo, jak długo wnoszone będą prośby o przyznanie tego tytułu, wsparte mocnymi dowodami, spełniającymi wyznaczone kryteria.

Ważne kryteria:

Uratowany musi być Żydem, a osoba, która ocaliła mu życie, nie może być narodowości żydowskiej.
Z uratowaniem życia nie może się wiązać zysk materialny dla wybawcy (zwrot kosztów, na przykład za jedzenie lub mieszkanie, jest akceptowalny).
Ratunek musiał się wiązać z jakimś ryzykiem dla życia lub wolności wybawcy.

Liczba wniosków o przyznanie tytułu wynosi około 600 rocznie, z czego około 20% jest odrzucanych^{[potrzebny przypis]}.

Sprawiedliwy mieszkający w Izraelu otrzymuje co miesiąc wsparcie finansowe w wysokości średniej pensji. Dodatkowo przyznawany jest jemu i jego współmałżonkowi 8-dniowy zasiłek zdrowotny i zapewniane są darmowe usługi zdrowotne, na podstawie izraelskiego prawa ubezpieczeniowego. Obecnie jest to kilkadziesiąt osób^{[potrzebny przypis]}.

Sprawiedliwy, który cierpi z powodu kłopotów finansowych, jest wspierany, niezależnie od miejsca zamieszkania, przez fundację Jewish Foundation for the Righteous, założoną w Nowym Jorku organizację filantropijną. Anne Frank Fonds, z siedzibą w Bazylei w Szwajcarii, wyszukuje osoby potrzebujące pomocy medycznej^{[potrzebny przypis]}.

Statystyka

Odznaczenie otrzymało 28 217 osób (stan na styczeń 2022)^[4]:

Miejsce	Kraj	Liczba odznaczonych
1	Polska	7232
2	Holandia	5982
3	Francja	4206
4	Ukraina	2691
5	Belgia	1787
6	Litwa	924
7	Węgry	876
8	Włochy	766
9	Białoruś	680
10	Niemcy	651
11	Słowacja	638
12	Grecja	364
13	Rosja	217
14	Serbia	139
15	Łotwa	138
16	Chorwacja	130
17	Czechy	125
18	Austria	115
19	Mołdawia	79
20	Albania	75
21	Rumunia	69
22	Norwegia	68
23	Bośnia i Hercegowina, Szwajcaria	49
25	Armenia	24
26	Dania, Wielka Brytania	22
28	Bułgaria	20
29	Słowenia	16
30	Macedonia Północna, Szwecja	10
32	Hiszpania	9
33	Stany Zjednoczone	5
34	Estonia, Indonezja, Peru, Portugalia	3
36	Brazylia, Chile, Chiny	2
41	Czarnogóra, Egipt, Ekwador, Gruzja, Irlandia, Japonia, Kuba, Luksemburg, Salwador, Turcja, Wietnam	1