52°03′21″N 19°13′58″E/52,055833 19,232778Tum (województwo łódzkie)
| Artykuł |
52°3′21″N 19°13′58″E |
|---|---|
| - błąd |
38 m |
| WD |
52°1'N, 19°17'E, 52°3'21.89"N, 19°14'24.54"E |
| - błąd |
20157 m |
| Odległość |
4 m |
| wieś | |
 Kolegiata łęczycka w Tumie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2006) |
ok. 600 |
| Strefa numeracyjna |
24 |
| Kod pocztowy |
99-122 |
| Tablice rejestracyjne |
ELE |
| SIMC |
0565943 |
Położenie na mapie gminy Góra Świętej Małgorzaty  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
Położenie na mapie powiatu łęczyckiego  | |
| 52°03′21″N 19°13′58″E/52,055833 19,232778
| |
Tum – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie łęczyckim, w gminie Góra Świętej Małgorzaty, na prawym brzegu Bzury, około 2,5 km na wschód od dzisiejszego centrum Łęczycy.
Do 1954 roku istniała gmina Tum. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa płockiego.
W Tumie w 2012 i 2013 roku powstała rekonstrukcja grodu, muzeum oraz skansen etnograficzny ziemi łęczyckiej.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pomiędzy końcem VIII wieku do lat 60. IX wieku na południowy zachód od dzisiejszej wsi Tum istniał plemienny gród[a] z wałami o konstrukcji skrzyniowej[1]. Osada leżała na rzecznej wyspie nad Bzurą, wśród moczarów i trzęsawisk. Warownię otaczały dwie fosy; pierwszą, bliżej wału, wypełniała woda bezpośrednio z rzeki. Do grodu prowadził długi, wąski, drewniany pomost, stopniowo wznoszący się do bramy wbudowanej w wał na wysokości dwóch metrów od jego podstawy. Bramę wylepiono gliną, co powodowało, że trudno było ją spalić. Z bramy wiodło zejście w dół, do wnętrza grodu[2].
Następnie na wałach zbudowano kolejne wyższe wały o konstrukcji przekładkowej, które istniały do początku X wieku[1]. Na nich zbudowano kolejne jeszcze wyższe wały o wysokości do 5,5 m[1]. Po pożarze w 2 połowie X wieku na ich miejscu powstał nowy gród z wałami do wysokości 8 metrów[1]. Kolejny okres istnienia grodu to jego faza kasztelańska datowana pomiędzy około roku 1259 a 1 połową XIV wieku[1]. Rola ośrodka grodowego była kluczowa ze względu na styk szlaków wodnych łączących tu zlewnie Wisły i Odry[1]. Prawdopodobnie z fundacji Kazimierza Odnowiciela w II poł. XI w. powstało tu opactwo benedyktynów pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Aleksego. Około roku 1140 opactwo zostało przeniesione do Mogilna, zaś klasztor rozebrany, co miało zapewne związek z budową w tym miejscu nowego założenia.
W średniowiecznym Tumie, czyli Łęczycy, powstała jedna z pierwszych szkół kolegiackich w Polsce, która przetrwała do XVIII w. Archikolegiata Łęczycka w Tumie posiada wspaniały romański tympanon i romańskie freski. Według legendy spoczął w niej Piotr Włost i arcybiskup gnieźnieński Jan Janik oraz kilku innych włodarzy Kościoła – biskupie groby znaleziono w trakcie wykopalisk. W podziemiach archikolegiaty zachowały się relikty opactwa NMP. W Tumie znajdują się obecnie relikwie Św. Wojciecha. Na ścianie jednej z wież można zobaczyć także "ślady diabła Boruty". W archikolegiacie odbyło się kilkadziesiąt synodów kościelnych, uznawanych za pierwsze polskie sejmy – kościół był siedzibą arcybiskupów do XVIII w. i pozostawał pod opieką królów polskich. W 1967 r. prymas Wyszyński i arcybiskup Wojtyła w Archikolegiacie Łęczyckiej w Tumie prowadzili uroczystości kończące Milenium Polski. Archikolegiata jest największym kościołem romańskim w Polsce. Wielokrotnie niszczona przez m.in. Litwinów, Tatarów i Krzyżaków oraz pożary, przebudowana w XVIII w. przez Efraima Schroegera, spłonęła w czasie walk z hitlerowcami w czasie Bitwy nad Bzurą w 1939 roku. Odbudowana i przekształcona (m.in. strop żelbetowy) po 1947 wg projektu Jana Koszczyc-Witkiewicza. Duży wkład w odbudowę świątyni wniósł ksiądz prałat Władysław Chmiel, który w czasie odbudowy był proboszczem parafii tumskiej. Po 2003 roku żelbetowy strop został osłonięty stropem drewnianym.
Dzisiejsza nazwa wsi, a także cała jej historia od połowy wieku XII, wiąże się ściśle z tumem, jak dawniej nazywano katedrę lub kolegiatę. Arcybiskup gnieźnieński Jakub ze Żnina w 1141 rozpoczął bowiem na miejscu dawnego opactwa budowę zachowanej do dziś kolegiaty łęczyckiej. Inne publikacje przypisują budowę monumentalnego kościoła będącego kopią katedry wawelskiej Władysławowi Hermanowi, bp Aleksandrowi z Mallonne lub księżnej Salomei, która miała w Łęczycy swoją siedzibę po śmierci Krzywoustego. Arcybiskup Janik konsekrował świątynię w 1161 r.
8 września 1939 wkraczający żołnierze Wehrmachtu we wsi Tum dokonali zbrodni na ludności cywilnej[3].
Oprócz warownego dwunastowiecznego kościoła romańskiego we wsi znajduje się, tuż obok niego, mały drewniany kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja z XVIII wieku (powstał w czasie przebudowy kolegiaty przez architekta Efraima Szregera). Obok kościółka posadzono w 1999 dąb na pamiątkę sprowadzenia do Tumu relikwii św. Wojciecha. W pobliżu leży Szwedzka Góra – gród z VI w., będący stolicą plemiennego państwa Łęczycan i siedzibą Bolesława Krzywoustego w czasie wojny ze Zbigniewem. Cmentarz parafialny kryje groby miejscowej szlachty i duchowieństwa, a także kwatery żołnierzy poległych w 1914 r. oraz w czasie Bitwy nad Bzurą w 1939 r.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- kolegiata NMP i św. Aleksego z XII w., przebudowana w XV-XVIII w., częściowo odbudowana po wojnie
- drewniany kościół filialny św. Mikołaja z 1761 r.
- grodzisko - pierwszy gród plemienny powstał pod koniec VIII wieku. W latach 60. IX wieku gród został powiększony. Po jego zniszczeniu, w 2 połowie X wieku gród rozbudowano budując wały o wysokości 5,5 metra. Około 1259 roku w kasztelańskim już grodzie zbudowano dodatkowe wały i wykopano fosy. Gród funkcjonował do 1 połowy XIV wieku[4].
Galeria zdjęć[edytuj | edytuj kod]
- Kolegiata
Kolegiata w Tumie koło Łęczycy
Nawa główna strona lewa (północna)
Elewacja wschodnia kolegiaty
"Ślady Boruty" na ścianie wieży
- Inne obiekty
Kamień pamiątkowy koło dębu św.Wojciecha posadzonego w 1999 w związku ze sprowadzeniem relikwii
Dzwony przy kościele św. Mikołaja; po lewej kamień z poprzedniego zdjęcia
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Dariusz Sikorski, rec. Początki Łęczycy, red. Ryszard Grygiel, Tomasz Jurek, t. 1-3, Łódź 2014, ss. 455+814+321 Slavia Antiqua 57(2016), s. 245-255
- ↑ Kupili stolicę Polski za 500 dolarów
- ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 275.
- ↑ Dariusz Sikorski, recenzja książki: "Początki Łęczycy, red. Ryszard Grygiel, Tomasz Jurek", [w:] Slavia Antiqua LVII (2016) DOI: 10.14746/sa.2016.57.12, Instytut Historii UAM, Umultowska 89d, 61-809 Poznań, s.247
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Parafia Archikolegiacka NMP i Św. Aleksego w Tumie
- Archikolegiata obronna w Tumie na stronie Zamki i Pałace województwa łódzkiego
- Legendy związane z Tumem
- Tum – największy kościół romański w Polsce – galeria zdjęć
| Siedziba gminy | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osada | |
| Integralne. części wsi |
|
