Typologia jezior
Jeziora są klasyfikowane według szeregu różnych czynników. Należą do nich: sposób powstawania misy, chemizm wód, częstość mieszania się wody czy trofia[1].
Typy genetyczne jezior[edytuj | edytuj kod]
Jednym ze sposobów klasyfikacji jezior jest ich podział na podstawie sposobu powstawania ich misy. W klasyfikacji tej wyszczególniono następujące odmiany:
- Jezioro tektoniczne – powstałe w wyniku działalności tektonicznej, posiadające najczęściej wydłużony kształt, strome stoki, o dużej głębokości (Bajkał, Jezioro Wiktorii, Tanganika),
- Jezioro wulkaniczne – jezioro powstałe w wyniku działalności wulkanicznej,
- Jezioro kraterowe – stanowiące krater wygasłego wulkanu, który uległ wypełnieniu wodą, niewielkie, lecz głębokie (Jezioro Kraterowe w Oregonie, USA),
- Jezioro kalderowe – powstałe w kalderze, czyli w pozostałościach po rozerwanym wybuchem fragmencie wulkanu (Toba),
- Maar – niewielkie, lejkowate jezioro wypełniające krater po wygasłym wulkanie eksplozywnym (Laacher See),
- Jezioro polodowcowe – powstałe w wyniku działalności lodowca, lądolodu bądź wód fluwioglacjalnych,
- Jezioro rynnowe – powstałe w rynnie polodowcowej, posiadające strome brzegi, długie i wąskie (Jezioro Hańcza, Wigry),
- Jezioro morenowe – powstałe w wyniku zatrzymania odpływu wód przez osady moreny czołowej, o urozmaiconej linii brzegowej i dużej powierzchni (Śniardwy, Mamry, Niegocin),
- Jezioro wytopiskowe – powstałe poprzez wytapianie się brył lodu, które zalegają w osadach polodowcowych, stosunkowo płytkie, niewielkie, często bezimienne (Sasek Mały),
- Jezioro sandrowe – powstałe poprzez wytapianie brył lodu w zagłębieniach na obszarze stożków napływowych, stosunkowo płytkie, o zróżnicowanej wielkości (jeziora w Borach Tucholskich)
- Jezioro przyozowe i jezioro drumlinowe – powstałe w wyniku wypełnienia wodą zagłębień towarzyszących ozom bądź drumlinom, niewielkie, podłużne i stosunkowo płytkie (jeziora na Pojezierzu Dobrzyńskim)
- Jezioro cyrkowe – wypełnione wodą dawne pole firnowe, oddzielone od doliny przegrodą skalną, koliste, niewielkie i głębokie (Czarny Staw pod Rysami)
- Jezioro rzeczne – powstałe w wyniku działalności rzek,
- Starorzecze – stanowiące fragment dawnego zakola rzeki, płytkie, wąskie, o sierpowatym kształcie,
- Jezioro deltowe – tworzące się na obszarze delty, w obniżeniach pomiędzy odnogami rzeki, płytkie, posiadające zabagnione, zarastające brzegi (Dąbie, Druzno),
- Jezioro krasowe – głębokie jezioro powstające na obszarach zbudowanych ze skał wapiennych, gipsowych, solnych (Jeziora Plitwickie),
- Jezioro przybrzeżne – duże, płytkie jezioro będące dawną zatoką morską odciętą od otwartego morza mierzeją (Łebsko, Gardno, Jamno),
- Jezioro bagienne – małe, płytkie jezioro powstające w obniżeniach z utrudnionym odpływem wód podziemnych, charakteryzujące się szybkim zarastaniem (Jezioro Bagienne),
- Jezioro wydmowe – niewielkie, płytkie jezioro w zagłębieniach po wywianym piasku, najczęściej okresowo wysychające (Teke),
- Jezioro reliktowe – duże jezioro, będące częścią dawnych mórz lub większych jezior (Morze Kaspijskie, Jezioro Aralskie),
- Jezioro meteorytowe – okrągłe, stosunkowo płytkie jezioro powstałe w kraterze meteorytowym (Lac à l’Eau Claire),
- Jezioro zaporowe – jezioro powstałe w wyniku zatamowania przepływu wody przez czynniki naturalne,
- Jezioro osuwiskowe – niewielkie jezioro zatamowane przez obrywy i osuwiska (Jeziorka Duszatyńskie)
- Jezioro roślinne – niewielkie, zarastające jezioro powstałe w wyniku akumulacji materii organicznej w postaci wałów (Silver Lake)
- Jezioro antropogeniczne – stworzone przez człowieka, spełniające różne funkcje (Zbiornik Nasera, Kariba).
Poza wymienionymi typami genetycznymi występują również jeziora o złożonej odmianie. Przykładem jest Jezioro Górne w Ameryce Północnej, będące jeziorem tektoniczno-polodowcowym[1].
Typy jezior według chemizmu wód[edytuj | edytuj kod]
Innym sposobem klasyfikacji jezior jest podział według chemizmu wód na:
- Jezioro słone – jezioro zawierające powyżej 35 g soli/litr,
- Jezioro sodowe z przewagą siarczanu lub węglanu sodu (Magadi),
- Jezioro siarczanowe z przewagą siarczanów sodu lub magnezu (Manitou),
- Jezioro chlorkowe z przewagą chlorku sodu (Morze Martwe, Elton),
- Jezioro słonawe – zawierające od 0,5 do 35 g soli/litr (Jamno, Maracaibo),
- Jezioro słodkie – zawierające poniżej 0,5 g soli/litr[1]
Typy jezior według częstości mieszania się wody[edytuj | edytuj kod]
Według tego podziału wyróżniamy jeziora amiktyczne (w których mieszanie nie występuje), jeziora meromiktyczne (w których mieszaniu ulega część wody jeziora) oraz jeziora holomiktyczne (w których mieszaniu ulega cała woda zawarta w jeziorze)[2]. Ze względu na liczbę okresów miktycznych w roku wyróżniamy jeziora amiktyczne (j.w.), oligomiktyczne (chłodne lub ciepłe), ulegające mieszaniu raz na kilka lat, monomiktyczne (chłodne lub ciepłe) – mieszane raz w roku, dimiktyczne (większość jezior naszej strefy klimatycznej) – mieszane wiosną i jesienią oraz jeziora polimiktyczne (płytkie, rozległe) mieszane przez wiatr wielokrotnie w ciągu roku.
Typy troficzne jezior[edytuj | edytuj kod]
Stosując ten podział wyróżniamy:
- Jezioro oligotroficzne – o niebieskawej barwie wody, przezroczyste, mało żyzne, dobrze natlenione, o piaszczysto żwirowym dnie (Morskie Oko),
- Jezioro mezotroficzne – o zielonkawej barwie wody, średnio przezroczyste, z obfitą roślinnością i piaszczysto mulistym dnem (Wigry),
- Jezioro eutroficzne – o zielonej lub żółtozielonej barwie wody, małej przezroczystości, słabym natlenieniu oraz mulistym dnie,
- Jezioro dystroficzne – o żółtej lub brązowej barwie wody, bardzo małej przezroczystości, bardzo małej zawartości tlenu oraz organogenicznym dnie[1].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Witold Mizerski, Jan Żukowski: Tablice geograficzne. Warszawa: Adamantan, 2008, s. 167–169. ISBN 978-83-7350-121-8.
- ↑ Zdzisław Kajak: Hydrobiologia-limnologia. Ekosystemy Wód Środlądowych. Warszawa: PWN, 1998, s. 118–121. ISBN 83-01-12537-3.