Teodor Cieszkowski
| |
 Dołęga | |
| Data i miejsce urodzenia |
30 marca 1833 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
10 kwietnia 1863 |
| Ród |
Cieszkowscy herbu Dołęga |
| Rodzice |
Stanisław |
| Wojny i bitwy |
Powstanie styczniowe |
Teodor Leon Cieszkowski (ur. 30 marca 1833 w Ochnówce, zm. 10 kwietnia 1863 w Leśniakach)[1] – polski pułkownik, powstaniec styczniowy.
Biografia
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w dziedzicznym majątku Ochnówka, w powiecie włodzimierskim na Wołyniu, z ojca Stanisława Cieszkowskiego herbu Dołęga i matki Henryki z hr. Krasickich herbu Rogala[2]. Studiował medycynę na Uniwersytecie kijowskim, skąd został relegowany wyrokiem sądu koleżeńskiego. Wówczas udał się do Włoch i wstąpił w 1861 do założonej przez gen. Ludwika Mierosławskiego Polskiej Szkoły Wojskowej w Cuneo.
Po wybuchu powstania styczniowego przybył do Krakowa i wstąpił do formującego się w Ojcowie oddziału Apolinarego Kurowskiego. Mianowany został oficerem. Dowodził oddziałem powstańczym w rejonie Olkusza. W dniu 7 lutego 1863 walczył wraz z innymi oddziałami o Sosnowiec. Za męstwo w boju został awansowany na pułkownika. Został ranny i po krótkim leczeniu w majątku Potockich w Krzeszowicach udał się na czele oddziału w Kaliskie, gdzie 26 lutego stoczył walkę pod Pankami, a 1 marca rozbił Rosjan pod Mrzygłodem. Następnie połączył się pod Pieskową Skałą z oddziałem gen. Mariana Langiewicza, który wyznaczył mu zadanie sformowania partii w okolicach Piotrkowa. 14 marca wszedł z oddziałem do Radomska, skonfiskował 6000 tys. rubli, kilka koni i rozbroił 8 piechurów. Zniszczył trzy mosty kolejowe między Łazami a Zawierciem. Ścigany przez wojska rosyjskie z garnizonów w Piotrkowie i Częstochowie stoczył niepomyślną bitwę pod Kuźnicą Masłowską (22 marca 1863)[3], w której jego oddział poniósł niewielkie straty. Następnie udał się w Wieluńskie, podążając w kierunku Radoszewic zniszczył mosty na Warcie w Działoszynie i w Lisowicach.
W dniu 27 marca 1863 był goszczony przez Ludwika Niemojowskiego w dworze w Radoszewicach. Jego oddział liczył ok. 500 ludzi, w tym ok. 100 na koniach. Tutaj dopadła go rosyjska grupa pościgowa (2 roty piechoty i sotnia kozaków) dowodzona przez płka Pisankę. Doszło do zaciętej walki, powstańcy wycofali się w kierunku Kiełczygłowa, skąd po gwałtownym kontrataku Rosjanie zostali odrzuceni do Rząśni[4].
10 kwietnia pod Broszęcinem doszło do walki, w czasie której Cieszkowski został trafiony kulą w pierś. Wyniesiony z pola walki przez dwóch powstańców Peka i Szankowskiego został dobity w dworze Kozłowskich, w Leśniakach Chabielskich przez oficera rosyjskiego z garnizonu wieluńskiego kpt. Rafałowicza. Razem z nim polegli Hipolit Kozłowski (syn dziedzica), Józef Bykowski i Tomasz Witkowski. Rosjanie spalili dwór po uprzednim jego obrabowaniu. Opis śmierci Cieszkowskiego został zamieszczony w krakowskiej gazecie Czas z 29 kwietnia 1863[5]:
(...) Podamy wam tylko jedno nazwisko, nazwisko firmowe towarzystwa wszelkich okrucieństw (...) kapitana konsystującego w Wieluniu pułku, Rafałowicza. (...) Ten to człowiek do leżącego w łóżku Cieszkowskiego trzy razy o dwa kroki wystrzelił a rozbiwszy mu czaszkę, wziął mózg w rękę i rzucił w twarz starcowi u którego Cieszkowski leżał, on tegoż starca wypoliczkował i syna zabić kazał.
W pobliskim Stanisławowie kozacy zabili majora Polikarpa Krąkowskiego, Stefana Szymańskiego i Jan Imielnickiego[6]. Pułkownik Teodor Cieszkowski i jego towarzysze zostali pochowani 13 kwietnia na cmentarzu parafialnym w Chabielicach[7].
Zmarli powstańcy 1863 roku zostali odznaczeni przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego 21 stycznia 1933 roku Krzyżem Niepodległości z Mieczami[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Sokulski Justyn, Polski Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków 1938, s. 68
- ↑ [1] M.J. Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego
- ↑ Stanisław Zieliński, Bitwy i potyczki 1863 -1864, Rapperswil 1913, s.166
- ↑ Tamże, s. 195.
- ↑ Krzysztof Wiśniewski, Teodor Cieszkowski – krótki opis działalności w kaliskiem. Walka i śmierć [w:] Gloria victis 1863 r. Studia i szkice z dziejów Powstania Styczniowego, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Warszawa-Piotrków Trybunalski 2013, s.166.
- ↑ Księgi Metrykalne gminy i parafii Chabielice, 1863
- ↑ Krzysztof Wiśniewski, Teodor Cieszkowski – krótki opis działalności w kaliskiem. Walka i śmierć [w:] Gloria victis 1863 r. Studia i szkice z dziejów Powstania Styczniowego, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Warszawa-Piotrków Trybunalski 2013, s.165-166.
- ↑ Zarządzenie o nadaniu Krzyża Niepodległości z mieczami poległym i zmarłym Powstańcom 1863 r. (M.P. z 1933 r. nr 24, poz. 32).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Olejnik, Bitwa pod Radoszewicami - 20 III 1863 r., [w:] "Sieradzki Rocznik Muzealny", t.3, 1986, s. 81-93.
- Justyn Sokulski, Cieszkowski Teodor Leon, [w:] "Polski Słownik Biograficzny", t. IV, Kraków 1938, s. 68.