Wikipedia:Artykuły na medal/Listopad i grudzień 2014

zajawka

Osiedle Tysiąclecia – osiedle mieszkaniowe oraz dzielnica Katowic, położona w północno-zachodniej części miasta, w zespole dzielnic północnych, między Dębem, Załężem i Chorzowem. W 1961 rozpoczęto budowę nowego osiedla, nazwanego w ramach obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego. Zaprojektowane zostało ono przez czterech architektów: Henryka Buszko, Aleksandra Frantę, Mariana Dziewońskiego i Tadeusza Szewczyka, z czego dwaj pierwsi sprawowali nadzór nad budową. Dzielnica ma głównie mieszkaniowy charakter. Jest ona bardzo dobrze skomunikowana dzięki Drogowej Trasie Średnicowej i drodze krajowej nr 79 (ulicy Chorzowskiej, w tym linii tramwajowej znajdującej się równolegle do ulicy), biegnących po zewnętrznej stronie Osiedla Tysiąclecia. Dzielnica ma powierzchnię 1,88 km² (1,14% powierzchni miasta) i liczyła w 2007 23 501 mieszkańców (7,4% ludności Katowic).

zajawka

Nigerzaur – rodzaj dinozaura z rodziny rebbachozaurów, zauropoda żyjącego w środku okresu kredowego, około 115-105 milionów lat temu. Odkryto go w formacji Elrhaz na obszarze zwanym Gadoufaoua, leżącym w Nigrze. Skamieniałości tego zwierzęcia zostały opisane po raz pierwszy w 1976, nazwano je jednak dopiero w 1999 po znalezieniu i opisaniu kolejnych, bardziej kompletnych szczątków. Mierzył 9 m długości, a więc stosunkowo mało jak na zauropoda. Cechował się też krótką szyją. Ważył około 4 ton, mniej więcej tyle, co współczesny słoń. Jego szkielet wykazuje dużą pneumatyzację kości, wypełnionych workami powietrznymi, kończyny były jednak solidnie zbudowane. Miał czaszkę wysoce wyspecjalizowaną pod kątem pobierania pokarmu, obejmowała liczne otwory i cienkie kości. Szeroki pysk zawierał ponad 500 zębów, zastępowanych w szybkim tempie: co około 14 dni. Szczękę i żuchwę mogła pokrywać keratynowa osłonka. W przeciwieństwie do innych czworonogów miał szczękę i żuchwę szersze od reszty czaszki, a jego zęby leżały daleko od przedniej części pyska.

zajawka

Prawo Hardy’ego-Weinberga – prawo określające stosunki pomiędzy frekwencją alleli a częstością genotypów w populacji oraz warunki, w jakich stosunki te będą zachowane. Proporcje genotypów w populacji spełniającej założenia prawa Hardy’ego-Weinberga określa się jako rozkład Hardy’ego-Weinberga (dla locus z dwoma allelami proporcje te odpowiadają rozwinięciu kwadratu sumy frekwencji alleli). Prawo zostało sformułowane przez matematyka Godfreya H. Hardy’ego i, niezależnie od niego, przez lekarza Wilhelma Weinberga. Prawo, sformułowane początkowo dla pojedynczego locus dwuallelicznego, można uogólnić dla wielu loci, dla loci wieloallelicznych oraz systemów poliploidalnych. Prawo stanowi jeden z fundamentów teorii genetyki populacji organizmów płciowych. Ma duże znaczenie dla zrozumienia procesu ewolucji i związanych z nim zmian częstości alleli i genotypów w populacjach.

zajawka

Koszatniczka pospolita – endemiczny gatunek gryzonia z rodziny koszatniczkowatych, zamieszkujący w Chile obszar między wybrzeżem Oceanu Spokojnego i zachodnimi zboczami Andów, najliczniej pomiędzy Vallenar a Curicó. Do laboratoriów Ameryki Północnej i Europy koszatniczki trafiły w połowie lat 60. XX wieku, jako zwierzęta do prowadzenia badań nad cukrzycą. Insulina tych gryzoni ma odmienną strukturę od ludzkiej i wykazuje tylko 1–10% aktywności biologicznej w porównaniu z innymi ssakami, więc ich metabolizm nie pozwala na przyswajanie cukru i koszatniczki są bardzo podatne na tę chorobę. Osobniki pochodzące z populacji sprowadzonych jako zwierzęta laboratoryjne do laboratoriów w USA i Wielkiej Brytanii trafiły z czasem do indywidualnych hodowców hobbystycznych. W hodowli wymagają dużo wolnej przestrzeni. Powinny być hodowane w jednopłciowych parach lub stadach do 4-5 osobników.

zajawka

Bitwa pod Jaktorowem – bitwa partyzancka stoczona 29 września 1944 w okolicach wsi Budy Zosine nieopodal Jaktorowa, zakończona rozbiciem przez Niemców głównych sił Grupy AK „Kampinos”. Po wybuchu powstania warszawskiego wschodnia część Puszczy Kampinoskiej stała się bazą silnego zgrupowania partyzanckiego Armii Krajowej. 27 września 1944 Niemcy rozpoczęli w tym rejonie zakrojoną na szeroką skalę operację przeciwpartyzancką, oznaczoną kryptonimem Sternschnuppe. Grupa „Kampinos” przystąpiła wówczas do odwrotu w kierunku Gór Świętokrzyskich. Początkowo polskie zgrupowanie skutecznie wymykało się obławie, lecz na skutek błędów dowództwa zostało w drugim dniu odwrotu okrążone przez Niemców pod Jaktorowem. Po blisko całodziennej walce z przeważającymi siłami nieprzyjaciela Grupa „Kampinos” została rozbita, tracąc ok. 150–200 poległych, ok. 120 rannych i 150 wziętych do niewoli. Wielu żołnierzom AK, w tym kilku zwartym oddziałom, udało się jednak wyrwać z okrążenia. Bój pod Jaktorowem był prawdopodobnie największą bitwą partyzancką stoczoną w czasie II wojny światowej na ziemiach polskich leżących na zachód od linii Wisły.

zajawka

Tescelozaur – rodzaj niewielkiego dinozaura z grupy ornitopodów, który pojawił się na samym końcu okresu kredowego w Ameryce Północnej, należąc do ostatniej fauny przed wymieraniem kredowym około 66 milionów lat temu. Zachowanie do czasów współczesnych i kompletność wielu okazów wskazuje, że mógł preferować tereny zlokalizowane w pobliżu strumieni. Ten dwunożny ornitopod został poznany na podstawie kilku niepełnych szkieletów i czaszek, wskazujących, że osiągał pomiędzy 2,5 i 4 m długości. Miał silne tylne łapy, niewielkie szerokie palce i głowę zaopatrzoną w wydłużony, zaostrzony pysk. Budowa jego zębów i pazurów sugeruje, że żywił się roślinami. Zwierzę przyciągnęło uwagę mediów w 2000, gdy odkryto w okazie odsłoniętym w 1993 w Dakocie Południowej w USA coś, co uznano za skamieniałe serce. Odbyła się debata, czy rzeczywiście szczątki pochodziły z serca. Wielu uczonych jednak wątpi w taką identyfikację pozostałości i w wypływające z niej wnioski.