Ulica Ordynacka w Warszawie
Śródmieście Północne | |||||||||||||||||||||||||
Ulica Ordynacka przy ulicy Nowy Świat | |||||||||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||
Przebieg | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |||||||||||||||||||||||||
52°14′08,8″N 21°01′09,7″E/52,235777 21,019349 |
Ulica Ordynacka – ulica w dzielnicy Śródmieście w Warszawie.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Do XVII wieku tereny, przez które przebiega ulica, były nazywane Kałęczynem[1].
Pierwotnie była to droga, prowadząca przez włókę Szpitala św. Ducha[2] od Nowego Światu do pałacu ordynatów Ostrogskich[3]. Była osią niezrealizowanego rozległego założenia pałacowego zaprojektowanego ok. 1680 roku przez Tylmana z Gameren[4][2] dla Jana Krzysztofa Gnińskiego[5]. Po śmierci Gnińskiego zrealizowano tylko jeden pawilon (Zamek Ostrogskich)[6].
W 1725 teren ten został zakupiony przez ordynata Michała Zdzisława Zamoyskiego[7]. W 1739 roku jego syn Jan Jakub Zamoyski założył tam jurydykę Ordynacką[8]. Jej główną ulicę stanowiła ulica Ordynacka[8].
Nazwa ulicy, nawiązująca do nazwy jurydyki[9][5], została oficjalnie zatwierdzona w 1770 roku[10].
W 1820 roku na posesji przy ul. Nowy Świat 64 rozbudowano dawne targowisko „na Sułkowskiem”, nazywane także „na Ordynackiem”[11]. Na targowisku, które funkcjonowało do początku II wojny światowej, handlowano głównie artykułami spożywczymi[12]. Po 1880 roku ulica została zabudowana kamienicami[2]. W latach 1882–1883 na rogu ul. Okólnik wniesiono gmach pierwszego stałego cyrku w Warszawie[13] z widownią dla ok. 3 tys. osób[14][15]. W latach 1882–1884 przy ulicy wniesiono dom dla Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo, do którego w latach 1899–1900 dobudowano kaplicę[16].
W latach 1913−1915 perspektywę ulicy w kierunku wschodnim zamknęło nowego skrzydło Konserwatorium Muzycznego[17]. Przy ulicy, z wyjątkiem kamienic sąsiadujących z ul. Nowy Świat, działało niewiele sklepów[17]. W okresie międzywojennym miała tam siedzibę m.in. produkująca maszyny spółka „Rzewuski i S-ka” (w 1938 roku zatrudniała ok. 130 osób)[18].
W czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku Niemcy zbombardowali gmach cyrku[19]. Zniszczeniu uległo również wiele kamienic[18].
Podczas powstania warszawskiego, od 5 sierpnia 1944 roku, ulica znajdowała się na terenie kontrolowanym przez powstańców z Grupy Bojowej „Krybar”[20]. Na ulicy Nowy Świat, na osi ulic Ordynackiej i Wareckiej, zbudowano barykadę[21], osłaniającą główne przejście między Śródmieściem i Powiślem[22]. W pierwszych dniach września 1944 roku ulica stała się jedną z dwóch głównych dróg odwrotu polskich oddziałów i ewakuacji ludności cywilnej z zajmowanego przez Niemców Powiśla[23][24]. 6 września 1944 roku w wyniku nalotów Luftwaffe zginęło wiele osób cywilnych na terenie dawnego cyrku i kilkudziesięciu powstańców w gmachu Konserwatorium[25]; Niemcy zaczęli także ostrzeliwać ulicę z broni maszynowej z okien zdobytych wysokich kamienic przy ul. Tamka[26]. Tego dnia rozbite polskie oddziały wycofały się z Powiśla na nową linię obrony wzdłuż ulicy Nowy Świat[23].
W latach 1950–1953 odbudowano odcinek ulicy przy Nowym Świecie, a ok. 1960 roku dalszy, po stronie parzystej[27]. Rozebrano wtedy ruiny przylegającego do Zamku Ostrogskich skrzydła Konserwatorium Muzycznego[18], zabudowania Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo[18] oraz ruiny gmachu cyrku, na miejscu którego w latach 1959–1966 powstał budynek Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej[19].
Ważniejsze obiekty
[edytuj | edytuj kod]- Zamek Ostrogskich
- Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
- Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina
- Kamienica Ordynacka
Obiekty nieistniejące
[edytuj | edytuj kod]Inne informacje
[edytuj | edytuj kod]Do nazwy ulicy nawiązuje nazwa Stowarzyszenia „Ordynacka”[28].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Franciszek Maksymilian Sobieszczański: Warszawa. Wybór publikacji. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 413.
- ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 580. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 157. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 154.
- ↑ a b Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 382. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ Maria Irena Kwiatkowska, Marek Kwiatkowski: Historia Warszawy XVI−XX wieku. Zabytki mówią. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 58. ISBN 83-01-12708-2.
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 241. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ a b Maria Bogucka, Maria I Kwiatkowska, Marek Kwiatkowski, Władysław Tomkiewicz, Andrzej Zahorski: Warszawa w latach 1526–1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 0332-01-833-1, s. 302.
- ↑ Franciszek Maksymilian Sobieszczański: Warszawa. Wybór publikacji. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 414.
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 171. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ Maria Mórawska: Od Marywilu do Wola Park. Bazary, targowiska i hale targowe w Warszawie od połowy XVII w. do dziś. Warszawa: Muzeum Woli. Oddział Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, 2005, s. 23. ISBN 83-88477-32-3.
- ↑ Maria Mórawska: Od Marywilu do Wola Park. Bazary, targowiska i hale targowe w Warszawie od połowy XVII w. do dziś. Warszawa: Muzeum Woli. Oddział Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, 2005, s. 24. ISBN 83-88477-32-3.
- ↑ Jacek Wołowski: Moja Warszawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 195. ISBN 83-01-00062-7.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 117. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Jerzy S. Majewski: Warszawa nieodbudowana. Metropolia belle époque. Warszawa: VEDA, 2003, s. 66. ISBN 83-85584-82-X.
- ↑ Dom miłosierdzia i kaplica Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo Ordynacka 4. s. warszawa1939.pl. [dostęp 2023-08-25].
- ↑ a b Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 387. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ a b c d Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 15. Objazdowa–Ożarowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 388. ISBN 978-83-88372-42-1.
- ↑ a b Jerzy S. Majewski: Warszawa nieodbudowana. Metropolia belle époque. Warszawa: VEDA, 2003, s. 70. ISBN 83-85584-82-X.
- ↑ Piotr Rozwadowski (red. nauk.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Tom 1. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona i Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945”, 2005, s. 291. ISBN 83-11-09261-3.
- ↑ Stanisław Kopf: Powiśle. Warszawskie Termopile 1944. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939–1945”, 1999, s. 76. ISBN 83-87545-18-X.
- ↑ Jacek Wołowski: Moja Warszawa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 239. ISBN 83-01-00062-7.
- ↑ a b Piotr Rozwadowski (red. nauk.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Tom 1. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona i Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945”, 2005, s. 296. ISBN 83-11-09261-3.
- ↑ Włodzimierz Rosłoniec: Grupa „Krybar” Powiśle 1944. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1989, s. 192. ISBN 83-211-1037-1.
- ↑ Włodzimierz Rosłoniec: Grupa „Krybar” Powiśle 1944. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1989, s. 188−189. ISBN 83-211-1037-1.
- ↑ Włodzimierz Rosłoniec: Grupa „Krybar” Powiśle 1944. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1989, s. 191. ISBN 83-211-1037-1.
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 155.
- ↑ Stowarzyszenie Ordynacka. ordynacka.pl. [dostęp 2023-08-05].