Tytanit
 Żółtawe kryształy tytanitu | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Inne nazwy |
sfen |
|---|---|
| Skład chemiczny |
krzemian wapnia i tytanu (CaTiSiO5) |
| Twardość w skali Mohsa |
5–5,5 |
| Przełam |
muszlowy, półmuszlowy[1] |
| Łupliwość |
wyraźna słupowa wg {110}[1], niekiedy niedostrzegalna |
| Układ krystalograficzny |
jednoskośny[2] |
| Właściwości mechaniczne |
kruchy[1] |
| Gęstość |
3,4–3,6 g/cm³[1] |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
żółta o różnych odcieniach, zielonawy, rzadziej bezbarwny lub biały, czerwony, niebieski, różowy, brunatny do czarnego[1][2] |
| Rysa |
biała, jasnobrązowa[1] |
| Połysk |
diamentowy, tłusty, woskowy, żywiczny, czasem szklisty[1][2] |
| Współczynnik załamania |
1,843-2,110 |
| Inne |
Dwójłomność: 0,100-0,192 |
Tytanit (sfen, sphen) – minerał z grupy krzemianów wyspowych[3].
Nazwa pochodzi od składu chemicznego, którego głównym składnikiem jest tytan. Nazwa sfen – od gr. sphen = klin i nawiązuje do kształtu kryształów minerału.
Minerał pospolity, rozpowszechniony w większości skał krystalicznych. Ładnie wykształcone kryształy należą do rzadkości.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Właściwości
[edytuj | edytuj kod]Tworzy spłaszczone: tabliczkowe, słupkowe, kopertowe, igiełkowe, klinowate, rombowe, często zbliźniaczone kryształy, bliźniaki zrosłe i przerosłe w formie krzyża[3]. Występuje w formie skupień ziarnistych, zbitych (skrytokrystalicznych), listewkowych lub promienistych[3]. Minerał kruchy i przezroczysty, przeświecający[3]. Często zawiera domieszki żelaza, glinu, itru, wanadu, niobu, ceru. Rozpuszczalny w kwasie siarkowym[3].
Charakteryzuje się dużym współczynnikiem załamania światła, wyjątkowo dużą dyspersją co sprawia, że po oszlifowaniu wykazuje wyjątkowy ogień. W obrazie mikroskopowym odznacza się wysokim reliefem oraz silnym pleochroizmem[potrzebny przypis]. Współwystępuje z takimi minerałami jak: kwarc, skaleń, amfibol, łyszczyki, anataz, rutyl, brookit, kalcyt, hornblenda, ilmenit, nefelin czy klinochlor[4][5].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]W skałach magmowych (kwaśnych, objętnych i zasadowych) : granitach, granodiorytach, pegmatytach, diorytach, sjenitach, diabazach, oraz w metamorficznych: amfibolitach, gnejsach, granitognejsach, skarnach, marmurach; w żyłach typu alpejskiego. Stanowi składnik żył hydrotermalnych. Składnik skał okruchowych i osadowych[4][5].
Miejsca występowania:
- na świecie: Brazylia – Campo do Boa, Minas Gerais, Meksyk – El Alamo, Kanada, USA, Rosja – Ural, Płw. Kola, Birma, Indie, Nowa Zelandia, Algieria,
- w Europie: Austria – Salzburg, Tyrol, Niemcy – ok. Drezna, Szwajcaria – St. Gotthard, Czechy, Norwegia, Szwecja – Kiruna, Włochy – Aosta,
- w Polsce: na Dolnym Śląsku (w okolicach Dzierżoniowa, Kowar, Cieplic), w Karkonoszach, Górach Sowich, Górach Opawskich, na Śląsku Cieszyńskim i Śląsku Opolskim oraz w Tatrach[5] – najczęściej w postaci niewielkich kryształów w skałach magmowych i metamorficznych.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Ważna ruda tytanu (zawiera ok. 24,5% Ti) – tytan wykorzystywany jest do produkcji stopów żelaza, w przemyśle ceramicznym, chemicznym, do produkcji bieli tytanowej, włókien syntetycznych. Ma znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. Niektóre odmiany są stosowane jako kamień jubilerski. Najpiękniejsze kryształy pochodzą z: Norwegii – żółtozielone, Austrii – żółte i zielone, Szwajcarii – bezbarwne i ciemnobrązowe, Włoch – żółte i czerwone, Rosji – brązowe.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Eligiusz Szełęg: MINERAŁY I SKAŁY POLSKI. Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 206. ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ a b c Jan Parafiniuk: ATLAS MINERAŁÓW. Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 216. ISBN 978-83-7073-845-7.
- ↑ a b c d e Jan Parafiniuk, ATLAS MINERAŁÓW, Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 216, ISBN 978-83-7073-845-7.
- ↑ a b Rupert Hochleitner, Minerały, kamienie szlachetne, skały, Multico Oficyna Wydawnicza, 15 kwietnia 2022, s. 282, ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ a b c Eligiusz Szełęg, MINERAŁY I SKAŁY POLSKI, Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 206, ISBN 978-83-7763-668-8.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Borkowska Maria, Smulikowski Kazimierz: Minerały skałotwórcze, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1973, s. 190–193