Wielbłądowate

Wielbłądowate
	Camelidae
	J.E. Gray, 1821
	; Przedstawiciel rodziny – wielbłąd dwugarbny (Camelus ferus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	żuchwowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	wielbłądokształtne
Rodzina	wielbłądowate
	Typ nomenklatoryczny
	Camelus Linnaeus, 1758
Synonimy
	Poebrotheriidae Cope, 1874; Poebrotherinae: Zittel, 1893; Poëbrotheriini: Winge, 1906; Poëbrotheriinae: Simpson, 1945; Poebrodoninae J.A. Wilson, 1974;
	Poebrotheriidae Cope, 1874; Poebrotherinae: Zittel, 1893; Poëbrotheriini: Winge, 1906; Poëbrotheriinae: Simpson, 1945; Poebrodoninae J.A. Wilson, 1974;
Podrodziny
	6 podrodzin (w tym 5 wymarłych) + 8 rodzajów wymarłych o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście
	6 podrodzin (w tym 5 wymarłych) + 8 rodzajów wymarłych o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście
	Zasięg występowania
	; Zasięg występowania wielbłądowatych. Czarne linie wskazują prawdopodobne trasy wędrówek od plejstocenu do czasów współczesnych.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wielbłądowate^[8] (Camelidae) – rodzina dużych, roślinożernych ssaków łożyskowych z rzędu parzystokopytnych (Atriodactyla).

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Ssaki należące do tej rodziny w stanie dzikim występują na obszarach górskich i pustynnych w Ameryce Południowej, Afryce i Azji^[9]^[10]. Formy udomowione spotykane są niemal na całym świecie.

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Wielbłądowate są ssakami dużymi i bardzo dużymi. Długość ich ciała wynosi 128-345 cm, wysokość w kłębie 80-230 cm, a masa ciała 45-1000 kg. Charakteryzują się długą, wygiętą szyją, małą głową, krótkim ogonem i długimi, smukłymi nogami zakończonymi dwoma palcami (III i IV), pozostałe palce są całkowicie zredukowane. Palce zaopatrzone są w małe i spłaszczone kopyta. Paliczki dystalne pokryte są blaszką rogową, a zwierzę chodząc opiera swój ciężar na poduszce skórnej paliczka środkowego (palcochodność). Poruszają się inochodem. Szerokie stopy ułatwiają im poruszanie się po piasku.

Wzór zębowy		I	C	P	M
30-34	=	1	1	2-3	3
30-34	=	3	1	1-2	3

Skóra pokryta jest gęstą sierścią złożoną z dwóch warstw włosów. Górna warga wszystkich Camelidae jest rozszczepiona. Pomiędzy brzuchem a udem nie występuje fałd pachwinowy. W przeciwieństwie do pozostałych ssaków, wielbłądowate posiadają erytrocyty o owalnym kształcie, bardzo odporne na wahania ciśnienia osmotycznego. Posiadają trójkomorowy żołądek. Występuje u nich łożysko rozproszone, nabłonkowo-kosmówkowe. Kosmki są rozsiane nieregularnie na całej powierzchni kosmówki.

Są zwierzętami stadnymi, tworzą haremowe grupy rodzinne złożone z samca, kilku samic i ich potomstwa. Żywią się trawą i liśćmi drzew i krzewów. Kopulują w pozycji siedzącej. Ciąża trwa do 11 miesięcy. Samica rodzi jedno, w pełni rozwinięte młode, które podąża za matką krótko po urodzeniu.

Ewolucja[edytuj | edytuj kod]

Przedstawiciele wielbłądowatych pojawili się na obszarze dzisiejszej Ameryki Północnej w górnym eocenie, gdzie rozprzestrzenili się w pliocenie, a następnie przedostali do Azji przez most lądowy Beringa i do Ameryki Południowej. Wielbłądowate Ameryki Północnej wyginęły ok. 10 tys. lat temu.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzina wielbłądowatych obejmuje jedną współcześnie występującą podrodzinę^[11]:

Camelinae J.E. Gray, 1821

Opisano również kilka podrodzin wymarłych^[12]:

Opisano również rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej i nie sklasyfikowane w żadnej z powyższych podrodzin:

Australocamelus Patton, 1969^[13] – jedynym przedstawicielem był Australocamelus orarius Patton, 1969
Delahomeryx M.S. Stevens, 1969^[14] – jedynym przedstawicielem był Delahomeryx browni Stevens, 1969
Matthewlabis Prothero, 2011^[15] – jedynym przedstawicielem był Matthewlabis cedrensis (Matthew, 1901)
Oxydactylus Peterson, 1904^[16]
Paratylopus Matthew, 1904^[17]
Poebrodon Gazin, 1955^[18]
Poebrotherium Leidy, 1847^[19]
Priscocamelus M.S. Stevens, 1969^[20] – jedynym przedstawicielem był Priscocamelus wilsoni Stevens, 1969

Mieszańce międzygatunkowe[edytuj | edytuj kod]

Wielbłądy i lamy mogą krzyżować się pomiędzy sobą. Hybryda wielbłąda jednogarbnego z dwugarbnym to birtugan. Hybryda lamy i wielbłąda jednogarbnego (cama) została uzyskana poprzez sztuczne unasienianie.

Międzynarodowy Rok Wielbłądowatych[edytuj | edytuj kod]

Zgromadzenie Ogólne ONZ, na wniosek FAO – ogłosiło rok 2024 Międzynarodowym Rokiem Wielbłądowatych: „ze względu na ich kluczową rolę w zapewnieniu środków do życia milionom gospodarstw domowych żyjących w nieprzyjaznym środowisku w ponad 90 krajach, zwłaszcza ludności tubylczej i społecznościom lokalnym” oraz „w celu budowania świadomości na temat niewykorzystanego potencjału wielbłądowatych oraz wezwania do zwiększonych inwestycji w sektorze wielbłądowatych, propagując intensyfikację badań, rozwój potencjału oraz wykorzystanie innowacyjnych praktyk i technologii”^[21]^[22]^[23].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Typ nomenklatoryczny: †Poebrotherium Leidy, 1847
↑ Typ nomenklatoryczny: †Poebrodon Gazin, 1955.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Camelidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 307, 1821. (ang.).
↑ E.D. Cope. Report on the stratigraphy and pliocene vertebrate paleontology of northern Colorado. „Bulletin of the United States Geological and Geographical Survey of the Territories”. 1 (1), s. 26, 1874. (ang.).
↑ K.A. von Zittel: Handbuch der palaeontologie. Cz. 4. München: R. Oldenbourg, 1893, s. 361. (niem.).
↑ H. Winge: Jordfundne og nulevende hovdyr (Ungulata) fra Lagoa Santa, Minas Geraes, Brasilien: med udsigt over hovdyrenes indbyrdes slægtskab. Kjøbenhavn: H. Hagerup, 1906, s. 70, seria: E Museo Lundii. Triede Bind. Første halvbind. (duń.).
↑ G.G. Simpson. The principles of classification and a classification of mammals. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 85, s. 150, 1945. (ang.).
↑ J.A. Wilson. Early Tertiary vertebrate faunas, Vieja Group and Buck Hill Group, Trans-Pecos Texas: Protoceratidae, Camelidae, Hypertragulidae. „Bulletin of the Texas Memorial Museum”. 23, s. 26, 1974. (ang.).
↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 169. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 384. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Camelidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-07]. (ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Camelidae Gray, 1821, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-12-07] (ang.).
↑ T.H. Patton. Miocene and Pliocene Artiodactyls, Texas Gulf Coastal Plain. „Bulletin of the Florida State Museum”. 14 (2), s. 145, 1969. (ang.).
↑ Stevens, Stevens i Dawson 1969 ↓, s. 40.
↑ D.R. Prothero. Matthewlabis, new name for Paralabis Lull, 1921, preoccupied. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 31 (5), s. 1168, 2011. DOI: 10.1080/02724634.2011.595468. (ang.).
↑ O.A. Peterson. Osteology of Oxydactylus, a new genus of camels from the Loup Fork group of Nebraska. „Annals of Carnegie Museum”. 2 (3), s. 434, 1904. (ang.).
↑ W.D. Matthew. Notice of two new Oligocene camels. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 20 (18), s. 211, 1904. (ang.).
↑ C.L. Gazin. A review of the Upper Eocene Artiodactyla of North America. „Smithsonian miscellaneous collections”. 128 (8), s. 78, 1955. (ang.).
↑ J.M. Leidy. On a new genus and species of Fossil Kuminantia (Porbrotherium wilsoni). „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 3, s. 322, 1847. (ang.).
↑ Stevens, Stevens i Dawson 1969 ↓, s. 30.
↑ About | International Year of Camelids (IYC) 2024 | Food and Agriculture Organization of the United Nations [online], IY-Camelids [dostęp 2024-01-18] (ang.).
↑ UN announces 2024 as International Year of Camelids [online], League for Pastoral Peoples, 4 września 2020 [dostęp 2024-01-18] (ang.).
↑ AnnaA. Wilk AnnaA., ONZ ogłasza rok 2024 rokiem wielbłądowatych. Oto dlaczego [online], 17 grudnia 2023 [dostęp 2024-01-18] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

M.S. Stevens, J.B. Stevens & M.R. Dawson. New Early Miocene formation and vertebrate local fauna, Big Bend National Park, Brewster County, Texas. „Pearce-Sellards Series”. 15, s. 1–52, 1969. (ang.).
Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło: Ssaki kopytne: przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13806-8.
Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 198-199. ISBN 83-01-14344-4.
Huffman Brent: Family Camelidae. www.ultimateungulate.com. [dostęp 2008-03-14]. (ang.).

[poebr-3] Typ nomenklatoryczny: †Poebrotherium Leidy, 1847

[8] Typ nomenklatoryczny: †Poebrodon Gazin, 1955.

[itis-1] Camelidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[gray1821-2] J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 307, 1821. (ang.).

[cope1874-4] E.D. Cope. Report on the stratigraphy and pliocene vertebrate paleontology of northern Colorado. „Bulletin of the United States Geological and Geographical Survey of the Territories”. 1 (1), s. 26, 1874. (ang.).

[zit-5] K.A. von Zittel: Handbuch der palaeontologie. Cz. 4. München: R. Oldenbourg, 1893, s. 361. (niem.).

[win-6] H. Winge: Jordfundne og nulevende hovdyr (Ungulata) fra Lagoa Santa, Minas Geraes, Brasilien: med udsigt over hovdyrenes indbyrdes slægtskab. Kjøbenhavn: H. Hagerup, 1906, s. 70, seria: E Museo Lundii. Triede Bind. Første halvbind. (duń.).

[sim-7] G.G. Simpson. The principles of classification and a classification of mammals. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 85, s. 150, 1945. (ang.).

[wil-9] J.A. Wilson. Early Tertiary vertebrate faunas, Vieja Group and Buck Hill Group, Trans-Pecos Texas: Protoceratidae, Camelidae, Hypertragulidae. „Bulletin of the Texas Memorial Museum”. 23, s. 26, 1974. (ang.).

[Cichocki&inni-10] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 169. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-11] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 384. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Wilson&Reeder-12] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Camelidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).

[mdd-13] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-07]. (ang.).

[zij-14] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Camelidae Gray, 1821, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-12-07] (ang.).

[pat-15] T.H. Patton. Miocene and Pliocene Artiodactyls, Texas Gulf Coastal Plain. „Bulletin of the Florida State Museum”. 14 (2), s. 145, 1969. (ang.).

[CITEREFStevensStevensDawson196940-16] Stevens, Stevens i Dawson 1969 ↓, s. 40.

[pro-17] D.R. Prothero. Matthewlabis, new name for Paralabis Lull, 1921, preoccupied. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 31 (5), s. 1168, 2011. DOI: 10.1080/02724634.2011.595468. (ang.).

[pet1904-18] O.A. Peterson. Osteology of Oxydactylus, a new genus of camels from the Loup Fork group of Nebraska. „Annals of Carnegie Museum”. 2 (3), s. 434, 1904. (ang.).

[mat-19] W.D. Matthew. Notice of two new Oligocene camels. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 20 (18), s. 211, 1904. (ang.).

[gaz-20] C.L. Gazin. A review of the Upper Eocene Artiodactyla of North America. „Smithsonian miscellaneous collections”. 128 (8), s. 78, 1955. (ang.).

[lei-21] J.M. Leidy. On a new genus and species of Fossil Kuminantia (Porbrotherium wilsoni). „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 3, s. 322, 1847. (ang.).

[CITEREFStevensStevensDawson196930-22] Stevens, Stevens i Dawson 1969 ↓, s. 30.

[23] About | International Year of Camelids (IYC) 2024 | Food and Agriculture Organization of the United Nations [online], IY-Camelids [dostęp 2024-01-18] (ang.).

[24] UN announces 2024 as International Year of Camelids [online], League for Pastoral Peoples, 4 września 2020 [dostęp 2024-01-18] (ang.).

[25] AnnaA. Wilk AnnaA., ONZ ogłasza rok 2024 rokiem wielbłądowatych. Oto dlaczego [online], 17 grudnia 2023 [dostęp 2024-01-18] (pol.).

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[b]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]