Synagoga Alte Szil w Łodzi
51°46′52″N 19°27′29″E/51,781000 19,458000
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Wolborska 20 |
| Budulec |
murowana |
| Architekt | |
| Data budowy |
1863–1871 |
| Data zburzenia |
10 na 11 listopada 1939 (podpalona) |
| Tradycja |
ortodoksyjna |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
Położenie na mapie Łodzi  | |
| 51°46′52″N 19°27′29″E/51,781000 19,458000
| |
Synagoga Alte Szil w Łodzi – główna synagoga łódzkiej gminy żydowskiej, znajdująca się przy ulicy Wolborskiej 20/Żydowskiej 7 na Starym Mieście. Była jedną z najbardziej okazałych synagog – zarówno w Łodzi, jak i w Polsce[1].
Synagoga została zbudowana w latach 1863–1871, według projektu Jana Karola Mertschinga, gdyż stara drewniana synagoga groziła zawaleniem i we wrześniu 1861 została zamknięta przez władze miasta. W 1897 świątynia została przebudowana według projektu Adolfa Zeligsona i nabrała ostatecznego wyglądu[2]. Podczas II wojny światowej w nocy z 10 na 11 listopada 1939 niemieccy okupanci ograbili i podpalili synagogę. Na fotografiach z 1940 roku widać jeszcze wypalone ściany budowli, potem na zdjęciach z getta widać jedynie gruzy[1].
Po wojnie tkanka urbanistyczna okolicy uległa gruntownym zmianom, gdyż prawie cała miejscowa zabudowa uległa zniszczeniu. Dlatego wyburzenie synagogi nie pozostawiło wyrwy w ulicy, ale zmienił się cały krajobraz ulicy. Zupełnie inny jest układ ulic, a ul. Wolborska graniczy obecnie z parkiem. Zachowały się jednak stare nazwy ulic. Nową sytuację z pewnością wyznacza skarpa w terenie parkowym. Tablica pamiątkowa wydaje się trochę duża[2].
W części parku, położonej niedaleko miejsca, w którym stała synagoga, w 1995 umieszczono pomnik Dekalogu, przedstawiający Mojżesza trzymającego dwie kamienne tablice z dziesięciorgiem przykazań. Znajduje się tam również tablica upamiętniająca zniszczoną przez Niemców synagogę. Dokładne miejsce posadowienia synagogi zostało odkryte podczas prac archeologicznych w 2013[3].
W 2013 wykonano wizualizację synagogi w formie filmu 3D, który zaprezentowano w Parku Staromiejskim podczas koncertu "Synagoga w wyobraźni" w ramach sierpniowych obchodów likwidacji Ghetto Litzmannstadt[3].
Murowany budynek bożnicy wzniesiono na planie prostokąta. Posiadał cechy kilku stylów: bizantyjskiego, neomauretańskiego i neoromańskiego. Ortodoksyjni żydzi chcieli w ten sposób podkreślić swe przywiązanie do kulturowej tradycji mającej korzenie na Bliskim Wschodzie. Była to jedna z najoryginalniejszych synagog w Łodzi i Polsce, swoją formą i wystrojem bardzo różniąca się od typowej zabudowy Łodzi[3].
Obok synagogi, w północnej części działki na której została zbudowana, mieścił się dom modlitwy Bet ha-midrasz a obok niego, przy jego północnym szczycie, znajdował się 2-piętrowy budynek szkoły „Talmud Tora” stowarzyszenia „Ahawat Tora” zbudowany w 1920. Również te budynki zostały spalone w nocy z 10 na 11 listopada 1939 i z powodu znacznego uszkodzenia rozebrane na przełomie lat 1939/1940[4].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Maria i Kazimierz Piechotkowie: Bramy Nieba Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Muzeum Historii Żydów Polskich POLINWarszawa, 2017, s. 593, język polski, ISBN 978-83-942344-2-3
- ↑ a b VIRTUAL RECONSTRUCTION OF SYNAGOGUES IN LODZ – Orthodox synagogue – ul. Wolborska 20 – a “front in a sea of buildings”; s: 183-185 (PDF). researchgate.net. [dostęp 2022-11-16].
- ↑ a b c Znaleziono synagogę Alte Szil w Łodzi. dzienniklodzki.pl. [dostęp 2022-10-20].
- ↑ Synagoga gminna Altshtot przy ulicy Wolborskiej 20, [w:] Jacek Walicki, Synagogi i Domy Modlitw w Łodzi (do 1939 r.), Łódź, s. 18, ISBN 83-912403-9-8 [dostęp 2018-09-24].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Synagoga gminna (ul. Wolborska 20). Wirtualny Sztetl. [dostęp 2018-09-24].
- Synagoga gminna Altshtot przy ulicy Wolborskiej 20, [w:] Jacek Walicki, Synagogi i Domy Modlitw w Łodzi (do 1939 r.), Łódź: Ibidem, 2000, s. 18, ISBN 83-912403-9-8 [dostęp 2018-09-24].