Zawiercie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zawiercie
miasto i gmina
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

zawierciański

Prawa miejskie

1 lipca 1915

Prezydent

Łukasz Konarski

Powierzchnia

85,3[1] km²

Wysokość

300–400 m n.p.m.

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


47 720[2]
560 os./km²

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

42-400 do 42-431

Tablice rejestracyjne

SZA

Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego
Mapa konturowa powiatu zawierciańskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zawiercie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zawiercie”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Zawiercie”
Ziemia50°29′15″N 19°24′59″E/50,487500 19,416389
TERC (TERYT)

2416021

SIMC

0945491

Hasło promocyjne: Miasto dobrych połączeń
Urząd miejski
ul. Leśna 2
42-400 Zawiercie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP
Neogotycka bazylika mniejsza pw. św. Apostołów Piotra i Pawła

Zawiercie – miasto w Polsce położone w województwie śląskim, siedziba powiatu zawierciańskiego. Miasto, leżące na terenie historycznej Małopolski, w Zagłębiu Dąbrowskim[3].

Zawiercie położone jest w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej u źródeł Warty (które znajduje się w dzielnicy Kromołów) oraz Czarnej Przemszy (w dzielnicy Bzów). Rzeki płyną początkowo jedną doliną, a następnie, rozdzielone przez Kuestę Jurajską, zamieniają się w dopływy odpowiednio Odry i Wisły. Miasto leży zatem w dorzeczu dwóch głównych rzek Polski jednocześnie.

W Zawierciu znajdują się zakłady przemysłu ciężkiego (huta żelaza) i odlewniczego (odlewnia żeliwa) oraz do niedawna przemysłu włókienniczego i szklarskiego (huta szkła produkująca szkło kryształowe).

Pod Zawierciem znajdują się pokłady rud ołowiu, cynku i srebra, a także pewne ilości uranu, które nie są eksploatowane. Kiedyś wydobywano także rudy żelaza i węgiel brunatny[4].

Zawiercie słynie jako „brama Jury”, jako że stanowi punkt wyjścia dla wielu szlaków turystycznych na centralną część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.

Według danych z 31 grudnia 2021 r. miasto miało 47 720 mieszkańców[2].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 22 maja 2022 powierzchnia miasta wynosiła 85,3 km²[5]. Miasto stanowi 8,5% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Kroczyce, Łazy, Myszków, Ogrodzieniec, Poręba, Włodowice.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego, a przed 1939 rokiem było częścią województwa kieleckiego[6].

Zawiercie leży w dawnej ziemi krakowskiej, stanowiącej część historycznej Małopolski[7].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Piramida wieku mieszkańców Zawiercia w 2014 roku[1]:

Dane z 30 czerwca 2004:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 53 359 100 28 112 52,7 25 247 47,3
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 626 329,8 296,2

Według danych z roku 2002 średni dochód na mieszkańca wynosił 1205,28 zł.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Najstarsza dzielnica Zawiercia Kromołów w granicach Korony Królestwa Polskiego jako Cromolow na mapie Wacława Grodzieckiego wydanej w 1592.

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istniała już w XV wieku. Wymieniona w łacińskojęzycznym dokumencie z 1431, odnotowującym we fragmencie duas fabricas... zawyerczska istnienie w Zawierciu oraz w Blanowicach dwóch fabryk, czyli zakładów rzemieślniczych, prawdopodobnie kuźnic[8]. Po raz kolejny w 1437 odnotowana została jako Zawiercze[9][10].

Nazwa Zawiercie pochodzi od wyrażenia przyimkowego za Wartą, czyli miejscowości leżącej za rzeką Wartą[9][11]. Źródła tej rzeki znajdują się właśnie w Kromołowie, który był niegdyś samodzielnym miastem, a obecnie po przyłączeniu do Zawiercia stanowi jego dzielnicę. Sama nazwa „Warta” pochodzi natomiast od rzeczownika wart, oznaczającego wartki prąd rzeki. Istnieje również teoria, że nazwa miasta pochodzi od osadników, którzy zawiercili (okrążyli) teren osady[12].

Znacznie wcześniej notowane są miejscowości, które Zawiercie wchłonęło w historycznym, urbanizacyjnym procesie rozwoju miasta. Pierwsza wzmianka o jednej z obecnych dzielnic Zawiercia pochodzi już z 1220 z dokumentu biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża[13], w którym jako osobna wieś wymieniona jest w staropolskiej formie Zirkowycze obecna dzielnica Żerkowice[14].

Miasto powstało w wyniku połączenia wielu miejscowości, które zostały zanotowane w dokumentach historycznych. W latach (1470–1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis wymienia wsie, które w procesach urbanizacyjnych stały się częścią miasta jak Kromołów w formie Cromolow, Żerkowice w formie Zirkowycze, Bzów w formie Bzow, Karlin w formie Carlyn, Łośnice w formie Losznycze czy Blanowice w formie Bylanowycze[15].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Walenty Roździeński na tle XVII wiecznej huty – drzeworyt z dzieła Officina ferraria z 1612 roku wymieniającego kużnice zawierciańskie

Zawiercie powstało w procesie urbanizacji, czyli rozbudowy i połączenia mniejszych miejscowości w jeden organizm miejski. Na jego historię składa się historia wielu małych osad i wsi. W XII wieku na terenie dzisiejszego miasta istniała wieś Kromołów (obecnie dzielnica Zawiercia). W XIV wieku przechodził tędy szlak handlowy z Krakowa do Poznania. Historia miejscowości o nazwie Zawiercie zaczyna się w XV wieku. Za panowania Bolesława V, księcia opolskiego, wymieniono osadę w dokumencie nadającym grunty i zezwolenie na zbudowanie karczmy oraz kuźnic Mikołajowi Czenarowi. Spisany po łacinie dokument historyczny z 1431 roku po raz pierwszy wymienia nazwę Zawiercie we fragmencie inter duas fabricas videlicet zwyerczska et inter Bylanowska... penes piscinam inferiorem Zawyerczsky[10].

W XV wieku następuje rozwój hutnictwa żelaza, które opierało się o pracę manufaktur oraz kuźnic napędzanych kołami wodnymi. Od XV do XIX wieku miejscowość miała wielu właścicieli. W XVI wieku miejscowość leżała w powiecie lelowskim województwa krakowskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Regest poborowy powiatu lelowskiego, historyczny dokument podatkowy z 1581 roku, zanotował, że we wsi Zawierczice podatki płacili Padniowski – od 2,5 łana kmiecego, 1 sołtysiego oraz kuźnicy – oraz Stanisław Marciszek – od 2 zagrodników bez roli, trzykołowej kuźnicy i 9 robotników. Podatki za trzykołową kuźnicę i 8 robotników uiszczał również niejaki Nicz[10].

W 1612 roku przemysłowy charakter miejscowości odnotowuje Walenty Roździeński w swoim staropolskim poemacie o śląskim hutnictwie pt. „Officina ferraria abo Huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego. W dziele opisuje on leżące w pobliżu miejscowości kuźnice we fragmencie „A po drugiej zaś stronie są na Warcie rzece, Zasadzone z liczby tych drugie trzy kuźnice, Od góry pod Zawierciem nicowska jest pierwsza, Z tych trzech kuźnic – tak jako udają – nastarsza.”[16][17].

W końcu XVIII wieku istniały dwie sąsiadujące miejscowości: Zawiercie Większe, w którym znajdował się tartak oraz Zawiercie Małe z fryszerką. Pod względem administracyjnym Zawiercie Małe było wsią – gromadą przynależną do gminy Kromołów. Funkcje administracyjne w Zawierciu pełnili sołtysi w ramach samorządu gminnego[18].

Najstarszą dzielnicą miasta jest Kromołów ze źródłami rzeki Warty, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1193 roku. W 1561 roku tamtejszy kościół został zamieniony na zbór ariański[19]. Dzielnica ta największy rozkwit przeżywała w latach 1831–1860 a to za sprawą mieszkających w nim sukienników i płócienników.

Rozbiory Polski[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Rozbiory Polski.

W 1795 roku po III rozbiorze Polski tereny obecnego Zawiercia weszły w skład pruskiej prowincji Nowy Śląsk. Po zwycięskim dla Polaków drugim powstaniu wielkopolskim, które odbyło się w 1806 roku, miejscowość w latach 1807–1815 znalazła się w granicach Księstwa Warszawskiego. W 1815 roku decyzją kongresu wiedeńskiego dokonano podziału Księstwa Warszawskiego i w latach 1815–1915 Zawiercie należało do Królestwa Polskiego znajdującego się w granicach Imperium Rosyjskiego.

Na przełomie XIX i XX wieku powstało Duże Zawiercie, zwane też Zawierciem Nowym lub Nowym Światem – rozmieszczone ono było wokół drogi biegnącej do Poręby. W 1827 liczyło ono tylko 56 domostw i 289 mieszkańców. Istniejące obok Zawiercie Małe, położone po prawej stronie Warty przy drodze wiodącej do Marciszowa, liczyło 10 domów i 129 mieszkańców. W latach 1867–1914 leżało ono w zaborze rosyjskim w granicach powiatu będzińskiego w guberni piotrkowskiej[18].

Zawiercie w rozkładzie jazdy Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej z 1850 roku

Na rozwój Zawiercia mocno wpłynęła biegnąca przez miejscowość Kolej Warszawsko-Wiedeńska oraz rozbudowana sieć dróg bitych. 1 grudnia 1847 roku przez Zawiercie po raz pierwszy przejechał pociąg. W ten sposób otwarto planowany ruch z Częstochowy do Ząbkowic linią jednotorową. Ruch kolejowy dwutorowy z Koluszek do Ząbkowic uruchomiono w 1881 roku. Spowodowało to rozwój ruchu pasażerskiego i towarowego oraz handlu i przemysłu. W latach 70. XIX wieku rodzina Reichów zbudowała w mieście pierwszy przemysłowy zakład – Fabrykę Szkła S.A. Reich i Spółka. Stacja i dworzec II klasy zostały uruchomione w 1890 roku, a w kwietniu 1914 roku został oddany do użytku obecny dworzec kolejowy. Biegnąca przez Zawiercie linia kolejowa była jednym z istotnych czynników, który skłonił Żydów berlińskich Ginsbergów do zakupu od małżonków Pławner z Żarek przędzalni bawełny funkcjonującej od 1833 roku. Równocześnie z budową i rozbudową zakładów braci Ginsbergów w 1875 roku została uruchomiona przez Carla Braussa Fabryka sztucznej wełny w Zawierciu[18].

Fabryka Huldczyńskiego w Zawierciu na pocztówce z 1918 roku.

Druga połowa XIX wieku była okresem dużego rozwoju przemysłu w mieście. W Zawierciu funkcjonowały wówczas różne zakłady i przedsiębiorstwa metalowe. W 1893 roku powstała Fabryka Odlewów Żelaza i Budowy Maszyn „Sambor i Krawczyk” i, niemal równocześnie, „Ernest Erbe”. Powstały również „Ferrum”, „Ułan”, „Poręba” koło Zawiercia, „Liniarnia”, „Jan Mecner”, Fabryka Opakowań Blaszanych, „Suchy Element Elektryczny”, i uruchomiona w 1901 roku Huta Zawiercie. Jest rzeczą charakterystyczną, że niektóre zakłady i fabryki sytuowały się w pobliżu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, a dla odległych od linii kolejowych fabryk montowano bocznice kolejowe. Na terenie Zawiercia uruchomiono kopalnie węgla brunatnego i rudy żelaza. W 1897 roku powstała huta Towarzystwa Akcyjnego Sosnowieckich Fabryk Rur i Żelaza „Hulczyński”[18].

Po nabyciu gruntów na posiedzeniu Zarządu Towarzystwa Akcyjnego Zawiercie (TAZ) 1 sierpnia 1878 roku podjęto ustalenia o budowie osiedla robotniczego TAZ. W tym też czasie zbudowano wiele szkół, kaplic, kościołów (w tym kościół „Piotra i Pawła”) i parków. Z 1893 roku pochodzą pierwsze wiadomości o funkcjonowaniu w Zawierciu Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1894 roku w fabryce tkackiej w Zawierciu został zorganizowany jeden z pierwszych w Królestwie Kongresowym strajków, złamany po zwolnieniu kilkuset robotników i sprowadzeniu łamistrajków z okolic Wolbromia i Miechowa.

W latach I wojny światowej ponad 30-tysięczna osada fabryczna Zawiercie posiadała okazały dworzec kolejowy, liczne fabryki oraz zakłady pracy; nie miała jednak praw i struktury miejskiej. Prawa miejskie Zawiercie nabyło 1 lipca 1915 roku.

W okresie I wojny światowej w Zawierciu wzrosło bezrobocie, a to za sprawą zmniejszenia zatrudnienia w przedsiębiorstwie TAZ i zamknięciu huty Huldczyńskiego. Mieszkańcy Zawiercia jeździli na tereny okupacji austro-węgierskiej w celu kupna żywności, która była tam znacznie tańsza niż na terenie okupacji niemieckiej.

II RP[edytuj | edytuj kod]

Po I wojnie światowej Zawiercie znalazło się w granicach II Rzeczypospolitej i weszło w skład województwa kieleckiego[6]. Rozwój miejscowości w latach 1919–1939 determinowały następujące kwestie: działalność organów administracyjnych, właściwe gospodarowanie majątkiem komunalnym i powierzonymi funduszami, funkcjonowanie przedsiębiorstw i zakładów, problemy bezrobocia, sprawy mieszkaniowe oraz działania władz administracyjnych w celu złagodzenia skutków trudnych warunków socjalnych życia mieszkańców. Nadal jednak było miastem przemysłowym.

W 1924 roku erygowano parafię ewangelicko-augsburską w Zawierciu. W 1926 roku miejscowość otrzymała prawa miejskie. Utworzenie powiatu zawierciańskiego w 1927 roku wprowadziło pewne ożywienie w życiu miasta, głównie kulturalnym a to za sprawą Chóru Towarzystwa Śpiewaczego „Lira”[18].

W okresie międzywojennym w publicystyce pojawia się nazwa „Zawiercie – miasto wymarłe” lub „miasto bezrobotnych”. W związku z bardzo wysokim bezrobociem w mieście prawie 3/4 jego mieszkańców żyło z opieki społecznej[20]. W związku z tym w mieście zaznaczają się silne wpływy komunistyczne (np. w wyborach w 1928 roku listy komunistyczne zdobywają 24,6 procent głosów, gdy na PPS głosuje 7,8 wyborców). Działał tu od 1928 roku Władysław Gomułka[21].

18 kwietnia 1930 roku doszło do tzw. „Krwawego Piątku”. Grupa bezrobotnych zebrała się przed Domem Ludowym fabryki włókienniczej Towarzystwa Akcyjnego Zawiercie, gdzie miano wypłacać zasiłki. W związku z brakiem wypłaty udano się pod magistrat, który po odmowie wypłat zaatakowano i zdobyto. Po usunięciu bezrobotnych przez policję na ulicach miasta doszło do walk zbrojnych, w których wzięło udział ok. 3,5 tys. osób. Budowano barykady. Zginęły 3 osoby[22].

Od 1936 roku poprawiała się stopniowo sytuacja finansowa i możliwości zatrudnieniowe przedsiębiorstw zawierciańskich.

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Urząd Miasta

W 1939 roku Zawiercie włączone zostało do III Rzeszy (do rejencji opolskiej w prowincji Śląsk, mimo braku przynależności do historycznego Śląska) i przemianowane w 1941 roku na Warthenau (nazwa niemiecka).

Przed II wojną światową społeczność żydowska Zawiercia liczyła około 5500 osób. Po wybuchu wojny 1 września 1939 roku rozpoczęły się szykany a wkrótce represje władz niemieckich wobec ludności żydowskiej. Zamknięto konta bankowe, ściągano kontrybucje, przejęto sklepy i warsztaty żydowskie, ludność musiała nosić opaski z Gwiazdą Dawida, zmienione później na żółte gwiazdy z czarnym napisem JUDE. Zabroniono wydawać Żydom paczek przysłanych z zagranicy. Zarekwirowano futra i biżuterię.

W 1941 roku powstaje dzielnica żydowska, potocznie nazywana gettem. Getto obejmowało początkowo obręb ulic Górnośląskiej, Aptecznej, Starego Rynku, Nowego Rynku, Hożej i Marszałkowskiej, z tym że Marszałkowska była wyłączona z getta. Oznaczało to, że ulica ta była traktowana jako aryjska – nie wolno było Żydom chodzić po ulicy, a mogli jedynie przemieszczać się na tyłach zabudowań.

Ludność żydowska Zawiercia (nazwa została zmieniona w maju 1941 roku na Warthenau) pracowała w dawnych zakładach bawełnianych, które służyły podczas wojny niemieckiej Luftwaffe jako potężne magazyny i warsztaty krawieckie. Doskonale się do tego nadawały, ponieważ zakład posiadał własną bocznicę kolejową i wiele hal. Przy reperacji odzieży lotników niemieckich pracowali tu przede wszystkim krawcy; oprócz tego pracowali także szewcy, ślusarze, monterzy czy elektrycy. Praca ta dawała względne bezpieczeństwo, bo posiadając Lichtbildausweis, dokument potwierdzający zatrudnienie, unikało się łapanek i wywózek do pracy w Rzeszy. Pracujący otrzymywali niemieckie karty na żywność i skromne pensje, dlatego Zawiercie było długo uważane za bezpieczne dla Żydów.

Na terenie Zawiercia działał polski ruch oporu, do którego także włączali się Żydzi. Getto zawierciańskie odwiedził Mordechaj Anielewicz i nawoływał do tworzenia oporu. Po upadku powstania w getcie warszawskim w maju 1943 roku władze niemieckie poszukiwały uciekinierów z Warszawy, którzy mogli ukrywać się na terenie miasta. Działała tu także grupa szmuglująca ludność żydowską przez Słowację na Węgry, a potem dalej do Palestyny.

Likwidacja zagłębiowskich gett rozpoczyna się 1 sierpnia 1943 roku. Zawierciańscy Żydzi żyli jednak nadzieją, że Warthenau ominie deportacja ze względu na fabrykę Luftwaffe; byli przekonani, że są potrzebni dla III Rzeszy. To złudzenie trwało ponad 3 tygodnie. Pod koniec sierpnia górę wzięła ideologia i zapadła decyzja o likwidacji getta w Zawierciu. Dwa dni przed planowaną akcją likwidacji władze niemieckie, na czele z burmistrzem Wilhelmem Frickiem, kłamliwie zapowiadały przesiedlenie ludności żydowskiej do Lublina, gdzie miało nastąpić osiedlenie. Akcja likwidacyjna rozpoczęła się w nocy z 25/26 sierpnia 1943 roku i trwała dwa dni do 27 sierpnia. Nadzorowało ją gestapo katowickie, opolskie, lublinieckie i zawierciańskie z szefem Gestapo w Zawierciu Roterem. Kilka tysięcy Żydów wyjechało transportami do KL Auschwitz – Birkenau. Po akcji rozpoczęło się przeszukiwanie getta. Tych, którzy nie chcieli się podporządkować decyzjom władz nazistowskich, ukrywali się w utworzonych wcześniej kryjówkach lub byli dziećmi samotnie błąkającymi się po mieście, rozstrzeliwano na miejscu lub na terenie cmentarza żydowskiego. Jednym z zastrzelonych – tylko dlatego, że odmówił wykonania polecenia Rotera, aby publicznie nakłonić Żydów do oddawania resztek kosztowności – był jedyny w powiecie żydowski lekarz Andrzej Lewkowicz, absolwent Sorbony. Ostatni 400 osobowy transport z Zawiercia do Auschwitz wyjechał 18 października 1943 roku[23].

Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]

Miasto zostało zajęte 20 stycznia 1945 roku przez jednostki 125 Dywizji Piechoty 21 Armii 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej. Po wojnie ku czci poległych wzniesiono pomnik nieznanego żołnierza przy ówczesnej ul. Nowotki oraz pomnik ku czci żołnierzy radzieckich przy torze kolejowym[24].

Okres po II wojnie światowej to okres rozwoju miasta. W kwietniu i maju 1945 roku produkcję podjęły fabryki „Poręba” i „Ferrum”, w czerwcu uruchomiono Hutę Szkła, a w lutym 1945 roku hutę „Zawiercie”. Na tle trudnej sytuacji płacowej i aprowizacyjnej w niektórych zakładach Zawiercia i okolic miały miejsce strajki w latach 1945–1947. Najbardziej zdecydowany protest miał miejsce w hucie „Zawiercie” w marcu 1947 roku.

W latach 1945–1962 nastąpiła odbudowa miasta ze zniszczeń wojennych oraz jego znaczna rozbudowa. Odremontowano kilkanaście tysięcy mieszkań oraz kilkaset budynków gospodarczych. Wybudowane zostało osiedle ZOR. Od 1948 roku Zawiercie stało się powiatem miejskim. W 1961 roku miasto liczyło 38 730 mieszkańców zajmując powierzchnię 17,54 km². W okresie PRL wybudowano na rzece Warcie 4 mosty. W mieście funkcjonowało 9 szkół podstawowych, 10 zawodowych, 2 licea ogólnokształcące, basen pływacki, 3 szpitale i kilkanaście przychodni[18].

W latach 80. XX wieku zostały utworzone różne firmy i przedsiębiorstwa, m.in. „Awbud”, „Bodeko”, „Królmet”, „Szczęsny-Zjawiony”. Jednocześnie z procesem przekształceń przedsiębiorstw i zakładów pracy narasta proces zmniejszenia zatrudnienia.

Zapoczątkowana w 1989 roku transformacja ustrojowa zmieniła system gospodarowania i zarządzania zakładami pracy i przedsiębiorstwami. 27 grudnia 1995 roku przekształcono hutę „Zawiercie” w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa.

W latach 90. XX wieku uwydatniły się trudne problemy zatrudnieniowe i mieszkaniowe. Przestało funkcjonować budownictwo komunalne i zakładowe. Dla Spółdzielni Mieszkaniowej „Hutnik” w Zawierciu przekazano z budżetu miasta środki finansowe za zrealizowaną infrastrukturę i zagospodarowanie terenu osiedla „Argentyna”. Rozpoczęto realizację zadania inwestycyjnego „Kosowska Niwa”. W 1998 roku zaadaptowano na mieszkania hotel przy ul. Rataja. W końcu lat 90. XX wieku władze miejskie rozpoczęły budowę dwóch budynków mieszkalnych przy ul. Dojazd. W 1994 roku oddano do użytku gmach Telekomunikacji Polskiej S.A., a w 2001 roku oddano do użytku halę sportową mieszczącą się w pobliżu ulic Wierzbowej i Blanowskiej.

Od 1999 roku miasto jest stolicą powiatu zawierciańskiego.

Według danych z 2002 roku użytki rolne w Zawierciu obejmują 59%, a użytki leśne 20% powierzchni miasta[25].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Mapa przedstawiająca podział miasta na osiedla i sołectwa

Zawiercie dzieli się na 18 osiedli oraz 4 sołectwa[27].

W latach 1975–1982 w skład miasta, jako dzielnica, wchodziła także Poręba.

Transport[edytuj | edytuj kod]

Drogowy[edytuj | edytuj kod]

Kolejowy[edytuj | edytuj kod]

Schemat tras pociągów EIP, EIC, IC, TLK, KŚ ze stacji Zawiercie. (2023)

Przez Zawiercie przebiegają następujące linie kolejowe[28]:

W mieście znajdują się trzy stacje:

Autobusowy[edytuj | edytuj kod]

  • Komunikacja miejska obsługiwana przez ZKM Zawiercie (12 linii miejskich i podmiejskich). Ponadto przez Zawiercie kursuje wiele linii autobusowych i minibusowych organizowanych przez prywatne przedsiębiorstwa transportowe. Zawiercie posiada dogodne połączenia autobusowe m.in. z Krakowem, Katowicami, Częstochową, Olkuszem czy Myszkowem.

Lotniczy[edytuj | edytuj kod]

  • W 2013 przy ul. Miodowej otwarto sanitarne lądowisko.

Oświata[edytuj | edytuj kod]

  • Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania
  • Centrum Kształcenia Torus – Oddział w Zawierciu
  • I LO z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Stefana Żeromskiego
  • II LO im. Heleny Malczewskiej
  • ZS im. Xawerego Dunikowskiego
  • ZS im. Hugona Kołłątaja
  • ZS im. Generała Józefa Bema
  • ZS im. Oskara Langego
  • ZS im. Stanisława Staszica
  • Wyższa Szkoła Administracji i Zarządzania (w likwidacji)
  • Katolickie Gimnazjum i Katolickie Liceum Ogólnokształcące
  • Szkoła Podstawowa 1 w Zawierciu im. Tadeusza Kościuszki
  • Szkoła Podstawowa nr 2 w Zawierciu im. Stanisława Szymańskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 3 w Zawierciu
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im. M. Kopernika
  • Szkoła Podstawowa nr 5 im. A. Mickiewicza
  • Szkoła Podstawowa nr 6 im. J. Korczaka
  • Szkoła Podstawowa nr 7 im. M. Konopnickiej
  • Szkoła Podstawowa nr 8
  • Szkoła Podstawowa nr 9 im. M. Dąbrowskiej
  • Szkoła Podstawowa nr 11
  • Szkoła Podstawowa nr 13
  • Szkoła Podstawowa nr 14 Fundacja „Elementarz”
  • Niepubliczna Szkoła Muzyczna I Stopnia im. Leona Dimant

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Kościół św. Brata Alberta

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Sport[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Sport w Zawierciu.

Jedną z pierwszych organizacji sportowych w mieście było Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Zawierciu, założone w 1905 roku jako jedno z pierwszych w zaborze rosyjskim gniazd Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[36]. Jego członkowie założyli m.in. pierwsze sekcje sportowe piłki siatkowej oraz wybudowali pierwsze boisko[36].

Główne kluby miasta:

22 października 2000 na stadionie w Zawierciu mecz rozegrała reprezentacja Polski w piłce nożnej kobiet (POL-JUG 3:2). 10 kwietnia 2011 na tym samym stadionie mecz rozegrała reprezentacja Polski do lat 17 (POL-ANG 4:1).

Radio[edytuj | edytuj kod]

Internetowe Radio Zawiercie pierwszą audycję wyemitowało 14 sierpnia 2018 roku[37]. W grudniu 2018 r. rozpoczęło nadawanie we wszystkie dni robocze a obecnie nadaje na częstotliwości 105,4FM[38][39].

Prasa[edytuj | edytuj kod]

  • Kurier Zawierciański – Gazeta informacyjno-społeczna. Ukazuje się co piątek
  • Gwarek Zawierciański – bezpłatny miesięcznik informacyjno-reklamowy[40]
  • Gazeta zawiercianskie.pl – bezpłatny miesięcznik informacyjny[41]
  • Gazeta Jura24 – bezpłatny miesięcznik informacyjno-społeczny

Serwisy informacyjne[edytuj | edytuj kod]

Miasta i gminy partnerskie[42][edytuj | edytuj kod]

Honorowi obywatele Zawiercia[edytuj | edytuj kod]

Państwowa Straż Pożarna w Zawierciu[edytuj | edytuj kod]

W Zawierciu znajduje się Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza przy ulicy Leśnej 12.

Samochody pożarnicze w KP PSP, JRG Zawiercie

Lp. Samochód Rok produkcji
1. GBA Iveco Eurocargo 2019
2. GBA Scania 2022
3. GCBA Volvo 2023
4. GBAPr Renault Tracks D14 2023
5. SRt Scania P370 2018
6. SD 37 Iveco Eurocargo 2007
7. SW 2500 Renault MIdlum 2003
8. SLRr Ford Ranger 2023
9. SLBUs Opel Vivaro Nieznany
10. SLKw Toyota ProAce City Nieznany
11. SLKw Fiat Ducato 2011
12. SLOp Skoda Octavia 1996

W kulturze[edytuj | edytuj kod]

  • W Zawierciu były kręcone niektóre zdjęcia do filmu „Gierek”[45].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Zawiercie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-05-22], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. ↑ a b https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/3/16/1/polski_rocznik_demograficzny_2022.pdf.
  3. ↑ FdZD – Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego (Stowarzyszenie Regionalne) – Obszar i granice [online], www.zaglebiedabrowskie.org [dostęp 2017-11-27].
  4. ↑ Zawiercie. Zarys rozwoju powiatu i miasta – Wydawnictwo Śląsk, 1969.
  5. ↑ Zawiercie (śląskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-08] (pol.).
  6. ↑ a b Zawiercie | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2022-12-23].
  7. ↑ Jan Natanson-Leski. Nazwy plemienne w Polsce. Cz. 2. „Onomastica. Pismo poświęcone nazewnictwu geograficznemu i osobowemu oraz innym nazwom własnym”. 5 (2), s. 424, 1959. Witold Taszycki – redaktor naczelny. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo. ISSN 0078-4648. [dostęp 2022-06-19]. [zarchiwizowane z adresu]. Cytat: […] i Zawiercie, i cały prawie bieg Wiercicy to już ziemia krakowska […]. (pol.). 
  8. ↑ Boleslaus dux Opoliensis in Silesia, Germano cuidam varia privilegia in terra zua Piliciensi donat, [w:] J. Bartoszewicz, Codex diplomaticus Poloniae, Warszawa 1858, s. 395–397.
  9. ↑ a b Rymut 1987 ↓, s. 277.
  10. ↑ a b c Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. XIV, hasło „Zawiercie Duże i Z. Małe”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1885. s. 494. [dostęp 2019-06-30].
  11. ↑ Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa 2003.
  12. ↑ Julian Zinkow: Orle Gniazda i krajobrazy jurajskie. Warszawa: Sport i Turystyka, 1988, s. 274. ISBN 83-217-2415-8.
  13. ↑ Stefan Krakowski, Alfred Czarnota: Dzieje Częstochowy od zarania do czasów współczesnych. Katowice: Śląsk, 1964, s. 28–31.
  14. ↑ Franciszek Kulczycki, „Monumenta mediiaevi historica res gestas Poloniae illustrantia”, Tomus IX, Cracoviae, 1886, s. 27.
  15. ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 205.
  16. ↑ Walenty Roździeński, Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana, Kraków 1612.
  17. ↑ Officina ferraria abo Huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego: poemat z roku 1612 w Wikiźródłach.
  18. ↑ a b c d e f Praca zbiorowa 1965 ↓.
  19. ↑ Marta Kossakowska, Historia [online] [dostęp 2014-03-02].
  20. ↑ Adam Leszczyński „Skok w nowoczesność” Instytut Studiów Politycznych PAN. ISBN 978-83-64091-02-5, s. 295.
  21. ↑ Ewa Maria Ożóg, Władysław Gomułka. Biografia polityczna, t. I, Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1989, s. 29 ISBN 83-209-0716-0.
  22. ↑ Ewa Maria Ożóg „Władysław Gomułka. Biografia polityczna.” t. I Wydawnictwo Spółdzielcze Warszawa 1989 str. 38 ISBN 83-209-0716-0.
  23. ↑ „Zarys historii społeczności Żydów w Zawierciu podczas II wojny światowej”. Pr. Zbiorowa. Zawiercie 2015.
  24. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 296.
  25. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset [online], regioset.pl [dostęp 2010-09-14] (pol.).
  26. ↑ Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 2: Zagłębie Dąbrowskie, Ziemia Rybnicka, Ziemia Wodzisławska, Łódź 2023, s. 98, 99.
  27. ↑ Sołectwa i osiedla | Zawiercie – Tu rozkręca się Jura [online], www.zawiercie.eu [dostęp 2018-10-15].
  28. ↑ Id-12 (D29) Wykaz linii. plk-sa.pl, 2020-07-27. [dostęp 2020-09-14]. (pol.).
  29. ↑ Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  30. ↑ Dekanat katowicki [online], cerkiew.net.pl [dostęp 2023-06-12].
  31. ↑ Znajdź swój Kościół [online], kz.pl [dostęp 2021-12-01].
  32. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2019-04-14].
  33. ↑ Świadkowie Jehowy wznawiają spotkania na żywo [online], kurierzawiercianski.pl, 2 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-07].
  34. ↑ Pandemia, wojna – co dalej? Przed nami wykład „Gdzie możesz znaleźć prawdziwą nadzieję?” [online], kurierzawierciański.pl, 5 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-07].
  35. ↑ Świadkowie Jehowy w Zawierciu wznawiają publiczną działalność [online], kurierzawiercianski.pl, 14 lipca 2022 [dostęp 2022-07-14].
  36. ↑ a b Zdzisław Kluźniak, Michał Terech – inicjator i animator działań na rzecz krzewienia kultury fizycznej w Zawierciu, „Zawiercianin”, 3 (5), 2010.
  37. ↑ N.-Joy Radio Napisał, Testowa audycja Radia Zawiercie – zawiercianskie.pl [online] [dostęp 2018-12-29].
  38. ↑ Ramówka Radia Zawiercie: grudzień 2018 – Radio Zawiercie [online] [dostęp 2018-12-29].
  39. ↑ Słuchajcie Radia Zawiercie: nowa ramówka od poniedziałku 10 grudnia – zawiercianskie.pl [online] [dostęp 2018-12-29].
  40. ↑ Gwarek Zawierciański – Bezpłatny miesięcznik informacyjno reklamowy [online], gwarek-zawiercianski.pl [dostęp 2018-08-27].
  41. ↑ Gazeta zawiercianskie.pl – zawiercianskie.pl [online] [dostęp 2018-12-29] (pol.).
  42. ↑ Miasta Partnerskie. [w:] zawiercie.eu [on-line]. [dostęp 2016-05-10].
  43. ↑ Władysław Żuk – Honorowy Obywatel Zawiercia. UM Zawiercie. [dostęp 2018-04-13].
  44. ↑ l, Zawiercie – Tu rozkręca się Jura [online], Zawiercie – Tu rozkręca się Jura [dostęp 2018-11-11].
  45. ↑ Kacper Jurkiewicz, Tak kręcili „Gierka” w Zawierciu. Miasto zmieniło się w plan filmowy. Zobaczcie ZDJĘCIA [online], Zawiercie Nasze Miasto, 12 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-12] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław, Warszawa, Kraków, Łódź: Ossolineum, 1987, s. 277. ISBN 83-04-02436-5.
  • Praca zbiorowa: Miasta polskie w tysiącleciu, tom I, województwo katowickie, hasło „Zawiercie”. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Ossolineum, 1965, s. 485–486.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zawiercie
Części miasta wg TERYT
Pozostałe obszary
Osiedla
Sołectwa

Herb Zawiercia

Zawiercie
Części miasta wg TERYT
Pozostałe obszary
Osiedla
Sołectwa

Herb Zawiercia

Miasta województwa śląskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Powiat będziński (1867–1975) (► GGW)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Powiat zawierciański (1927–1975) (► 1939–45)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954-72)
Gminy wiejskie
(← 1927-39, 1945-54 i 1973-75)
Gminy wiejskie pod okupacją
(1939-45)
Gromady
(1954-72)
Powiat zawierciański
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zawiercie&oldid=73574668”